Gazoz, Osmanlı topraklarına birinci sefer 1890’lı yıllarda ithal bir içecek olan giriş yaptı. Vakitle şerbet üzere klasik içeceklerin yerini alan ve epeyce sevilen gazoz, yıllar içerisinde yalnızca bir içecek olarak da kalmadı. Tıpkı vakitte hafızalarda nostaljik bir içecek ve eski çocukluk periyotlarının anısı olarak yer etti. Türkiye’de gazoz fabrikası kurarak gazoz üreten birinci isim Aleksandra Mısırlıoğlu oldu. Mısırlıoğlu, Fransa’dan gazozun üretim hakkını ve gazoz yapma makinesini satın alarak Karaköy’deki fabrikada ‘Mısırlıoğlu’ markası ile 1908 yılında üretime başladı. Bu üretimleri vakitle diğer markalar takip etti ve ülkenin her yerinde farklı markalarla kent gazozları üretilmeye başlanarak üretim çeşitlendi.
HER KENTİN GAZOZU ÖBÜR
Birinci vakitler seyyar otomobillerde bardaklara doldurularak yahut cam şişelerde satışı yapılan gazozda, satışların düzgün gitmesi ve bununla birlikte markanın tanınmasıyla büsbütün şişeli üretimlere geçiş yapıldı. Başlangıçta sade olarak üretilen gazoz sonrasında her kentte farklı lezzet ve aromalarda, tadı ve kokusu kendine has özelliklerde ortaya çıktı. Gazozlara eşsiz lezzetleri veren bu farklılıklar ise imalinde kullanılan bölgeye has su, meyve aromaları ve koku üzere özellikler oldu.
Cumhuriyet devrinden itibaren gazoz üretiminin artış gösterdiğini, 1960’lı yıllara gelindiğinde ise Türkiye’de epey fazla gazoz üreticisi bulunduğunun bilgisini veren İstanbul Gelişim Üniversitesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Kısmı Arş. Gör. Emel Çirişoğlu, “60’lı yıllardan 80’li yıllara kadar devam eden gazoz kültürünün 80’li yıllardan sonra tüketim kapasitesinin daraldığını ve gazoz kültürünün tesirini yitirdiğini söyleyebilirim. Global sermayeler karşısında güçsüz kalan mahallî firmalar, vakitle daha az hatırlanır hale gelerek sayıları azaldı. Şimdilerde ise İstanbul’da Sevda Gazozcusu, İzmir’de Münire üzere gazoz dükkanları nostaljik geleneği yaşatmaya devam ediyor” dedi.
‘CAŞAR MI CAŞMAZ MI?’ OYUNU OYNANIRDI
Türkiye’de klâsik kültürün bir kesimi haline gelen gazozun, günlük hayatın çabucak her alanında kendine yer bulduğunu ve kendi pahasını oluşturduğunu söyleyen Emel Çirişoğlu, “Yazlık sinemalarda tahta sandalyelerde leblebi eşliğinde içilen gazozlar, gazoz kapağı biriktirme, gazoz kapağından oynanan sayısız oyunlar, sokak satıcılarının sokak ortalarında, kıyılarda gazoz satışı yapması, gazoz kapaklarının azlığına yahut çokluğuna nazaran verilen bedeller, hamam kültürünün vazgeçilmezi olması, çay bahçelerinde ve kahvehanelerde içilmesi bir periyot beşerinin hafızasında yer bulan anılar” kelamlarıyla gazoz kültürüyle büyüyenleri geçmişte seyahate çıkardı.
Çirişoğlu, “Gazoz satın alırken caşar mı caşmaz mı diye gazozun taşıp taşmayacağını varsayım ederek oynanan ve sonunda hakikat varsayım eden şahsa gazoz kazandıran bir oyun vardı. Kültürümüzdeki yeri için birebir vakitte sinemalarda film ortalarında gazoz satışları yapılması, gazoz kapağı kenarlarının taşlarla düzleştirilerek oyunlar oynanması yahut yeniden kapakların ortası delinerek hazırlanan şapkaların düğünlerde yer alması, gazozun açılışındaki patlamaya epey değer verilmesi, bayramlarda konuklara ikram edilmesi üzere sayısız örnek verebiliriz. Elhasıl kıymetli bir keyif olarak nitelendirilebilecek gazoz, cümbüşün olduğu her yerde severek tüketilen bir içecek olmuş” diyerek kelamlarını noktaladı.
