2. Abdülhamid’in fotoğraf koleksiyonu dijitale taşındı

İstanbul Üniversitesi, en varlıklı görsel arşivlerinden biri olan Sultan 2. Abdülhamid Han’ın Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu’nu dijital ortamda araştırmacıların kullanımına açtı. İÜ Rektörlüğü, TBMM Genel Sekreterliği ve Ulusal Saraylar iş birliğinde hayata geçirilen 2. Abdülhamid Han Yıldız Albümleri Projesi ile Ender Eserler Kütüphanesi’nde koruma edilen Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu ve albümlerinin daha uzun yıllar koruma edilmesini ve yapıtların araştırmacıların incelemeleri sırasında yıpranmasını önlemeyi amaçlanıyor.

Hazırlık çalışmalarına 2013’te başlanan proje kapsamında dijital erişime açılan 918 albüm içinde yer alan 36 bin 585 fotoğraf, kültürel mirasın korunmasına ve gelecek kuşaklara aktarılmasına imkan sağlıyor. “19. yüzyılın en büyük görsel arşivi” olarak tanımlanan ve Sultan 2. Abdülhamid Han periyodunda çekilen fotoğraflardan oluşan koleksiyon, araştırmacılara periyodun toplumsal, kültürel, ekonomik ve siyasi tarihini okuma, yorumlama ve tespit etme fırsatı sunuyor.

‘918 ALBÜM İÇİNDE 36 BİN 585 FOTOĞRAF BULUNUYOR’

İÜ Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, Abdülhamid Han Koleksiyonu’nun, Türkiye için bir kültürel miras ve başlı başına bir devlet projesi olduğunu belirtti. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından yazılan Seyahatname’nin ideolojisi ve ana kavramı bakımından bu koleksiyonla birebir örtüştüğünü söz eden Ak, Çelebi’nin bir seyahat yahut coğrafya kitabı yazmak için yola çıkmadığını ama Seyahatname’yle o günkü devlet yapısını lisanından sanatına, antropolojisinden coğrafyasına kadar her istikametiyle kayıt altına alan bir kültür hazinesini geleceğe aktardığını anlattı.

Prof. Dr. Ak, şu bilgileri verdi:

“Abdülhamid’in bu koleksiyonu hem dünya yönetim tarihi hem de sanat faaliyetleri bakımından çok özgün ve büyük hacimli bir proje. Yaklaşık 100 yıldır müdafaamız altında olan milletimizin, ülkemizin bir serveti bu. 918 albüm içerisinde 36 bin 585 fotoğraf bulunmakta. Albümlerin, fotoğrafların yanında ciltleri bile bambaşka bir sanat ögesi. Memleketler arası bağlarda devletin üstünlüğünü ortaya koyabilmek, medeniyet kurucusu olduğumuzu gösterebilmek ismine bu koleksiyonun 2 seçkisi British Museum’a ve daha sonra da Washington’a gönderilmiş. Bu 918 albüm dışında İngiltere’ye gönderilen 51 albümde 800, Amerika’ya gönderilen 51 albümde de 1700 fotoğraf olduğu biliniyor.”

FOTOĞRAFLAR ÇIPLAK GÖZLE GÖRÜLMEYEN DETAYLARI İÇERİYOR

Osmanlı devrine ilişkin sivil mimari, dini mimari, resmi binalar, meydanlar, külliyeler, köprüler, kervansaraylar, mektepler, hastaneler ve yolların bu fotoğraflarla kayıt altına alındığına işaret eden Ak, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Fotoğraflara odaklandığımızda çıplak gözle görülmeyen yüzlerce ayrıntıyı bir fotoğraf içerisinde görebiliyorsunuz. Şu anda Türkiye Cumhuriyeti hudutları içerisinde olmayan vaktiyle Osmanlı Devleti içerisinde bulunan ülkelerdeki beşerler bile bu fotoğraflardan hareketle kendi soylarının izini takip edebilmektedirler. Yani bireyleri birebir teşhis etme imkanını vermektedir. O denli ki şahısların üzerindeki giysiden, ayakkabıdan, o günkü kumaş tipinden, bugün moda diyebileceğimiz tercihlere kadar çabucak her şeyi izleyebilmek mümkün. Bu fotoğraflar teknolojinin sunduğu imkanlarla küçültülebilir ve büyültülebilir imkanlara kavuştuğu için fotoğraftaki bir noktaya odaklanmak istediğinizde onu tekraren büyüttüğünüz halde rastgele bir manzara kaybına uğramıyorsunuz.”

