Kaçış 3: Kıyamete Çağrı: Yeni sosyolojinin karanlıkları

Besime Şen* 

Bir toplumsal bilimci olarak saha araştırmamı yapmak üzere Londra’da bulunduğumda göçmen ailelerin konutlarına de konuk oluyordum. Benim pozisyon “göçmen ailelerin erkek çocuklarının, uygun eğitim almalarına karşın, neden büyük bir çoğunluğunun dönerci oldukları”nı araştırmaktı. Bu araştırma için aile bireyleri ile görüşmeler yapıyordum. Kimi bayanlar görüşme ortasında “ara versek, çocuğun yemeğini koyacağım” diyerek hazırladıkları büyük bir servis tabağını, bir kapının önüne bırakarak tekrar yanıma gelip görüşmeye devam ediyorlardı. Bu durum sıklıkla karşıma çıktı. Sonradan ayrıntılıca öğreneceğim üzere, anneler, erkek çocukların kapılarına yemek bırakıyorlardı. Onlar içeride bilgisayar oyunu oynuyorlardı ve odalarına girilmesini istemiyorlardı. Bu tecrübemde kapalı kapılar arkasında gün uzunluğu bilgisayar oyunu oynayan kız çocuklarına rastlamamıştım. İstanbul’da yaşıyordum. Lakin bu duruma etrafımdaki akademisyen ailelerinde buna pek rastlamamıştım. Çocuksuz bir bayan olarak zati bahse dair sohbetlerin içinde de olmuyordum. Daha sonra uygun bir liseye giden bir yakınımın oğlunun internette adeta kaybolup okulu bıraktığını duyduğumda, istisnai bir durum olarak değerlendirdim.

Ancak sonra mevzuyu bir tiyatro oyununda etraflıca ele alınmış olarak izlediğimde çok etkilendim. Oyun sonrası meskene gelerek, oyunun direktörü ve muharriri hakkında biraz bilgi edinmeye çalıştım. Zira oyunun metni sosyolojik açıdan da sağlamdı. Epeyce yeni olan bu mevzunun, Jennifer Haley’in müellifliği ile eleştirel ve ne yaptığını yeterli bilen bir yetkinlikle yazılması beni heyecanlandırdı.
Jennifer Haley’i birinci olarak İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda dört dönem oynayan Cehennem (The Nether) oyunu ile tanıdım. Rejisörlüğünü yeniden Metin Belgin yapmıştı. Muhakkak ki Metin Belgin, Haley’in âlâ bir takipçisi. Bu vesileyle bizler de çağdaş bir bayan müellifini tanımış olduk ve Belgin’in uğraşı ile oyunları sahneye konuluyor ve keyifle takip ediyoruz.

‘KAÇIŞ 3: KIYAMETE ÇAĞRI’ NEYİ ANLATIYOR?

Bu oyun, sanal gerçekliğin hayatımızı ele geçirmesi ile daima birbirine karışan tansiyonlu ikilemlerin bir mahallede; bir ailede; bir odada nasıl tecrübelendiğini anlatıyor. Evet oyun temelde, bilgisayar oyunlarına kapılmış gençlerin, sanal ile gerçeklik ortasındaki ikilemli ve tansiyonlu ömürlerinin kendi aileleri ve bunu da aşarak içinde yaşadıkları meskenin ve mahallenin gerçekliğini kaybetmelerinin boyutlarını ortaya koyuyor. Elhasıl ne oldu da bu “ileri çağda” birbirimizi öldürmeye başladık? Öldürmek lakin hissetmeden; bir oyunun heyecanıyla evvel ailemizi öldürmek!

Gerçeklik neydi?

.

Oyun orta sınıf bir banliyöde geçmektedir. Mahalle olgusu, mekansal sonları, komşuluk yapma pratikleri, aile profillerindeki farklılıkları ve ailenin kendisini eleştirel bir yaklaşımla ele alıyor. Yani bir aile güzellemesi izlemiyoruz. Bilakis aileye, anne ve babalık olgularına yönelik feminist bir ele alış da görülmektedir. Aile bayanları kurtaran bir olgu olarak değil, azar azar onları toplumsal hayattan alan bir hayat ortamı olarak ortaya konuyor. Oyundaki annelerin profilleri ve hislerine bakıldığında bu yaklaşımın incelikli olarak işlendiğini söyleyebiliriz. Oyundaki en kıymetli detaylardan biri, bu kadar ürkütücü ve karanlığa sürükleyen bir bahsin ahlaki normlarla değil, serinkanlı bir tavırla tahlil edilmesidir. Yüceltme ve yerme tuzaklarına hiç düşülmemiş.

Pekala öteki?

Oyun tıpkı vakitte sınıfsal bir perspektifle ele alınmış. Orta sınıf banliyösü, yani muntazam ve konforlu konutlar; çocukların gönderildiği seçkin okullar vb. varlıkların, bu aileleri ve çocuklarını pek de “huzur”a kavuşturmadığını anlıyoruz. Oyunun yepyeni ismi, Neighborhood 3: Requisition of Doom. Yani mahalleyi başlığa taşıyan bir isim tercih edilmiş. Bu manada idealize edilmiş konforlu bir ömür ünitesinin, içeriden, onu yaşayanlarca nasıl çökertildiğini de izliyoruz.

Bu manada oyundaki sahne düzenlemesi ile klâsik devlet tiyatroları anlayışını zorlayarak, epey yürekli bir şey denemiş. Dönen bir sahne ve her dönüşü ile konutlar, aileler ve oyuncuların rolü değişiyor. Bazen takipte zorluk yaşanabiliyor. Ön bir ihtar ile ben bunu aştım diyebilirim. Işıklandırma ve sanal alemin tansiyonlu karanlığı sanırım şuurlu olarak seçilmiş. Sahne tasarımı ile bu sanal alemin denetim edilemez karanlığına gömülen hayatları eleştirel bir materyale dönüşürken, birebir vakitte ışıklandırma ve ses düzenlemeleri ile de ele alınan oldular dramatize edilmiş. (https://jenniferhaley.com/)

KÜNYE

Yazan: Jennifer Haley

Çeviren: Eda Söylerkaya

Rejisör: Metin Belgin

Dekor Tasarımı: Hakan Dündar

Kostüm Tasarımı: Gülhan Kırçova

Işık Tasarımı: Yakup Çartık

Görsel Efekt Tasarımı: Erkan Cerit

Oyuncular: Ahmet Mark Somers, Düşüm Perihan Dirin, Aslı Büşra Sarınç ve Enis Danış

*Prof. Dr, Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi