Ahmet Midhat müzikte de öncüydü

Edebiyatımızın en üretken ve öncü müelliflerinden Ahmet Midhat Efendi’nin tam bir musiki aşığı olduğunu biliyor muydunuz? Tanzimat periyodunun değerli isimlerinden, ömrü boyunca 300’e yakın eser kaleme alan Ahmet Midhat’ın pek bilinmeyen bu tarafı “Ahmet Midhat Efendi ve Mûsikî” kitabında aydınlanıyor. Daha evvel “İslam Medeniyetinde Mûsikî”, “Müzikte Batılılaşma ve Son Periyot Osmanlı Aydınları”, Vahitname: Musikişinas Halkbilimci Vahit Lütfi Salcı” üzere çalışmalara imza atan Prof. Dr. Fazlı Arslan bu sefer müellifin musiki merakına pencere açıyor.

VakıfBank Kültür Yayınları tarafından yayımlanan kitapta Ahmet Midhat’ın devrin gazete sayfalarında kalan mûsikî üzerine görüşleri günümüz Türkçesi’yle okura sunuluyor. Arslan ile “Ahmet Midhat Efendi ve Mûsikî” hakkında konuştuk…

Ahmet Midhat Efendi’nin musiki yazıları hakkında çalışma fikri nasıl oluştu? Nasıl şekillendi?

Osmanlı’nın son devrine ve Cumhuriyet’in birinci yıllarına geldiğinizde musiki metinlerinin, Batılılaşmanın tesiriyle apayrı bir içeriğe dönüştüğünü görürsünüz. Osmanlı son periyodunu ve Cumhuriyet’i görmüş birçok aydın bu konuda yazmışlardır. Necip Asım Beyefendi, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, İsmail Fenni Beyefendi, Celal Esat Arseven, Mehmet Akif, Hakkı Süha Gezgin, Halit Ziya Uşaklıgil vs. Musiki tartışmalarının birinci örneklerini Midhat Efendi’de görmekteyiz. Yazıların hacmi sebebiyle müstakil bir yayın olmayı ziyadesiyle hak ediyor. Elinizdeki kitap işte çalışmanın bir sonucu ve aslında kitap benim değil Midhat Efendi merhumun 300 civarında kitabından birisi.

YAPITLARI KAYDEDEREK BUGÜNE AKTARIYOR

Periyoduna ve o periyottaki müzisyenlere de şahit oluyoruz. Notacı Hacı Emin Efendi, Aziz Beyefendi, Hafız Sami gibi… Tıpkı vakitte kendisi üzere müellif Recaizade Mahmut Ekrem’in musikiye olan ilgisine de atıf yapıyor. Aslında bu değerler musiki tarihimiz için de değerli geliyor bana ne dersiniz?

Mûsikî yazılarında gördüğümüz kıymetli bir ayrıntıdır bu. Kendisi mûsikîyi sevdiği üzere mûsikînin terakki etmesi için yapılan çalışmaları sonuna kadar takviyeler. Notacı Hacı Emin’in, Zâtî Arca’nın, Nuri Şeyda’nın ve İsmail Hakkı Bey’in çalışmalarını övgüyle anar ve onların kitaplarından, nota yayınlarından okurları haberdar eder. Adresini, fiyatını muharrir ve ısrarla dayanak olmalarını ister. Yazılarının yepyeni yanı çağdaş usulde, bir kişi ve eser yahut bir program değerlendirmesi yapmasıdır. Yapıtları, isimleri, çalışmaları anarak o periyodun tarihini kaydediyor ve günümüze aktarmış oluyor.

Yazılarda öne çıkan, sizin dikkatinizi en çok çeken değerli ayrıntılar nelerdi?

Midhat Efendi’nin yazılarını, sonrakileri motive edip yeni çalışmalara yol açması açısından önemsiyorum. Yazılarını takip eden halk ve öbür muharrirler, onun bu hususlarda ortaya attığı fikirleri, yazdığı yazıları önemsediler. Onun meydana getirdiği fikri hareketlilik ortamı, yeni çalışmaları doğurdu. Yaptığı davetler, istediği yazılar, lehte ve aleyhte gelen katkılar o periyot matbuatında kalem sahiplerini heyecanlandırmış ve edebi tartışmalara olduğu üzere mûsikî tartışmalarına da yeni bir soluk getirmiştir. Nuri Şeyda’nın, Rauf Yekta’nın biyografik yazıları ve daha sonra Rauf Yekta’nın Türk mûsikîsinin ses sistemi üzerine yaptığı bilimsel çalışmalar, bu fikrî-ilmî hareketliliğin bir sonucu olarak değerlendirilmelidir. En azından bu çalışmalara sürat vermiştir diyebiliriz.

Rauf Yekta, Salih Zeki, Nuri Şeyda Beyefendiler üzere değerli isimlerle yazışmalarını birinci defa okuyoruz. Bu yazışmalara da pencere açabilir miyiz?

