Taksim’in ilk camisi…Osmanlı’dan miras kalmıştı

III. Selim tarafından inşa ettirilen Taksim Topçu Kışlası’nda sultanın annesinin yaptırttığı bir de cami vardı

Osmanlı İmparatorluğu asırlarca dünyanın en büyük askeri güçlerinin başında geldi. Hıristiyan ordularının gelişme sağladığı vakitlerde ise kendisini çabucak revize ederek üstünlüğü tekrar tekrar ele geçirdi. Lakin 18. yüzyılda Hıristiyan ordularının gelişimi karşısında istediği muvaffakiyetleri elde edemeyince Avrupa orduları örnek olarak alınmaya başlandı.

Avrupa üslubu talimli asker yetiştirme faaliyetlerinde halkın ve mevcut askeri zümrelerin yansısını çekmemek için kentten uzak yerler seçildi. Meselâ, Lale Dönemi’nde Üsküdar’da asker yetiştirilmeye başlanmıştı. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nda uğranılan büyük yenilgiden sonra Avrupa biçimi asker yetiştirme faaliyetleri arttı.

Talimli asker yetiştirmek için büyük kışlalar yapılmaya başlandı. Bu kışlalar üzerine kimi araştırmalar varsa da Osmanlı arşivi fazla kullanılmamıştır. Osmanlı tarihçiliğinin genç ve çalışkan isimlerinden Yüksel Çelik, Rami Kışlası üzerine basılmak üzere olan bir kitap hazırlamış, Taksim Topçu Kışlası üzerinde de araştırmalarına devam etmektedir.

İstanbul’un birinci kışlaları

İstanbul’da devletin en kıymetli askeri gücü olan yeniçerilerin barındıkları odalar (kışlalar) mevcuttu. Avrupa usulü askerler için yeni kışlalar inşa edilmeye başlandı. Birinci Abdülhamid döneminde Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Levent ve Kalyoncu kışlalarını inşa etti. Bunlar İstanbul’da yapılan birinci kışla kompleksleriydi. Savaşlarda yenilgiler arttıkça Batı tipi ordu yetiştirmek için inşaat faaliyetleri arttı.

18. yüzyıl sonlarında inşasına başlanan kışla kompleksleri Türk mimarisinde yeni bir zihniyet ve plan tipi de getirdi. Bu kışlalar yeniçeri odalarından büsbütün farklı planları, sayıca fazla oluşları ve imparatorluğun her tarafına yayılmış bulunmaları bakımından farklıydılar. Ekseriyetle başlangıçta kâgir daha sonra da taş binalar olarak inşa edildiler.

Üçüncü Selim’le birlikte Avrupa artık örnek alınmaya başlanmıştı. Üçüncü Selim, 18. yüzyıl sonlarında ahşap olarak Levent Çiftliği ve Selimiye kışlalarını inşa ettirdi. İkinci Mahmud döneminde 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın ilgasıyla yerine kurulan Asâkir-i Mansûre Ordusu için Rami Kışlası ve Davud Paşa Kışlası’nı yaptırttı. İstanbul’daki kışlaların yanı sıra hem Anadolu hem de Rumeli’de kışlalar inşa edildi.

Taksim Topçu Kışlası

Üçüncü Selim, Tophâne’deki kışlanın yetersiz kalması üzerine 1803’te o vakit yerleşimin bulunmadığı Taksim’de bir topçu kışlası yaptırtmaya başladı. İki katlı ve ortası boş olarak yapılan kışlanın inşaatı 1807’de bitti. Yüksel Çelik’in tespitlerine nazaran, Topçu Kışlası’nın planları ve inşaat sürecinin en değerli ögeleri olan projelendirme, plan (tersim) ve keşif defterleri Mimarbaşı İbrahim Kâmi Efendi, bir evvelki mimarbaşı Arif Efendi ve Foti Kalfa tarafından hazırlanmıştır.

Kışlanın etrafına konut yapılması istenmemiş, vakitle yapılan meskenler de yıktırılmıştır. Kışlanın karşısında da askerlerin talim yaptığı ve talimhane diye anılan bir meydan vardı. Otuz dönümlük bu arazi Sultan İkinci Bâyezid Vakfı’na aitti ve Patrikhane tarafından kirayla işletiliyordu. Patrikhane’ye öbür arazi verilerek burası talimgâh yapılmıştı.