DİJİTALLEŞTİRMEDE YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ AYGITLAR KULLANILDI

Bu koleksiyonu teknolojinin sunduğu imkanlarla daha kolay ulaşılabilir hale getirebilme fikrinden hareketle projeyi hayata geçirdiklerini lisana getiren İÜ Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, şunları söyledi:

“Dijitalleştirme sihirli bir şey değil. Bunların cilt bakımından başka ögelerine kadar yapıta ziyan vermeden bir ön hazırlığının yapılması gerekmektedir. Koleksiyonun özel fırçalarla paklığı yapıldı. Yüksek çözünürlüğü olan özel aygıtlarla bunları dijitalleştirdik. Sistem, Ender Eserler Kütüphanesi’ne kuruldu. Hem Ulusal Saraylar’ın tahsis ettiği elemanlar hem de bizim aldığımız restoratör ve başka teknik uzmanlar eliyle çok taraflı olarak bu proje sürdürüldü. Burada hoş olan bir taraf da optik karakter tanımlama yoluyla de bunlar kayda geçirildi. Böylelikle aranan bir kültür ögesi da çok kolay bir biçimde ulaşılabilir hale geldi.”

Prof. Dr. Ak, fotoğrafların ön hazırlığı, dijitalleştirilmesi ve kataloglama çalışmalarının yapılması sırasında 3 farklı formatta manzara alındığını ve yaklaşık 75 bin kare imaja ulaşıldığını kaydetti.

Projenin, araştırmacılara felsefi açıdan fikir ve motivasyon kaynağı olduğunu söz eden Ak, projenin tamamının sonuçlanmadığını, fotoğrafların albümlerini elden geçtiğini ve son çalışmaların yapıldığını kelamlarına ekledi.

PROJE 2 KADEMEDE GERÇEKLEŞTİRİLDİ

Proje çalışması da dijital çekimler ve kataloglama olmak üzere 2 basamakta gerçekleştirildi. Reprodüksiyon masasının ve ışık sisteminin Ender Eserler Kütüphanesi’ne kurulmasının akabinde fotoğrafı çekilecek yapıtın mikro fiber anti statik bez ile silinip nano teknoloji çok ince kıllı özel fırçalarla toz alma süreci yapıldı.

Bu sürecin akabinde iş istasyonu bilgisayar üzerinde çekilen fotoğrafların sayfa numaraları, renk netlikleri, beyaz istikrarları, sayfa boşlukları ve kenar biyeleri tek tek denetim edildi.

İmgeler son denetimde onaylandıktan sonra 3 farklı formatta imaj çıktıları alındı, network sistemden yedekleme ünitelerine ve bulut teknolojisine aktarılarak yedeklendi. Yaklaşık bir yıl süren bu basamakta fotoğrafların tek tek çekimi yapıldı ve toplam 75 bin kare manzara elde edildi.

KOLEKSİYONDA 263 FOTOĞRAF SANATKARININ İMZASI BULUNUYOR

Fotoğraf koleksiyonunda, periyodun en büyük fotoğraf ustaları yahut fotoğrafhaneleri olarak yaklaşık 263 imza dikkati çekiyor. 2. Abdülhamid’in tanıma ve tespit aracı olarak kullandığı fotoğrafların bir kısmı Amerika, Avrupa ile başta Japonya olmak üzere kimi Uzak Doğu ülkelerindeki kent ve tabiat hoşluklarını, sarayları, fabrikaları, gemi, silah ve çeşitli sanayi eserlerini, din ve devlet büyüklerini, müze ve sanat yapıtlarını mevzu alıyor.

Fotoğrafların çoğunluğu ise Osmanlı İmparatorluğu topraklarındaki kentler, adalar, kaleler, köprüler, karakollar, çeşmeler, mescitler, türbeler, okullar, hastaneler, Osmanlı sarayları, köşkler ve kasırlar, kent panoramaları, sportif şovlar, merasimler, yabancı devlet liderlerinin İstanbul ve Kudüs’ü ziyaretleri, fabrikalar, gemiler, demiryolları, istasyonlar, stantlar, çiftlikler, haralar, saray mücevherleri, saray tiyatrosu, şehzade ve sultanlar, zabit ve yaverler ile çeşitli kesitlerden küme fotoğrafları üzere çok çeşitli hususları içeriyor. (İSTANBUL / AA)