Filistin’i Aramak insanlığı aramaktır

İBRAHİM DEMİRCİ

Başlık olarak seçtiğim cümleyi, Nuri Pakdil’in, “Kudüs sevilmeden insanlığa girilemez.” cümlesini hatırlatması için tırnak içine aldım. Filistin’i, Kudüs’ü insanlıkla özdeş kılan bu yaklaşımı pek çok kimse, abartılı, yanlış, siyasal, ideolojik, güdümlü, tarafgir, dar, slogancı vb. bularak küçümsemeye kalkabilir. Halbuki durum, onların sandığı veyahut sanmak istediği üzere değildir. Filistin ve Kudüs, gerçekten insanlıkla özdeştir. Filistin’i aramak, sahiden gerçek insanlığı aramaktır. Kudüs sevilmeden gerçekten insanlığa girilemez.

Beni bu kesin yargıya götüren yeni bir ispat, bu keskin sonucu zihnimde bir sefer daha pekiştirmemi sağlayan sağlam bir destek duruyor önümde: Najla Said’in Filistin’i Aramak ismiyle lisanımıza çevrilmiş olan kitabı.

“Arap-Amerikalı Bir Ailede Bocalayarak Büyümek” alt başlığını taşıyan yapıtı Leyla Burcu Dündar, Türkçeleştirmiş. Zoomkitap biyografi dizisinin 3. kitabı olarak 2015 yılında yayımlanan kitabın kapağında “anı” olduğu belirtilmiş. Biyografi ile anı cinslerinin ortak istikametleri bulunsa da pek çok açıdan farklılıkları olduğunu da biliyoruz. Najla Said, on beş kısma ayırarak kurguladığı bu 208 sayfalık çalışmasının başına “Annemle babama” ithafını koymuş.

ZEKİ HASSAS VE DÜRÜST BİR KIZIN KISSASI

Filistin’i Aramak Najla Said Çev.Leyla Burcu Dündar Zoom Kitap 2017 208 sayfa

Kudüs doğumlu Edward Said ile Beyrut doğumlu Mariam Said’in birinci çocukları Wadie Said’den sonra 1974 yılında Boston’da dünyaya gelen ikinci ve son çocukları Najla Said, doğduğu, seçkin okullarında okuduğu, yurttaşı olduğu Amerika’da yetenekli bir oyuncu olmasına karşın o kadar çok “red” ile karşılaşır ki, sonunda kendi topluluklarını kurmak zorunda kalırlar. Kendi hayat kıssasından hareketle 2009’da kaleme alıp sahnelediği oyununun “anı” veyahut “biyografi” çeşidinde yine yazıldığı bu metni, siz isterseniz otobiyografik bir roman olarak da okuyabilirsiniz.

Najla, hayır hayır Necla, hayatını dürüstlüğün, içtenliğin, ince duyarlığın pırıl pırıl hoşluğuyla, açıksözlülüğün doğallığı ve yüreğiyle evvel bir tiyatro oyunu olarak kaleme almış, çeşitli salonlarda ve okullarda sahnelemiş. Sonuç hakkındaki değerlendirmesi şöyle: “Sahnelemeye başladığımdaysa insanların dinlemeye istekli olduklarını gördüm zira bu yalnızca benim öykümdü; zira tam da biraz çetrefil, can sıkıcı ve alışılmamış olduğu için karmaşıklığıyla evrenseldi. Karışık bir kimliği olmak, aslında daha büyük ve çeşitli bir insan kümesiyle ilgi kurmayı kolaylaştırıyor. Ayrıyeten, kendi gençliğime gülebilmem ve ergenken nasıl önemli olan hiçbir şeyi umursamadığımı gösterebilmem (ve hâlâ da bazen umursamam), insanların benimle birlikte öğrenmesine ve kendi karmaşalarında, Ortadoğu’daki problemlere ait farklı derecelerdeki kararsızlık ve ilgisizliklerinde huzura kavuşmalarına yol açtı.” (s. 205)

Filistin’i Aramak’ın çabucak her kısmında zeki, hassas ve dürüst bir kızın, kendisine, ailesine, etrafına, okul arkadaşlarına, öğretmenlerine, bütün dünyaya ait müşahede, kıymetlendirme ve sorgulamalarına şahit oluyoruz. İkide bir içimizde bir şeyler titriyor, sık sık dişlerimizi sıkmak veyahut dudaklarımızı ısırmak gereğini duyuyoruz. Oyununda “hüzünlüyken bile komik” ögeler bulunduğunu belirten muharririn anlattıklarının birçok, bana “komikken bile hüzünlü” göründü.

