Edebi feraşet çantası: Kervan

Salgın sürecinde dünyadan birçok kentin ıssız hâlleri gözümüzün önüne geldi. Lakin hiçbiri Mekke’den Kâbe-i Muazzama’dan gelen manzaralar kadar içimizi acıtmadı. Hazreti İbrahim’den bu yana tevhidin sembolü olan gönül merkezimize gitmek isteyip de gidemeyenler yahut görme erdemine nail olup hasretini çekenler için kuşkusuz acı verici görüntülerdi. Hac ibadetinin kesintiye uğradığı bu devir Kâbe’nin manasını düşünmek için büyük bir imkân sundu. O denli ya, Kâbe’ye gidilemezse ne olur? Kâbe neyimiz olur? İskender Pala bu sorunun karşılığını iki yüzyıl öncesinden 1818 yılından bugüne taşıyor. Yerler bildik: İstanbul’dan yola çıkan Hac kafilesi Ayrılık Çeşmesi’nden kervanı topluyor ve yollara düşüyor. İskender Pala romanlarında sıkça gördüğümüz gönül ateşiyle aydınlatılan atmosfer, birinci sayfalardan itibaren kendini gösteriyor: “Kâbe hiç bu kadar yalnız bırakılmadı, Medine hiç bu kadar hüzne batmadı.” Romanın birinci sayfasında, bu tabir okurları günümüzle geçmiş ortasında duygusal bir köprüyle sarmalıyor. 1818 yılının meşakkatli Hac seyahatine çıkan kahramanlar, evvel birbirleriyle sonra biz okurlarla tanışıyorlar. Merkez Efendi, Hüdayi Efendi, Selami Ali Efendi, Sümbül Efendi, Yahya Efendi ve Zuhurat Baba… İstanbul’un evliyalarını temsil eden kahramanlar temsili olarak bir Hac seyahatinde bir ortaya geliyor. Güzel bir niyet. Neredeyse tüm İslam tarihinin yükünü sırtlanan bir kervan bu. Menziline ulaşabilmek için kuvvetli yollardan geçiyor. İstanbul’dan Mahmil-i Şerif başta olmak üzere emaneti olan birçok yük var. Yollar eşkıya kaynıyor. Farklı isimlere ve kisvelere bürünmüş eşkıya zümresi demek ki her periyotta kendini gösteriyor. Bir kesim gizem, bir kesim umut ve tastamam insan.

İNSAN RUHUNUN TOMOGRAFİSİ

Kervan yola düştüğünde zorluklar insan ruhunun tomografisini çekiyor. Gizli hisler ortaya çıkıyor ve yolun mahzurları, emeli unutturmak için birbirleriyle yarışıyorlar. Yeri yol olan bir kervanın öyküsünü yazmak için değişmeyen dekoru insan olarak resmetmek gerekiyor. Bir yer olarak beşere baktığımızda ise seyahatin her basamağında insanın hem etrafı hem de kendisiyle yüzleşmesini görebiliyoruz. Hüdayi, kahramanlar ortasında ilişkiyi sağlamlaştırıyor. Hem kahramanlar ortasında hem de kahramanların kendi içinde. Seyahat uzun olunca içine değerli ölçüde bilgi sığdırılmış. Kimi kısımlarda uzunca yer alan ve Vahhabi fitnesini de bu formda açıklamayı amaçlayan kısımlar, İskender Pala romanlarının temel karakterlerinden olan öğreticilik vasfını işaret ediyor. Romanlarında farklı taşıyıcı ögelerle hareket ederek üslup tekrarından kaçınmaya çalışan İskender Pala, Hac üzere herkesin malumat sahibi olduğu bir mevzuda bilinen ve bilinmeyenleri meczederek her bölümden okura hitap edebilecek bir yapıtı ortaya koymuş. Haccın toplumsal psikolojisini romanda en uygun anlatan metaforlardan birisi de feraşet çantaları. Hacca gidemeyip de oralara kendinden bir kesim göndermek isteyenlerin bu emanetleri aslında romanın kendisini de bir feraşet çantası olarak görebileceğimizi anlatıyor. Salgın nedeniyle çıkılamayan yola Kervan çıkıyor ve yüzyıllar öncesinde yapılan bir seyahati bugüne taşıyor. İskender Pala’nın Divan Edebiyatı etrafında başladığı edebî seyahati romanlarıyla devam ediyor. Aslında Divan Edebiyatında anlatılmak istenen Güzel’e ulaşmanın ne derece meşakkatli olduğunu gösteriyor Kervan.

Kervan’ın bundan sonraki Hac romanları için bir rehber olmasını temenni ederim. Maddi ve manevi salgınların son bulduğu, Âlem-i İslam’ın hastalıklarından kurtulduğu ve Hac ile bütünleştiği günlere ulaşmayı da olağan.