2022’de Türkiye’yi dış politikada neler bekliyor ?

2022 yılına girilirken Türkiye, memleketler arası kamuoyunda demokrasisi gerileyen, iktisadı krize sürüklenen ve dış siyasette zikzaklar çizen bir ülke imgesi sergiliyor. Birçok uzmana nazaran, yeni yılda dış siyaset açısından en kritik mevzu başlığı, ABD-Türkiye münasebetlerinin geleceği olacak. Tarihinin en berbat periyodundan geçen bağlar, ABD Lideri Joe Biden’ın iş başına gelmesinin akabinde, hala düşük bir profilde ilerliyor.

Biden’ın lider seçilmesinin çabucak akabinde Washington’a “ilişkilerimizde yeni bir sayfa açmak istiyoruz” bildirisi gönderen Erdoğan, tıpkı Donald Trump ile olduğu üzere yeni lider ile de münasebetleri “liderler diplomasisi” çerçevesinde yürütmek istemişti. Lakin Biden, Erdoğan’a karşı uzaklıklı bir tavır takınmayı tercih etti.

Ocak ayında başkanlık vazifesini üstlenen Biden, Erdoğan ile birinci telefon görüşmesini fakat üç ay sonra, “Ermeni soykırımını tanıyacağını” bildirmek üzere gerçekleştirdi. Dış siyaset önceliklerinden birini, demokratik ülkelerin ittifakı olarak belirleyen Biden, Aralık ayı başında düzenlediği Demokrasi Tepesi’ne de Erdoğan’ı davet etmedi.

Biden idaresi Erdoğan’a neden uzaklıklı ?

Türk-Amerikan münasebetlerini en yakından izleyen uzmanlardan Soner Çağaptay, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Türkiye’nin artık bir demokrasi olarak görülmediği, bu nedenle Biden’ın Erdoğan’ı doruğa davet etmemiş olmasının şaşırtan olmadığı görüşünde. Bununla birlikte Türkiye için yapılan “diktatörlük” nitelendirmesine katılmadığının altını çizen Çağaptay, Erdoğan’ın mevcut idare biçimi için, “bir otokratın yönetimi altındaki demokrasi” tarifini yaptı.

Washington Enstitüsü’nün Türkiye Araştırmaları Programı Yöneticisi olan Çağaptay, Beyaz Saray’daki pek çok yetkilinin Erdoğan’ı, Barack Obama’nın başkanlığı periyodunda yakından tanıma fırsatı bulduklarına işaret ederek, Biden’ın aralı tavrına ait şu tespitini aktardı:

“Türkiye ile geçmiş devirlerdeki angajmanlar genelde âlâ sonuçlanmadığı, krizlere yol açtığı için, artık ne kadar az angajman, o kadar âlâ değerlendirmesi yapılıyor. Ne kadar az angajman içinde olursak, o kadar az dram çıkar fikri var. Biden ve idaresinin, münasebetlerde mecburî olan kısımlar haricinde Erdoğan ile temastan kaçındığını, muhatap olmak istemediklerini düşünüyorum.”

ABD-Türkiye ilgilerinde kritik başlıklar

ABD ile Türkiye ortasında derin itimat buhranına yol açan mevzulara, kısa vadede tahlil bulunması pek mümkün görünmüyor.

Ankara, ABD’nin Suriye’nin kuzeyindeki faaliyetlerine, YPG ile devam eden münasebetine kuşkuyla bakmaya devam ediyor. Washington idaresi ise Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemine muhalefetini sürdürüyor, yaptırımlardan geri adım atmıyor. 2022 yılında sonuçlanması beklenen Halkbank davası, bağlantılarda derin krize yol açabilecek bir öteki gelişme olarak görülüyor.

Soner Çağaptay’a nazaran ise önümüzdeki aylarda Türk-Amerikan bağlantılarındaki en büyük sınama Ukrayna konusunda yaşanabilir.

Soner Çağaptay’a nazaran Rusya’nın elinde Türkiye’ye karşı çok manivela var

Rusya ile Ukrayna ortasında tansiyon tırmanırken, Biden idaresinin müttefiklerinden güçlü dayanak talep ettiğine işaret eden Çağaptay, Türkiye’nin bu mevzuda sergileyeceği tavrın Beyaz Saray’da Türkiye’ye yönelik algıyı olumlu tarafta değiştirebileceğine işaret etti.

Lakin gelişmelerin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Putin ile yakın diyaloğunu da etkileyebileceğine dikkat çeken Çağaptay, “Rusya’nın elinde Türkiye’ye karşı kullanabileceği o kadar çok manivela var ki, ticaret, turizm yaptırımları üzere. Ayrıyeten Rusya, askeri mevzularda, Suriye başta olmak üzere, Erdoğan için problemler yaratabilir”” görüşünü lisana getirdi.

F-16 düğümü çözülür mü?

