Yaşlandıkça insanların karakterleri nasıl değişiyor?

Birkaç hafta evvel yapılan bir evvelki canlı tartışmada makus bir performans sergilemişti.

73 yaşında başkanlık için çok yaşlı olduğu kulaktan kulağa fısıldanıyordu. 

Reagan, o periyot başkanlık koltuğunda oturan en yalı siyasetçiydi. Bu rekor, evvel 74 yaşındaki Donald Trump tarafından, onun rekoru da 77 yaşındaki Joe Biden tarafından kırıldı.

Sıkıntı soruya zeki cevap

Trewhitt, aslında Regan’ın gerilim altında çalışmaya devam edip edemeyeceğini anlamak istiyordu.

“Hiç de değil, Bay Trehwitt” diye cevapladı, Reagan gülümsemesini geri tutarak:

“Ve yaş sıkıntısını bu kampanyanın gündemine getirmeyeceğimi ve siyasi kazanım ismine rakibimin gençliğini ve deneyimsizliğini kullanmayacağımı bilmenizi isterim.”

Verdiği bu karşılık, seyircilerden kahkaha ve alkış aldı. Birkaç hafta sonra yapılan seçimlerden de ezici bir galibiyetle çıktı.

Halbuki Reagan’ın yaptığı espride sandığından daha çok gerçeklik hissesi vardı.

Yalnızca tecrübe değil, tıpkı vakitte “olgun kişilik” faktörü de Başkan’ın yanındaydı.

Gizemli bir değişim

Yaşlanmanın getirdiği fizikî dönüşümlere hepimiz aşinayız: Cilt esnekliğini kaybeder, diş etleri çekilir, burun uzar, saçlar tuhaf yerlerde çıkmaya, diğer yerlerden ise dökülmeye başlar ve hatta uzunluk da kısalır.

Bilim insanları, yaşlanmanın tesirleri üzerine onlarca yıl süren araştırmaların akabinde artık daha gizemli diğer bir değişikliği daha ortaya çıkardı.

Edinburgh Üniversitesi’nden psikolog René Mõttus, “Bu araştırmadan elde ettiğimiz net sonuçlara nazaran, hayatımız boyunca tıpkı insan olmayız” diyor.

Çoğumuz kişiliğimizin hayatımız boyunca nispeten birebir olduğunu düşünmek isteriz. Fakat araştırmalar durumun pek de bu türlü olmadığını gösteriyor.

Karakter özelliklerimiz daima değişiyor ve 70 ile 80’li yaşlara gelindiğinde ise beşerler kıymetli bir dönüşüm geçirmiş oluyor..

Kişiliklerimizin kademeli olarak değişmesinin kimi olumlu yanları da var.

Daha vicdanlı, daha güzel ve daha az nevrotik olabiliyoruz.

Makyavelist yaklaşımlar, narsisizm ve psikopatiyi içeren ve “Karanlık Üçlü” olarak tanımlanan kişilik özellikleri, azalma eğilime girer ve böylelikle hata sürece ya da husus bağımlılığı üzere ziyanlı davranışlara bulaşma riski de azalır.

Araştırmalar, daha fedakar ve inanç duygusu yüksek bireylere dönüştüğümüzü ortaya koyuyor. Yaşla birlikte irade gücünün arttığı ve mizah anlayışının da geliştiği görülüyor.

Ayrıyeten, ilerleyen yaşlarda beşerler hisleri üzerinde daha fazla denetim sahib olmaya başlıyor.

Bu araştırmanın sonuçları aslında yaşlıların daha huysuz ve geçimsiz olduğu klişesinin de değişmesi gerektiğine işaret ediyor.

Daha değişken ve uysal kişilikler

Uzmanların yıllardır düşündüğünün tersine, insanların kişilik özelliklerinin çocuklukta ya da 30’lu yaşlarda sabitlenmek yerine, daha akıcı ve şekillenebilir olduğu anlaşılıyor.

Mõttus, “İnsanlar daha uygun ve toplumsal olarak daha uyumlu hale geliyor. Hayatla ilgili beklentileri ile toplumun talepleri ortasında giderek daha yeterli bir istikrar kurmaya başlıyor” diyor.

Psikologlar, yaşlandıkça meydana gelen değişim sürecini “kişilik olgunlaşması” olarak isimlendiriyor.

Bu, gençlik devirlerinde başlayan ve en azından 80’li yaşlara devam eden kademeli ve fark edilmesi güç bir değişim.

Enteresan bir formda bu üniversal bir müddet. Bu eğilim, Guatemala’dan Hindistan’a kadar tüm kültürlerde görülüyor.

Houston Üniversitesi’nde toplumsal psikolog Rodica Damian, “Bu kişilik değişikliklerine kıymet yargıları koymak çoklukla tartışmalı bir durum. Fakat bunun yararlı olduklarına dair bulgular mevcut” diyor.