MÜZİK HOCASININ RİCASIYLA BAŞLADI
30 yaşındaki teşebbüsçü Mahmut Gizli da İstanbul’un Vefa semtinde açtığı Sevda Gazozcusu dükkânıyla Türkiye’nin dört bir yanından gelen konuklarına nostalji yaşatıyor. Evvel İstanbul Üniversitesi’nde çalışma iktisadı ve sanayi münasebetleri, akabinde da kültürel miras ve turizm okuyan Mahmut Gizli, hayatının uzun vaktini birçok işletmede çalışarak geçirdi, ta ki 2015 yılında kendi işini kurana kadar. Açtığı işletmede yalnızca Türkiye deki lokal eserleri satma kararı alan Gizli, birinci açtığı işletmesinde müzik hocasının “Benim için bir çeşit gazoz koyar mısın?” ricasının Sevda Gazozcusu’nun temelini attığını söylüyor.
Sevda Gazozcusu herkesin geçmişine dokunan bir yer. O denli ki kimi gebe eşi için gece yarısı dükkân açtırıp memleketinin gazozunu alıyor kimi de vefat eden ve gazozu çok seven eşinin anısını bu yerde onun en sevdiği gazozu içerek yaşatıyor.
Mahmut Gizli, açtığı birinci işletmesinin bir gazozcu olmadığını lakin orada gazozcunun birinci adımlarını attığını şu sözlerle lisana getirdi:
“Yaptığım araştırma ve çalışmalar sonunda birinci işletmemde kendime yaklaşık 40 çeşit gazozla vitrin yaptım. Bu sırada üniversite hayatım da devam ediyordu. Sonra başımda bir gazozcu dükkânı açma fikri oluştu. O gün Vefa semtinde birinci gazozcu dükkânımızı açtığımız yer boşalmış ve kiralık duruma düşmüştü. O gün latifeyle karışık ‘buraya sanki gazozcu mu açsak’ niyetim bugün Türkiye’de yesyeni bir kapı araladı.”
120 ÇEŞİT GAZOZ SATIYOR
“2016 yılında Vefa semtinde bu projede her vakit bana takviye veren ortağım Anıl Karacaer ile birinci gazoz işletmemizi açtık. 40 çeşitle başlayan sürecimiz 100’e ulaştı” diyen Mahmut Gizli, kelamlarına şöyle devam etti:
“40-50 farklı kent, 100’lerce çeşit gazoz, 20’den fazla farklı aroma bizi çok farklı hayallere ve başarılara taşıdı. Artan ilgi bize Balat’ta da bir yer açmayı nasip etti. Orada da ilgi her vakit çok büyük oldu. Artık ise Safranbolu şubemiz açıldı, birinci kent dışı projemiz de çok büyük ilgiyle karşılandı. Bizim için çok gurur verici oldu.”
Şu an yaklaşık 100-150 gazoz üreticisinin olduğuna fakat bunun daima artıp azalarak değiştiğine vurgu yapan Gizli, gazoz tercihlerinin de çok değişken olduğunu söyledi. “Herkesin yaş kümesi ve damak tadına nazaran lezzetler değişiyor” diyen Gizli, “Bizdeki çok fazla çeşit ve aroma insanların aklını karıştırıyor açıkçası ve genelde gelenler de damağına en uygun hangisi ise onu tercih ediyor. Ben mesela sade olanları daha çok severim. Fakat birtakım konuklarımız aromalı eserleri daha çok seviyor” yorumunda bulundu. Kendi gazozlarını da ürettiklerin söyleyen Mahmut Gizli, “Ben çok daha düzgün yerlere geleceğine inanıyorum. Artık kendi gazozumuzu da ürettik. Eski mahalle gazozları üzere o anda dükkânın içinde yapıp satıyoruz. Yakında kendi markamız ile şişe gazoz üretimi de başlayacak” ayrıntısını paylaştı.
