Korona günlerinde ev

Sanırım işin latifesi yok. Hani bunun emperyalistlerin bir oyunu olduğunu düşünsek, bakıyorum ABD korona ile gayret için bir trilyon dolar ayırmış. Fransa üç yüz milyar Euro ayırmış. Müthiş paralar. Demek iş önemli. Bütün dünyada sokaklar boşaldı. Ne palavra söyleyeyim, büyük bir şok içindeyim. Böylesine büyük, böylesine koca bir gezegeni kaplayan sorunu anlayacak sakinlikte değilim. Fakat yeniden de metin olmaya çalışıyorum. Açıklamaları dinliyorum, internette araştırmalar yapıyorum, dünyada kendime ölçüt olarak kabul ettiğim bireylere, ülkelere bakıyorum, onların yaklaşımlarını ve durumlarını anlamaya çalışıyorum. Kendimi sık sık “bloke” olmuş üzere hissediyorum. Zira hayatımda hiç bu türlü bireyler üstü, toplumlar üstü, ülkeler üstü, sınıflar üstü bir durumla karşılaşmadım. Ortada herkesi eşitleyen bir tehdit var: Ölüm! Ve herkesi eşitleyen bir maksat var: Hayatta kalmak!

İşte bu korona günlerini mecburen meskende, daha çok meskendeki kitaplığımda geçiriyorum. Kitaplar beni yatıştırıyor. Bakıyorum da, kimi kitaplar birtakım anıları çağrıştırıyor. Örneğin, Yaşar Kemal’in İnce Memed isimli romanının en eski baskılarından bir cildine yıllar sonra tekrar dokunurken, (hani şu kapağında, atın üstünde bir siluet olan cildi) birinci gençlik yıllarıma dönüyorum. Kelamını ettiğim 1965-1970’li yıllarda, “Köy Romanı” olarak isimlendirilen romanlar yaygında. Bana nazaran bu çeşit bir niteleme, büyük bir haksızlıktı. Zira o vakitlerin kent ömrü, roman için gerekli olan çok katmanlı ömürler sunmadığı üzere, derin çelişkiler de sunmuyordu ve iç dünya zenginliğine sahip “birey” şimdi oluşmamıştı. Büyük kentler bile aslında birer kasabaydı. Meğer köy ve kırsal hayat, roman için gerekli olan katmanları ve çelişkileri sunabiliyordu zira feodal ömür biçiminden kapitalist hayat biçimine geçiş sürecindeki toplum, romanlara taşınabilecek ağır travmalar yaşıyordu (İnce Memed). Endüstrileşme de bilhassa köylerde toplumsal travmalara neden oluyordu (Sarı Traktör).

.

İşte bu cins romanları ağır olarak okuduğum yıllarda, ortada bir köyümüze giderdim (Senin Köylerin!) Biz kentte yaşıyorduk lakin pek de uzak olmayan köyümüz, okuduğum romanlar nedeniyle bana büyüleyici gelirdi. Herkes bilmez, pamuk tarımı çok zordur. Sulama, ilaçlama, çapalama…Toplamak daha da zordur. Gün uzunluğu güneşin altında iki büklüm toplarsın, daha on kiloyu bulmamıştır meret. Pamuk toplama vakti, ortaöğrenim yıllarımda köyümüze gitmeyi çok severdim. Tarla sahipleri hasat sonuna kadar, her gün köye gidip gelmemek için tarlalarına gölgelik kurar, yataklarını getirir, tarlada yer içer, uyurlardı. Bu pastoral hayat beni çok etkilerdi. Bilhassa sabah erken uyandığımızda, ötedeki dağların lacivert imajı, uzaktaki yolda giden kamyonların hüzünlü gürültüsü, nemli tarla kokusu ve hafif rüzgârın getirdiği köy kokusu…Yılankale’nin ve Anavarza Kalesi’nin sisli manzaraları beni okuduğum roman kahramanlarımın yanına bırakır giderdi. Hele ovaya İnce Memed’in atı üzere beyaz bir sis çökmüşse…Hiç unutmam, bir gece yer yataklarımızda uyurken, ayak tarafından gelen çıtırtılarla uyandım. Huzursuz oldum, oturdum. Amcam da benim sesime uyandı. “Burada bir şey var” dedim. Amcam hafif doğruldu, karanlıkta o tarafa baktı, ” yılandır, boş ver, uyu” dedi ve yattı. Yılan mı! Örtünün altında iki büklüm oldum. Ayaklarımı yılandan uzak tutmak için dizlerimi düzgünce karnıma gerçek çektim. Bu formda ne vakit uyudum, ne vakit uyandım, hatırlamıyorum. Bazen de ninemlerin, köyün en sonundaki meskenine giderdim. Dedem ekseriyetle tarlada olduğundan, ninem konutta yalnız olurdu. Bu yalnızlık vakitleri, benim için büyüleyici vakitlerdi. Zira o yıllarda okuduğum romanlardaki olayların geçtiği köyleri, kahramanları tanıyıp tanımadığını nineme sorardım. Köylerin birden fazla bizim köyden görünürdü. Kimileri ilerdeki bir dağın yamacında, kimileri doruklarda, kimileri uzak sislerin içinde aşikâr bilinmeyen dururdu. Örneğin, nineme İnce Memed’in peşine adam gönderen Abdi Ağa’nın yaşadığı Vayvaylı köyünü sorardım. O da Anavarza kalesinin göründüğü sisli dağların oraları gösterirdi. O taraflara uzun uzun, yitirdiğim bir şeyi arar üzere bakardım. Uzakta, karşımda bir anı üzere dururdu Anavarza Kalesi. Bazen tarlaların ortasındaki yoldan köye hakikat yürürken, ya bir traktöre doluşmuş giden insanları, ya da yanımdan yürüyerek geçip giden insanları Yaşar Kemal’in, Orhan Kemal’in, Yoksul Baykurt’un romanlarının kahramanları olarak düşünürdüm, onlara benzetirdim. Şu zayıf lakin güçlü görünen uzun uzunluklu, başörtüsünü güneşe karşı siper yapmış bayan, Irazca olabilir miydi? Şu hafif aksak yürüyen adam, uçan kuşun kanadı yere değse, onu bulan, ünlü iz şoför Topal Ali olmasın? Ya şu hoş, bana yanlışsız gülümseyen kız, Binboğalar Efsanesi’nin efsane kızı Cemile olmasın? İşte o yıllarda yaşadıklarımın roman mı yoksa gerçek mi olduğunu kestiremezdim. Beşerler son derece yeterliydi. Güya herkes bir oburu için yaşıyordu. Kentteki konutumuzun etrafında yaşayan komşularımız da neredeyse öyleydi. Hiç unutmam, 1970’in başlarında, Kıbrıs çıkarması yapıldığında, karartma günleri yaşamıştık. Meskende ışık yakmak yasaktı. Yakıldığı vakitlerde da pencere camları koyu renk örtülerle kapatılıyordu. Komşular akşamları pişirdikleri yemeklerden bir tabak da birbirlerine taşırdı.