ANILAR EŞLİĞİNDE ÇOCUKLUK GÜNLERİNE

Kendisi başta olmak üzere bütün tarafları insaf ve hakkaniyetle koruyup kollamayı gözeten anlayış genişliğinin, adalet hissinin temelinde Kudüs’te asırlarca mescid, kilise ve sinagogu barış içinde bir ortada yaşatmış olan İslâm uygarlığının faziletleri yatmaktadır. Bu faziletlere bütün insanlığın -öncelikle de Müslümanların- sahip çıkması gerekmez mi?

“Babam, on beş yaşındaki oğlunun ne cins bir metafizik karşılık aradığını büyük olasılıkla çok yeterli biliyordu; o, Wadie’nin tıpkı soruyu yılmadan kaç sefer sorabileceğini görmekten çocukça bir haz alır üzereydi.” (s. 16)

“(Beyrut’ta aile üyelerim) onlardan (Müslümanlardan, Filistinlilerden) nefret etmeyi reddetmişlerdi; hepimizin insan olduğu tarafındaki inançlarına sıkı sıkıya sarılmışlardı.” (s. 22)

“Beyrut’ta herkesin odasının bir balkonu vardı. Bizim de New York’ta bir tane olmasını isterdim. Halbuki bizim sadece yangın merdivenlerimiz vardı ve asansör görevlimiz Nick’e nazaran, onları kullanan yalnızca hırsızlardı.” (s. 33)

“Daha sonra fark ettim ki, oyun oynamaya davet ettiğim arkadaşlarımdan kimilerinin konutumuza gelmesine müsaade verilmiyordu.” (s. 42)

“Okuldayken, neyin ‘doğru’ neyin ‘yanlış’ olduğuna dair bir fikre uymaya zorlandığımı hissederdim; evdeyse daha büyük ve farklı bir dünyanın kesimi olma farkındalığının getirdiği huzur ve dayanışma hisleriyle mest olurdum. “ (s. 66)

New York City çapında dördüncü sınıf öğrencileri ortasında düzenlenen fotoğraf yarışında “hiç kan yahut şiddet imgesi içermeyen yegâne çizim”i (s. 91) ile birinciliğe lâyık görülen Necla, bu başarıyı anlamakta da kabullenmekte de eza çeker. Külfetleri ve meseleleri yüzünden yemekten içmekten kesilen ve tedavi gören kızcağızın “Lübnanlı, Filistinli, Arap” olduğunu kabullenmesi de, açığa vurması da kolay olmamıştır.

Sevdiği bir arkadaşına, “Ben Filistinli ve Lübnanlıyım” diye ağzından kaçırıveren Necla, “Elimde değil, o denli doğmuşum işte.” açıklamasını eklemekten kendini alamaz (s. 102).

Arap düşmanlığını açıkça lisana getiren bir Fransız çiftçisi, Necla’nın Lübnanlı olduğunu öğrenince şöyle diyecektir: “Lübnanlılar Arap değildir! Hayır, hayır, hayır, Lübnanlılar Arapça konuşur lakin Arap değillerdir.” (s. 123)

“Benim ikinci ismim ‘Wadad’, anneannemin ismidir ve ‘sevgi’ manasına gelir. / Tüm bunları yan yana getirince ben, Najla Wadad Said, sözü sözüne ‘mutlu ve açık bir sevgi yarasıyım.’” (s. 182)

Bu memnun ve açık sevgi yarasını ihtimamla lisanımıza kazandıran, çeviri tercihlerini notlarla -gerektikçe- okuyucuya aktaran Leyla Burcu Dündar’a teşekkür diyorum.