Rauf Yekta Bey’in kitapları dışında yazıları hakkında da çalışmalar yapıldı. Mesela İkdam’daki yazıları büyük bir yekun tutmaktadır. Nuri Şeyda’nın bahse mevzu tartışma yaratan yazıları ise Osmanlı musikişinasları ile ilgilidir. Nuri Şeyda dizi halinde musikişinas biyografileri yazmaktadır. Rauf Yekta, bu yazıların rastgele bir kaynağa dayanmadığını, hurafelerle dolu olduğunu sav eder. Midhat Efendi’nin sayfalar dolusu tartışmaları başlar. Midhat Efendi’ye nazaran, bunları hurafe sayacak olursanız, eski çağlardan bahseden tüm tarih kitaplarını da hurafe saymalısınız. Ve böylelikle polemik başlar ve Efendi, İhsan Sungu’nun tabiriyle “Babıâli caddesini mürekkebe garkederdi.” Benim kitapta yaptığım bu tartışmaları peş peşe vermek. Hangi yazı hangisinin karşılığı? Bunları peş peşe farklı gazetelerde bulmak ve seyrini bozmadan aktarmak hakikaten güç iş. Midhat Efendi’nin yazılarını tam metin olarak verdim. Öteki müelliflerin dizi yazılarının birincisini ekler kısmına koydum fakat zincir kopmasın diye metin içerisinde tüm yazılara atıf yaparak ilerledim.

MUSİKİYE YAPILACAK HİZMETLERE ODAKLANIYOR

Nelerden bahsediyorlar, yazıların bugün için ehemmiyeti nedir?

Kitap, eser, şahıs tanıtımları, program değerlendirmeleri… Notacı Hacı Emin Efendi’den bahsettiği yazı, tekrar, Rauf Yekta’nın Esâtiz-i Elhân isimli çalışmasının tanıtımı üzere. “Hafız Sâmî”, “Çiyerlone Hemşireler” bu kümeye örnektir. Son yazıda İstanbul’da konser veren hemşirelerden bahseder ve kıymetlendirir.

Genel mûsikî tarihi, nazariyâtı, değerli mûsikî adamları üstüne yazdıkları: Müntehabat-ı Tercümân-ı Hakîkat’teki “Tarih-i Mûsikî” başlıklı yazısı, “Şark Muzıkası ve Genel Muzıka”, “Bach”, “Bir Avrupalı’nın Mütalaası” üzere yazılar bu cinstendir. “Kemana Bir Kiriş Zammı”, “Saadetlu Salih Zeki Beyefendi Hazretlerine” üzere Birtakım teknik mevzularda devrin mûsikî adamlarıyla girdiği polemikler ve “Muzıkanın Muhtaç Olduğu Hizmetlerin Tayîn-i Envâı”, “Islâhât-ı Mûsikiyye” başlığıyla mûsikîmize yapılacak hizmetlere odaklanır.

Prof. Dr. Fazlı Arslan

Yürekli tenkitlere imza attı

Ahmet Midhat Efendi yazılarında Türk musikisinin yenilenmesine, modernize edilmesine yönelik teklifler sunuyor. Bu bahiste neler söylüyor müellifimiz? Teklifleri, yazıları o periyot nasıl yankı buluyor?

Her bir yazı farklı ayrı kıymetli lakin şunu söz etmekte fayda var. Ahmet Midhat, daima bir ön açıcı olmuştur. Kendisi bir müzikolog değildir. Son noktayı koyan tahliller getirmesi ondan beklenemez esasen. Fakat daima ilmî gelişmelerden yana hal koymuştur. Türk mûsikisinin geleceğinin bir grup insanların keyiflerine bırakılamayacağını, bu mûsikînin terakkisinin onların kıskançlıklarına feda edilemeyeceğini vurgulamıştır. Aslında kendisi de kendi musikisinin yılmaz bir savunucusudur lakin birtakım fikirleri ile geleneğe bağlı mûsikîşinasları karşısına alma cüretini göstermiştir. Asıllı tenkitlere cüretle girmiş, çekinmeden örnekler vermiş, besteler üzerinde tenkitler yapmıştır. Notanın kullanılmasını savunur. Nota ile eserler kayıt altına alınmazsa güfteler üzere bestelerin de bozulacağını örneklendirir. Merâgî’ye ilişkin olduğu argüman edilen Rast Kâr’ın, o gün icra edildiği hâliyle ona ilişkin olamayacağını söylemesi, o periyot için kıymetli olsa gerektir. Ona nazaran mûsikîye hizmet edebilmenin birinci kaidelerinden birisi mûsikî tahsilini kolaylaştırmak. Münasebetiyle makamlar da yordamlar de sadeleştirilmelidir. Özensiz makam icad etmenin aslında mûsikîye kötülük manasına geleceğini vurgulamıştır. Bunlar natürel devede kulak. Yazıları o kadar uzatır ki geçip gidersiniz 19. yüzyılın Osmanlısına. O denli bir dünya yaratır zihninizde.

Batıdan örneklere de yer verdi