Şu rafta, sırtını okuduğum kitap, Cengiz Aytmatov’un Öğretmen Duyşen’i. Soluk soluğa okumuştum. Düşünüyorum da, yaşadığım şu olayla Öğretmen Duyşen ortasında bir alaka kurabilir miydim: İlkokul ikinci sınıftaydım. Öğretmenimiz (onun ismini asla unutmayacaktım) konut ödevi vermişti. Defterimize dört mevsimin fotoğrafını yapıp getirecektik. Akşam, konutta ablamla birlikte gece yarısına kadar uğraşıp yapmıştık. Yaptığımız fotoğrafları çok beğenmiştik. Sonraki gün sınıfta, öğretmenimiz ödevlerimizi denetim etmek için, defterlerimizi sıralarımızın üstüne açık bırakmamızı istedi. Tek tek denetim ediyor, farklı reaksiyonlarla beğenisini muhakkak ediyordu. Ben de fotoğrafların olduğu sayfayı açık bırakmış, sabırsızlıkla bekliyordum. Biraz sonra sıra bana geldi. Öğretmenimiz açık sayfadaki fotoğraflara baktı, biraz durdu ve bana vahim bir tokat attı. Abartmıyorum, kulağımın çınladığını, yanağımın yandığını hissettim. Lakin acı duymaktan çok, bütün sınıfa rezil olmak beni yıkmıştı. Çok şaşırdım. Öğretmenin neden vurduğunu anlamadım. Bana tokat attıktan sonra, “sonbahar ve kış mevsimlerinin fotoğrafları nerede?” diye bağırdı. Korkarak sayfayı çevirdim, parmağımla gösterdim. İki fotoğraf art sayfadaydı. Ben öğretmenin sayfayı çevirip bakacağını düşündüğüm için, sayfayı çevirme işini ona bırakmıştım. O ise yalnızca ilkbahar ile yaz mevsimlerinin fotoğrafını yaptığımı düşünmüştü. Bu türlü olsa bile, davranışı çok ağırdı. Neyse… Dört mevsimin de fotoğrafını yaptığımı görünce, beni iki yanağımdan öptü. Pişman olmuştu. Az sonra teneffüse çıktık. Kendimi bahçeye attım. Nedense bütün öğrenciler, bizim sınıftan olmayanlar bile, başıma toplanmış bana gülüyorlardı. “Olay ne kadar süratli yayılmış” diye düşündüm. Bilhassa kızların beni göstererek gülmelerine çok bozulmuştum. Oradan kaçtım. Yalnız kalmak istiyordum. Tuvalete girdim. Aynanın önünden geçerken, bir de ne göreyim, iki yanağımda da kocaman ve kıpkırmızı dudak izleri vardı.

