Türkiye kilit konuma geliyor! Avrasya’nın haritasını etkileyecek gelişmeler

AA’da yer alan tahlil şöyle:

Geçen yılın sonunda ve 2021’in başında güç alanında kıymetli gelişmeler yaşandı. Fakat bu gelişmeler, Azerbaycan’ın Ermenistan’ın işgali altında bulunan topraklarını kurtarma süreci (II. Karabağ Savaşı), ABD’deki Başkanlık seçimleri hasebiyle yaşanan olaylar ve yeni tip koronavirüsle (Kovid-19) çaba üzere bahislerin gölgesinde kaldı. Pekala, önümüzdeki devirde Avrasya’nın güç haritasını etkileyebilecek bu gelişmeler nelerdi?

1 Ocak 2021 tarihinde Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vuçiç Sırbistan’ın Türk Akımı’nın Balkan kolu olan Balkan Akımı’ndan Rus gazını almaya başladığını açıkladı. Böylelikle Bulgaristan’ın Türk Akımı üzerinden Rus gazını 1 Ocak 2020’den itibaren almaya başlamasından tam bir yıl sonra Sırbistan da bu çizgiden Rus gazını almış oldu; hatta bu sınır, Sırbistan üzerinden Macaristan’a kadar uzatıldı. Her sene Türk Akımı’ndan Balkan koluna 15,8 milyar metreküp Rus gazı aktarılacak. Bulgaristan’ın yanı sıra Yunanistan ve Kuzey Makedonya da bu çizgiden 2020 yılında gaz almaya başladılar, ilkbahar 2021’de ise Macaristan, akabinde da Slovakya gaz alacak. Bu çizgiden Bulgaristan yılda 3,5 milyar metreküp, Sırbistan 2,5 milyar metreküp, Macaristan 6 milyar metreküp, Avusturya 3,75 milyar metreküp gaz kullanacak. Hasebiyle Rusya’nın mevcut boru çizgilerinin yanı sıra Türk Akımı üzerinden de Avrupa’ya gaz ihracatını başlatması, Rusya’nın ortasının bozuk olduğu ve bundan ötürü güç alanında ortalarında sıkça sorunun yaşandığı Ukrayna’ya transit konusunda bağlılığını azaltacak.

Balkan ülkelerinin hatta Avusturya’nın bu projeye dâhil olmalarının sebebi; hem Avrupa Birliği’nin (AB), ABD’nin Rus gazına alternatif arayışı konusundaki baskısına karşın pek bir sonuç elde edememesi hem de bu çizgiden gelen gazın Ukrayna üzerinden gelen gazın fiyatına kıyasla daha ucuz olmasıdır. Örneğin Sırbistan, Ukrayna üzerinden gelen bin metreküp gaz için yaklaşık 240 dolar öderken, bu sınırdan gelecek gazın fiyatı 170 dolar. Münasebetiyle Türk Akımı’nın Balkanlara gaz akışını sağlamaya başlaması, hem projenin iki kıymetli ayağını oluşturan Rusya ile Türkiye’nin hem de bu sınırdan doğalgaz muhtaçlığını karşılayacak Balkan ülkelerinin çıkarına olduğu görülüyor.

AZERBAYCAN DOĞALGAZI DİREKT SİNİRLE BİRİNCİ DEFA AVRUPA’DA

1 Ocak 2021’de Türkiye’yi yakından ilgilendiren bir diğer gelişme daha yaşandı. Türk Akımı’nın Balkan kolu ile tıpkı gün Avrupa’ya bir öteki çizgiden daha gaz akımı başlatıldı. Azerbaycan’ın Şahdeniz 2 yatağındaki doğalgaz, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Sınırı (TANAP) ve onun devamı olan Trans-Adriyatik Boru Çizgisi (TAP) ile Avrupa pazarına ulaştırıldı. Bu iki boru çizgisi 30 Kasım günü Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in iştirakiyle düzenlenen merasimde birbirine bağlanmıştı. Böylelikle tarihte birinci kere Azerbaycan gazı direkt bir boru sınırıyla Avrupa’ya taşınmış oldu.

Azerbaycan bu çizgiyle Yunanistan, Arnavutluk ve Adriyatik denizinin altından geçen çizgiyle İtalya’ya toplamda yılda 10 milyar metre küp gaz ihraç edecek. Boru çizgisinin kapasitesi yıllık 20 milyar metreküpe kadar çıkarılabilecek. Türkiye ise TANAP’tan kendi gereksinimleri için de ayrıyeten 6 milyar metreküp gaz alacak. Bu projenin hayata geçmesi hem Azerbaycan açısından hem de Türkiye açısından büyük kıymet arz ediyor. Türkiye bir taraftan doğalgaz ithalatında Rusya’ya olan bağımlılığını azaltırken ve güç tedarikçilerini artırırken (ki 2020 yılının birinci yarısında Rusya, Türkiye’nin ithalatında 5. sıraya kadar düşmüştü), öteki taraftan da topraklarından geçen boru çizgileri sayesinde Avrupa’nın güç güvenliği konusunda da kilit pozisyona geliyor. Bunun elbet Türkiye’ye maddi yararları olacağı üzere bu konu, AB ile münasebetlerde de Ankara’nın elini kuvvetlendirecektir.