Taksim’in birinci mescidi de buradaydı

Kışlanın içine Üçüncü Selim’in annesi Mihrişah Sultan tarafından bir de cami yaptırılmıştı. Kışlayla birlikte cami de vakit içerisinde birçok kere tamir gördü. Cumhuriyet periyodunda kışlayla birlikte ortadan kalktı.

Vakit içerisinde uğradığı tahribatlardan ötürü kışla büyük çaplı tamiratlar geçirdi ve yapısı değişti. Birinci olarak İkinci Mahmud devranında, 1812-1815 ve 1827- 831 yılları ortasında, daha sonra ise Sultan Abdülaziz devrinde 1861-1862 ve 1869’da kışlada geniş çaplı tamirat yapıldı. Bu inşaat faaliyetleri kışlanın yapısı fazla olmasa da görünümü başta girişi olmak üzere devrin sanat anlayışına nazaran değişti.

Kışladan stadyuma

Taksim Kışlası, birçok tamirat görerek imparatorluğun sonuna kadar kullanıldı. Beyoğlu Belediyesi, 1870’te kışlanın kuzey tarafındaki bahçesini park olarak düzenlendi. İkinci Meşrutiyet periyodunda Maliye Nazırı Cavid Beyefendi, talimhane ve kışlayı bir yabancı şirkete satmak istedi. Şirket buraya yeni binalar yapacaktı. İtirazlar üzerine vazgeçildiyse de bir müddet sonra satıldı. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna hakikat kışlaya muhtaçlık olunca geri satın alındı.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra İstanbul’un işgal yıllarında Said Çelebi kışlanın iç avlusunu kiralayarak burada tribünler yaptırdı. Böylelikle Taksim Stadyumu ortaya çıktı. Taksim Stadyumu’nda futbol maçları, güreş karşılaşmaları, atletizm yarışları, binicilik karşılaşmaları ve bisiklet yarışları yapıldı. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra birinci ulusal maçımız 26 Ekim 1929’da Romanya’yla bu stadyumda yapıldı. Türkiye-Romanya maçı 2-2 berabere bitmişti.

1928’de Cumhuriyet anıtı yapılırken kışlanın ahır kısmı yıkıldı. Kışlanın yeri İstanbul’un yine planlanması sırasında yeşil olarak düşünüldü ve 1940’ta büsbütün yıkılarak seyahat parkı oldu.

Mihrişah Sultan

Nizâm-ı Cedid padişahı Üçüncü Selim’in annesidir. Üçüncü Mustafa’nın başkadınıdır. 1761’de Şah Sultan’ı, 1762’de Üçüncü Selim’i doğurdu. 1774’te Üçüncü Mustafa’nın mevti üzerine Eski Saray’a gönderildi. 1789’da oğlunun tahta çıkması üzerine Valide Sultan oldu. Son yıllarını hastalıklarla geçirdi. 1805’te vefat etti ve Eyüp’teki türbesine defnedildi.

Son derece hayırsever olan Mihrişah Sultan, birçok yapıtı tamir ettirmiş, birçok da hayır yapıtı yaptırmıştır. Humbaracılar Kışlası ortasına Humbaracılar Kışlası Mescidi’ni (Mihrişah Sultan Camii), Taksim Topçu Kışlası’nda Mihrişah Valide Sultan Camii’ni, Eyüp’te türbesinin yanında, çeşme mektep ve sebili, Eminönü ve Beşiktaş’ta Mihrişah Valide Sultan çeşmelerini yaptırtmıştı.

Meştâdan kışlaya

Osmanlılar’da bilhassa seferler esnasında muvakkaten ordunun kışı geçirmesi için inşa edilen kışlaklar “meştâ” olarak isimlendirilirdi. Kışla ise yazın çadırlarda kalan askerlerin kışın topluca barınmaları için yapılan büyük binalara verilen ve “kışlak” sözünden galat olan genel bir isimdir.

Kışlalar

Kışla mimarisi incelendiğinde buralarda askerlerin yalnızca barınmadığı, eğitimlerin icrası için talimgâhların, dini vecibelerin ifası için mescitlerin inşa edildiği, hamam, fırın, mutfaklar, hastaneler, askerlerin hayvanları için büyük ahırlar ve gereçlerin koruması için depoların da bu yapılar içinde yer aldıkları görülmektedir.