6 Ay İçinde 50 Milyon Doz Gelecek: Spuntik V Nasıl Geliştirildi? Avrupa’da Kullanılıyor mu?

Türkiye’de Çinli Sinovac ve ABD/Alman üretimi BioNTech’ten sonra Sputnik-V aşısının da devreye sokulacak olması gözleri Rus aşısına çevirdi. Rusya’da geliştirilen aşının ortalama aktiflik oranı yüzde 90 olarak açıklandı. İki dozu 42 günlük ortayla uygulanan aşı şu anda 61 ülkede onaylandı.

Sputnik-V aşısını asıl ticari ismi, ‘Gam-Covid-Vak’ Dünya Sıhhat Örgütü’nün pandemi başlangıcı ilan ettiği 12 Mart 2020’den yaklaşık üç ay sonra geliştirildiği açılandı. Buna nazaran aşı Gamalei Araştırma Enstitüsü ile Rusya Savunma Bakanlığı’nın 48’inci Biyoloji Araştırmalar Merkezi’nin ortak eseri. Aşının geliştirilmesi Rusya Direkt Yatırım Fonu tarafından finanse edildi. Gamalei Enstitüsü’ne nazaran AR-GE için 1.5 milyar ruble (yaklaşık 1.6 milyon TL) harcandı. 2002’teki Sars virüsüne karşı aşı geliştiren enstitü bunu yeni virüse adapte etti, böylelikle maliyet de sonlu kaldı. 16 Haziran 2020’de 38 istekli üzerinde denendi. 11 Ağustos’ta ise Rusya başkanı Vladimir Putin, birinci korona virüs aşısının Rusya’da tescil edildiğini duyurdu.

Sputnik-V tıpkı Sinovac, AstraZeneca ve Johnson&Johnson aşıları üzere bir adenovirüs vektör aşısı. Yani gerçek corona virüs içermeyen inaktif taşıyıcı taklit virüs üzerinden insan bünyesine KOVID-19 genetik bilgisini ulaştırarak bağışıklık gelişmesini sağlıyor. Sputnik-V aşısının başka vektör aşılarından en kıymetli farkı birinci ve ikinci aşılama fazlarında farklı adenovirüsleri kullanılıyor olması. Gamalei Enstitüsü’ne nazaran kuvvetli bağışıklık sağlamak için bu türlü yapılıyor.

Birinci aşılamadan 42 gün sonra ikinci aşı yapılıyor. Korona virüse karşı en kuvvetli bağışıklık, ikinci dozun yapılmasından iki hafta sonra oluşuyor. Dünya Sıhhat Örgütü tarafından teyit edilmemekle birlikte Rus tarafının savına nazaran Sputnik-V ile aşılanmış kişi en az bir, en fazla iki yıl koronavirüse karşı bağışıklık kazanmış oluyor.

Sputnik-V aşısının verimlilik oranı tüm öbür aşılarda olduğu üzere kısa tatbik müddeti yüzünden net olarak ortaya çıkartılmış değil. Gamalei Enstitüsü bu konuda birinci evvel yüzde 91, akabinde yüzde 93.5 ve son olarak yüzde 95 faal açıklamalarını yapmıştı. Bağımsız biyoloji uzmanlarının Sputnik-V aşısına verdiği ortalama aktiflik oranı da yüzde 90 civarında.

Sputnik-V aşısına ince ayarlamalar yapılıyor. Geçen yıl ağustos ayında aşının yapılacağı yere eksi 18 derecede nakledilmesi gerektiği kuralı kondu. Ortadan üç ay geçmeden aşıda yeni rötuşlar yapılarak nakil ısısının +2 ile +8 derece ortasında olabileceği ilan edildi. Böylelikle lojistikte klasik soğutucu sistemlerine uygun hale getirilmiş oldu.

Rusya’nın Sputnik-V aşısı hakkında yalnızca kendisi tarafından ilan edilen dataları bilim dünyasıyla paylaşması kuşkuları de beraberinde getirdi. 2 Şubat 2021 tarihinde İngiltere merkezli “The Lancet” tıp mecmuasının Rus tarafının datalarını paylaşması, aşıya prestij kazandırdı. Fakat mecmuadaki Sputnik-V makalesini Moskova’nın parayla yazdırdığı söylentileri de çıktı. Sonuç olarak ikinci bir yazıda tüm soru işaretlerine karşılıklar bulunmaya çalışılarak Rus aşısının verimli olduğu ve muvaffakiyet oranını yüzde 91.6 olarak kayda geçti. Ağır hastalıktan yüzde 100 koruduğu ilan edildi.

Sputnik-V aşısı ticari eser hali aldığı 2020 Kasım ayından bu yana fiyatı da iki kere değişti. Rusya Sıhhat Bakanlığı aşının ülke içinde halka parasız yapılacağını ilan ederken, piyasalara sürümünde azamî fiyatın 1.942 ruble (yaklaşık 215 TL) olacağını ilan etti. Şubat ayında üretimin artmasına bağlı olarak fiyat bir modül düşürülerek aşı için yeni bedelin azami 866 ruble (yaklaşık 82 TL) olacağı karara bağlandı. Aşıyı Rusya dışına pazarlayan Direkt Yatırımlar Fonu’na pazarlık yetkisi de tanındı.

Rus aşısının memleketler arası piyasaya çıkışı Avrupa Birliği’ni de böldü. AB aşılamada geç kalırken, Macaristan, Slovakya ve Avusturya üzere AB ülkeleri ve Sırbistan Sputnik-V’ye talip oldu. Bunun üzerine Avrupa İlaç Ajansı (EMA) onay süreci için aşıyı incelemeye aldı. Lakin yıl sonundan evvel bir karar çıkması beklenmiyor. Belirsizlik sürerken Almanya, 50 milyon Rus aşısını rezerve ettirmeye çalışıyor.

Son sayılara nazaran 145 milyon insanın yaşadığı Rusya’da aşıyı yaptıran kişi sayısı 12 milyon civarında (toplam nüfusa nazaran yüzde 8.) Aşılamanın iki evresini de tamamlayan kişi sayısı ise 7 milyon 372 bin (yaklaşık yüzde 5). Bu gidişle Rusya’daki aşılamanın yıl sonuna kadar kritik yüzde 70 oranını yakalaması imkansız görünüyor.

Rusya Direkt Yatırım Fonu’nun 13 Nisan açıklamasına nazaran Sputnik-V aşısının kullanımına onay veren ülke sayısı 61 olarak kayda geçti. Türkiye de Rus aşısına kullanım onayını 30 Nisan 2021 tarihinde verdi. Rus aşısına onay verenlerin birçok ABD ve AB’den bağımsız hareket eden Güney Amerika, Arap ülkeleri ile Uzakdoğu üzere üçüncü dünya ülkelerinden oluşuyor. Türkiye’de Rus aşısının Viscoran şirketi tarafından üretileceği açıklandı.