İçinde yaşadığımız korona günlerinde okuduğum bir kitaptan kelam etmek isterim. Ahmet Önel’in Ve Yayınevi tarafından yayınlanan Konumlandırmalar isimli kitabı. Konumlandırmalar’ın, bir mizah ve oyun müellifi da olan Ahmet Önel’in kendi kültürlenme ve toplumsallaşma sürecinde tortulaşan doğrularını okurla paylaşma isteğinin sonucunda ortaya çıkmış bir kitap olduğunu düşünüyorum. Burada şunu söylediğim anlaşılmamalı: Ahmet Önel okuduklarından, yaşadıklarından ve düşündüklerinden vardığı sonuçları okurla paylaşıyor. Hayır! Konumlandırmalar, bir bilgenin ürettiği fikirler. Elbette bir bilgenin entelektüel birikiminin kaynakları da eni bahis okudukları, yaşadıkları ve düşündükleridir. Lakin bilge kişiliğin en kıymetli özelliği, bilgiyi kendi bilgisi yapabilmiş olmasıdır. İşte Ahmet Önel’in metinlerinin art planını oluşturan entelektüel lisanın özelliği budur. Aşk, dostluk, umut-umutsuzluk, yalnızlık, hasret üzere insanı birey yapan içsel pahalarla, gündelik insan münasebetlerinde biçimlenen kıymetler, metinlerin izleklerini oluşturuyor.

Ne kadar uzağa gidersem o kadar az şey alırım yanıma, dedi bayan.
O denli ki, bir daha geri dönmeyeceğimi bilsem kendimi bile götürmem!

Burada “gündelik” olanla “güncel” olan ortasında değerli fark olduğunu belirtmeliyim. Gündelik olan, üniversal, kalıcı, dokusal ve toplumsal olandır; aktüel olan ise değişken, süreksiz, yüzeysel ve kitlesel olandır. Bu türlü olunca, Ahmet Önel’in, bir bakıma Konumlandırmalar’da, gündelik insan hallerini, münasebetiyle kozmik insan hallerini saptamaya çalıştığını söylemek yanlış olmaz. Bunu yaparken de hikayenin, aforizmanın, ideolojinin ve bilhassa şiirin telaffuz biçiminden yararlanıyor. Metinleri okurken, yer yer Cioran’in aforizmalarını, yer yer Tournier’nin kısa ve çarpıcı yazılarını, yer yer de Hölderlin’in felsefi metinlerini okuyormuş izlenimine kapılıyorsunuz. Örneğin şu metni okuduğumda, belirttiğim izlenimlere kapılabiliyorum:

Ortamızda değerli bir fark var. O da senin sen, benim ben olduğum!
Benzerlikleri say, diyorum.
Gereği kadar unutkanız, diyor. Kimi vakit, kimin kim olduğunu hatırlamayacak kadar…

.

Konumlandırmalar’ı kısa hikayeler (short short story) olarak da okuyabilirsiniz, poetik metinler olarak da. Aslında yazınsal cinslerin belirlenmesinde, bir yazınsal tipi başkalarıyla ayıran sonlarını değil de, başkalarıyla ilgisini belirleyen hudutlarını saptayan yaklaşım hakikat olandır. Bu türlü olunca, Konumlandırmalar’ın hangi yazınsal tıp olduğunu süreç içerisinde bırakalım kendisi belirlesin.

Konumlandırmalar’ın yazınsal tipi ne olursa olsun, varoluşa yönelik göndermeleri, insanın durumlar karşısındaki davranışına ve “yazı yazma” aktifliğinin ruhsal dinamiklerinin sorgulanmasına yönelik kimi vakit teatral metinleri okurken ister istemez bir an duruyorsunuz. Bu durma anlarında, ya içinizdeki bir boşluğun dolduğunu ya da bir belirsizliğe karşılık bulduğunuzu ya da yanıtını bildiğinizi sandığınız bir “şey”in belirsizleştiğini duyumsuyorsunuz. Ve tekrar dönüyorsunuz Konumlandırmalar’a.

Dikkat ediyorum da, son bir-iki yıl içinde okuduğum birden fazla kitabın ismi ve elbette içerikleri, şiir kitabı olmamasına rağmen, şiire gönderme yapıyor: Acının Antropolojisi (David Le Breton), Ateşin Tin Çözümlemesi (Gaston Bachelard), Su ve Düşler (Gaston Bachelard), Ruhun Yalnızlığı (Eugenıo Borgna), Unutmanın Kitabı (D.Draaısma), Kitaplardan Kurtulabileceğinizi Sanmayın (Bu kitaplarüstü kitap U.Eco ve J.C.Carriere Konuşmalarından oluşuyor), Kaybolma Kılavuzu (Rebecca Solnıt), Yitik Paradigma: İnsan Tabiatı (Edgar Morın) ve daha bunlara benzeri bir yığın kitap. Demek, şiir dışında, düzyazı okumak istediğimde de beni tekrar altında şiir yatan kitaplara yönelten bir şey var. Bunlara mitolojileri de eklemeliyim: Mezopotomya Mitolojisi vb.