Yeni yılda dikkatlerin çevrileceği bir öteki bahis, Türkiye’nin F-35 krizinin tahlili için yaptığı teklif, yeni F-16 savaş uçaklarının satın alınması ve mevcut olanların modernizasyonu konusundaki gelişmeler olacak.

Biden idaresinin, NATO sorumlulukları çerçevesinde F-16’ların satışına yeşil ışık yakabileceği belirtilirken, ABD Kongresi’nde Türkiye’ye yönelik önemli bir reaksiyon olduğu, bu nedenle satışın kongreden geçmesinin çok sıkıntı olduğu lisana getiriliyor.

Soner Çağaptay ise hem Biden’ın, hem de ABD’nin yeni Ankara Büyükelçisi Jeff Flake’in senato kökenli olduklarını hatırlatarak, Türkiye ile yeni bir kriz yaşanmaması durumunda, bu iki ismin Kongre’deki tesirlerini kullanarak, bu satışların gerçekleşmesini sağlamak için devreye girebileceklerini söyledi.

AB ile bağlar tamir edilebilecek mi?

Erdoğan’ı yeni yılda bekleyen güçlü gündem başlıklarından birini de AB ile ilgilerin tamir edilmesi, ekonomik ve ticari münasebetlerin canlandırılması oluşturuyor.

Evvelki yıllarda yaşanan gerginlikler sonucunda üyelik müzakereleri dondurulan, Doğu Akdeniz’deki tansiyonlar sonucunda AB yaptırımları uygulanan bir ülke pozisyonuna gelen Türkiye, birçok Avrupa hükümetinin silah ihracatına sınırlamalar getirdiği devletler ortasında yer alıyor.

Son periyotta iktisatta yaşanan büyük sorunların akabinde Avrupa ile bağlarda yumuşama gösteren Erdoğan, Avrupa ülkelerinden daha fazla yatırım çekmeyi, ticareti geliştirmeyi, AB ile Gümrük Birliği’ni yenileştirmeyi ve Mülteci Mutabakatı’nı yenilemeyi amaçlıyor.

Tüm bu mevzularda dikkatlerin çevrildiği ülke ise 1 Ocak itibariyle, altı aylık bir devir için AB periyot başkanlığını üstlenecek olan Fransa.

DW Türkçe’ye konuşan AB’nin Türkiye Temsilcisi olarak da vazife yapmış emekli Fransız diplomat Marc Pierini, AB-Türkiye ilgilerinde yeni bir devrin başlamasının, Erdoğan’ın atacağı adımlara bağlı olduğu görüşünde.

Fransa’nın AB devir başkanlığında Türkiye konusunda yeni bir insiyatif başlatılmasını muhtemel görmediğini söyleyen Pierini, AB’nin zati münasebetleri ve işbirliğini geliştirme koşullarını Ankara’ya ilettiğini belirterek, topun artık Türkiye alanında olduğundu vurguladı.

Avrupa’nın Türkiye’den beklentileri

Türkiye’nin dış siyasette tansiyondan kaçınması, müspet adımlar atması durumunda, Gümrük Birliği modernizasyonu, üst seviye siyasi temaslar, sivil toplum diyaloğu, seyahatlerin kolaylaştırılması alanlarında adımlar atmayı vaat eden AB, Doğu Akdeniz’de tansiyonun tırmandırılması, memleketler arası hukuku ihlal eden tek taraflı adımların atılması durumunda ise yeni yaptırımlar için düğmeye basacaklarını iletmişti.

2021 yılı başından itibaren Almanya’nın da teşebbüsleri sonucunda tansiyonların düşürülmesinin akabinde Türkiye ile AB ortasında üst seviye diyalog tekrar canlandı, karşılıklı ziyaretler ivme kazandı. Fakat Gümrük Birliği’nin güncellenmesi üzere beklentiler şimdi karşılık bulmadı.

Marc Pierini’ye nazaran AB ile Türkiye ortasında, hukukun üstünlüğü konusunda görüş ayrılıkları sürüyor

Ankara’nın beklentileri karşılık bulur mu?

Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın milletlerarası bağlar uzmanlarından olan Marc Pierini, AB ile Türkiye ortasında, hukukun üstünlüğü konusunda görüş ayrılıklarının sürdüğünü lisana getirirken, AB ülkeleri ortasında, Türkiye ile Gümrük Birliği’nin modernizasyonu hakkında da kimi çekinceler bulunduğunu aktardı.

“Gümrük Birliğinin güncellenmesi, mevcut Gümrük Birliği’nin yeni şartlara uyarlanması, alışılmış ki her iki tarafın da çıkarına olur” diyen Pierini, lakin Türkiye’de adil rekabet şartları sağlanmadığı, bilhassa mevzuat ve hukuksal bahislerde uygun düzenlemeler olmadığı sürece, Avrupalıların bu mevzuda adım atmalarını mümkün görmediğini söyledi.