Azerbaycan gazının boru sınırıyla Avrupa’ya ulaştırılması, bir birinci olması açısından da taraflara Rusya ile fiyat konusunda pazarlık yapma talihi tanıması bakımından da hiç elbet kıymetli. Lakin kısa ve orta vadede Rusya’nın Avrupa’daki güç hâkimiyetinin devam edeceğini de söyleyebiliriz. TAP’ın kapasitesi azamî düzeye çıkartıldığı takdirde bile bu ölçü, Rus devi Gazprom’un birkaç boru sınırıyla ihraç ettiği toplam gazın lakin yüzde 10’unu oluşturacaktır. Örneğin 2019 yılında Rusya, Türkiye dâhil Avrupa’ya 200 milyar metre küp gaz ihraç etti. Kovid-19’un ekonomiyi olumsuz etkilemesi, son yıllarda genel global ısınmanın artarak devam etmesi, evvelki yıllarda mümkün krizler karşısında Avrupa ülkelerinin yeraltı gaz depolarını doldurması, ülkelerin bir kısmının sıkıştırılmış gaz kullanımını artırması üzere faktörler, 2020’de kelam konusu ölçünün azalmasına neden olsa da gerek TAP gerekse de Türk Akımı’nın Balkan koluna olan ilgi, önümüzdeki yıllarda boru çizgileriyle ithal edilecek gazın ölçüsünün tekrar artacağına işaret ediyor. Kaldı ki 2020’de sıkıştırılmış gaz ithalatı da azaldı ve önümüzdeki yıllarda daha da azalacağı öngörülüyor. Bundan dolayıdır ki Moskova, birtakım olumsuz istatistiklere karşın son yıllarda ismi geçen projelerin dışında 55 milyar metre küp kapasiteli Kuzey Akım-2 projesinin de hayata geçirilmesi üzerinde çalışmalarını devam ettiriyor.

ABD’NİN GÜÇ SİYASETİNİN AÇMAZLARI

Rusya ile Almanya’yı Baltık denizinin altından bağlayacak boru çizgisinin büyük kısmı tamamlanmış olmasına karşın başta Avrupa pazarına kendi sıkıştırılmış gazını satmak isteyen ABD, transit pozisyonunu daha fazla kaybetmek istemeyen Ukrayna ve birkaç ülke daha bu projeye karşı çıkıyorlar. Bilhassa ABD’nin Kuzey Akım-2 projesinde yer alacak Avrupalı şirketlere yaptırım uygulayacağını açıklaması, projenin tamamlanmasını geciktiriyor. Lakin bir taraftan başta Almanya olmak üzere projenin hayata geçirilmesi taraftarlarının da fazla olması, öbür taraftan ABD’de son günlerde yaşanan gelişmelerin bundan sonra ABD’nin kelamının tüm dünyada olduğu üzere Avrupa’da da daha az dinleneceğine işaret etmesi Kuzey Akım-2’nin de er ya da geç tamamlanacağını gösteriyor.

Görüldüğü üzere güç alanındaki ataklar, ülkelerin dış siyasetlerinin boyutlarından birini oluşturuyor. Rusya ile ABD ortasında siyasi alandaki problemler kendisini güç alanında da gösteriyor. Taraflar ortasında bölgesel rekabetler yaşandığı üzere güç ve silah pazarındaki hisselerini artırma çabası de dikkat çekiyor. Tıpkı siyasi alanda olduğu üzere ABD bu rekabet çerçevesinde AB’yi kendi tarafına çekmek istese de bu bahiste pek başarılı olamıyor. Alternatif boru çizgilerinin olmaması, ABD’nin Avrupa ülkelerine satmak istediği sıkıştırılmış gazın kıymetli olması ve her ülkenin bunun için gereken altyapıya sahip olmaması, kelam konusu başarısızlığın en önemli sebepleri ortasında yer alıyor. Hakikaten ABD’nin Avrupa’daki en yakın müttefikleri dahi Rusya’dan gaz ithal etmeye devam ediyorlar.

Rusya ile ABD ortasında bu uğraş sürerken Azerbaycan’ın gazını Avrupa’ya ulaştırması son derece sevindirici bir gelişme. Bu konu, Azerbaycan’ın 44 gün süren savaşta Ermenistan işgali altında bulunan topraklarını kurtarması ile birlikte değerlendirildiğinde Azerbaycan’ın bağımsızlığının 30. yıldönümünde kat ettiği uzaklık daha net anlaşılacaktır. Ankara ile Bakü, Azerbaycan tarihi açısından büyük ehemmiyet arz eden bu iki süreçte de birlikte hareket ettiler ve bu birlikteliğin ne cins başarılara yol açtığını tüm dünyaya göstermiş oldular.