Örneğin duygusal istikrarın düşük olması akıl sıhhati meseleleri, yüksek mevt oranları ve boşanma üzere olaylarla ilişkilendiriliyor.

Öteki yandan Damian, vicdanlı birinin bulaşıkları yıkamak üzere işlere yardımcı olma ya da aldatma eğiliminin düşük olmasından ötürü hayat arkadaşının daha keyifli mümkünlüğünün yüksek olduğunu belirtiyor.

Kişiliklerimizin daha istikrarlı yanı

Yaşlandıkça kişiliklerimiz makul bir istikamete yanlışsız evrilirken, birebir yaş kümesindeki beşerlerle kıyaslandığında aşikâr bir istikrar olduğu da gözlemleniyor.

Örneğin, yaşlandıkça bir kişinin nevrotiklik seviyesinin azalması beklenir. Bununla birlikte 11 yaşındayken yaşıtlarına nazaran daha nevrotik olan bir kişi, 80 yaşına geldiğinde de tekrar kendi yaş kümesindeki en nevrotiklerden biri olabilir.

Damian, “Özümüz muhakkak seviyede tıpkı kaldığı için yaşıtlarımızla kıyaslandığında sıralamamızda fazla bir değişi olmaması olağan. Lakin kendimize nazaran, kişiliklerimiz kesin değil, değiştirilebilir şeyler” diyor.

Kişilik değişiklikleri nasıl gelişir?

Kişilik olgunlaşması üniversal bir olgu olduğundan kimi bilim insanları kişilik değişiminin genetik etkenlerden ya da evrimsel güçlerden kaynaklanıyor olabileceğini düşünüyor.

Öbür yandan öteki uzmanlar ise kişiliklerimizin kısmen genetik ögeler tarafından şekillendirildiğine lakin hayatımız boyunca toplumsal baskılarla dönüştürüldüğüne inanıyor.

Örneğin, California Üniversitesi’nden psikolog Wiebke Bleidorn’un araştırması, insanların evlenmek, çalışma hayatına atılmak ve yetişkin sorumluluklarına üstlenmek üzere daha süratli büyümelerinin beklendiği toplumlarda kişiliklerinin de daha genç yaşta olgunlaşma eğiliminde olduğunu ortaya koydu.

Damian, “İnsanlar davranışlarını değiştirmeye ve vakitle daha sorumlu olmaya zorlanıyorlar. Kişiliklerimiz hayatın zorluklarıyla başa çıkmamıza yardımcı olmak için değişiyor” diyor.

Pekala fakat çok yaşlandığımızda neler olur?

Hayat süremiz boyunca nasıl değiştiğimizi incelemenin iki muhtemel yolu var.

Birincisi, farklı yaş kümelerine mensup çok sayıda insanı ele almak ve kişilikleri ortasındaki farkları incelemek.

Bu sistemin sıkıntılarından birisi, belli bir devrin kültürü tarafından şekillendirilmiş jenerasyon özelliklerinin ezkaza yaşlandıkça meydana gelen değişimlerle karıştırmanın kolay olması.

Uzun periyodik bir çalışma

Bunun ikinci yolu ise bir küme beşerinin hayatları boyunca büyümelerini takip etmek.

İskoçya’da bu türlü bir çalışma yapıldı. Mõttus, Edinburgh Üniversitesi’ndeki meslektaşları ile birlikte yıllar boyunca yüzlerce kişinin kişilik dönüşümlerini izledi.

Mõttus, “İki farklı insan kümemiz olduğu ve her ikisi de birebir ölçümlere tabi tutulduğu için, her iki stratejiyi de birebir anda kullanabildik” diyor.

Bu araştırmada iki jenerasyon ortasında önemli farklar olduğu anlaşıldı.

Genç gruptakilerin kişilikleri genel olarak aşağı üst tıpkı kalırken, yaşlılarda ise kişilik özelliklerinin değişmeye başladığı, daha az dışa dönük oldukları ve daha huysuzlaştıkları görüldü.

Mõttus, “Bence bu mantıklı, zira yaşlılıkta insanların başına gelenler de hızlanmaya başlıyor” diyor ve yaş ilerledikçe sıhhatin bozulduğunu, hayatlarında kıymetli insanları kaybetmeye başladıklarına dikkat çekiyor.

Kişiliklerimizin hayatımız boyunca değiştiğini bilmek bunları takip edebilmek için de ehemmiyet taşıyor.

Damian, “İnsanlar uzun mühlet bu türlü olmadığını düşündü. Artık kişiliklerimizin ahenk sağlayabildiğini görüyoruz ve bu, hayatın bize getirdiği zorluklarla başa çıkmamıza yardımcı oluyor” diyor.