Pierini, AB-Türkiye Mülteci Mutabakatı’nın güncellenmesi beklentisi konusunda ise daha olumlu konuştu.

4 milyonu aşkın Suriyeli sığınmacıya mesken sahipliği yapan Türkiye’ye mali takviye verilmesini öngören mutabakatın güncellenmesi konusunda yakın vakit içinde ilerleme beklediğini söyleyen Pierini, “Ancak bu, Türkiye’nin kimi beklentilerini karşılamayacak. Örneğin, mümkün siyasi sonuçları nedeniyle, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki konutların (briket evlerin) finansmanı beklentisine karşılık vermeyecek” dedi.

Ortadoğu’da yeni arayışlar

2021 yılına Türkiye’nin, keskin U dönüşler yaparak, Mısır, BAE ve İsrail üzere ülkelerle ilgileri olağanlaştırma eforları da damgasını vurdu.

Yeni yılda Türkiye’nin bilhassa İsrail ile alakalarda atması olası adımlar merak ediliyor.

İsrail ile “kademeli” yakınlaşma öngördüklerini, vakti geldiğinide büyükelçi atayacaklarını duyuran Erdoğan’ın, Kasım ayında casusluk teziyle İstanbul’da gözaltına alınan İsrailli çiftin özgür bırakılmasından sonra İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzon ile yaptığı telefon görüşmesinde, “Türkiye-İsrail bağlantılarının Ortadoğu’nun güvenlik ve istikrarı bakımından ehemmiyet taşıdığını” vurgulaması dikkat çekti.

Lindenstrauss’a nazaran, İsrail’in Türkiye’nin olağanlaşma açılımında ne kadar samimi olduğu konusunda tereddütleri bulunuyor

Ankara samimi mi?

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsrail konusunda değişen telaffuzunu ve 2022 yılına ait öngörülerini DW Türkçe’ye pahalandıran İsrail Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü (INSS) kıdemli uzmanı Gallia Lindenstrauss, ihtiyatlı konuştu.

Lindenstrauss, AKP Hükümeti’nin 2020 yılındaki tezli dış siyasetine kıyasla 2021’de daha ölçülü, denetimli bir aktör olarak hareket ettiğine, öteki bölgesel aktörlerle ilgilerini güzelleştirmeye çalıştığına işaret etmekle birlikte, “Ankara’nın bir tıp ‘sempati kazanma’ teşebbüsü oldu lakin bunu her vakit çok da istekli yapmadığı da görüldü” dedi.

Türkiye’nin olağanlaşma açılımında ne kadar samimi olduğu konusunda İsrail’in tereddütleri bulunduğunu aktaran Lindenstrauss, İsrail hükümetinin Ankara’dan beklentilerini şöyle sıraladı:

“İsrail, Hamas’ın Türkiye’deki ögeleri tarafından yönlendirilen ve yürütülen lojistik-askeri faaliyetlerin durdurulması konusunda somut aksiyonlar görmek istiyor. Ayrıyeten Türk yetkililerinin İsrail-Filistin ihtilafı ile ilgili olarak İsrail’e yönelik açıklamalarında daha istikrarlı bir üslup benimsemesi, tonunu yumuşatması bekleniyor. Son olarak da Türkiye’nin Batı Şeria’da ve İsrail’deki Arap azınlığa dönük faaliyetlerinde daha şeffaf olması isteniyor.”

Münasebetlerdeki olağanlaşma atılımlarıyla bölgede Türkiye’nin artan izolasyonunu kırmaya çalışan Erdoğan’ın, bu beklentilere ne ölçüde karşılık vereceğini önümüzdeki günler gösterecek.

Fakat birçok memleketler arası gözlemciye nazaran yeni bir yıla ekonomik kriz ve azalan seçmen takviyesi ile giren Erdoğan’ın iç siyasette seçmenlerini konsolide etmek için dış siyasette tansiyonu tırmandırması ihtimal dışı değil.

Yeni bir tansiyon süreci başlar mı?

Milletlerarası alakalar uzmanı Lindenstrauss, bu telaşını lisana getirirken, “Ankara’nın faizleri artırmayı reddetmesi nedeniyle çok makus durumdaki ekonomiyi düzeltme ihtimali görünmüyor. Bu nedenle, Ankara’nın maceraperest ve agresif bir dış siyaset ile halkın dikkatini dağıtma teşebbüsünde bulunması ihtimali gözardı edilemez” tabirlerini kullandı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, ekonomistlerin tüm ihtarlarına karşın düşük faiz siyasetinde ısrar etmesi, ülkede ekonomik kriz yaşanabileceği kaygılarını artırırken, milletlerarası piyasalarda ve kamuoyunda Türkiye ile ilgili “öngörülemeyen” ülke algısı daha da güçleniyor.

Paha Akal

© Deutsche Welle Türkçe