Toplantı ve gösteri hakkı: “Fiili yasak var”

Anayasal bir hak olan toplantı ve şov yürüyüşü hakkı, engelleme, yasak ve polis şiddeti sonucunda sıklıkla ihlal ediliyor. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) datalarına nazaran, 2021 yılının birinci 11 ayında kolluk güçlerinin barışçıl hareket ve etkinliklere müdahalesi sonucu 28’i çocuk en az 3 bin 540 kişi azap ve makus muameleye maruz kaldı. DW Türkçe, 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü vesilesiyle toplantı ve şov yürüyüşü hakkına yönelik ihlalleri mercek altına aldı.

Anayasa’nın “Toplantı ve Şov Yürüyüşü Düzenleme Hakkı”nı düzenleyen 34’üncü hususunda, “Herkes, evvelce müsaade almadan, silahsız ve akinsız toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Toplantı ve şov yürüyüşü hakkı fakat, ulusal güvenlik, kamu nizamı, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhatin ve genel ahlâkın yahut diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması gayesiyle ve kanunla sınırlanabilir” deniyor. Lakin insan hakları savunucularına nazaran, anayasal bir hak olan toplantı ve şov yürüyüşü hakkına yönelik fiili yasak var.

“İfade ve örgütlenme özgürlüğü ihlal ediliyor”

Boğaziçi Üniversitesi öğrencileri Berke Gök ve Pelit İhtimam, 4 Ekim’de rektör Prof. Naci İnci ve özel güvenlik görevlilerin şikâyeti üzerine gözaltına alındı. İki öğrenci, “kamu görevlisine misyonunu yaptırmamak için direnme”, “2911 sayılı toplantı ve şov yürüyüşleri kanununa muhalefet” ve “kamu malına ziyan verme” suçlamalarıyla tutuklandı. Avukatları Burçin Şahan, “Kendi okullarında atanmış bir rektörle görüşmeye gittikleri vakit bu bir toplantı ya da şov yürüyüşü değil, görüşme gayretidir. Yani toplantı ve şov yürüyüşünün koşulu dahi oluşmamış durumda” diyor. Tutuklu olan iki öğrencinin duruşmaya çıkacağı gün belirli değil.

TİHV raporlarında, toplantı ve şov hakkına yönelik yasakların birden fazla sefer “milli güvenlik” münasebetine dayandırıldığı, yasakların kimi vakit belli bir hareket, küme ya da talebe yönelik olduğu, münasebetiyle ayrımcı bir nitelik kazandığı belirtiliyor. Ayrıyeten, toplantı ve şov özgürlüğünün kamu güvenliğini tehlikeye atan bir olgu üzere resmedildiğine de dikkat çekiliyor. Avukat Şahan da, toplantı ve şov yürüyüşlerinin engellenmesi için “düşman hukuku” uygulandığına işaret ediyor. Aksiyon yapan Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerinin gözaltına alındığı gün, Anadolu Gençlik Derneği aksiyonunun engelleme ile karşılaşmadığını hatırlatıyor. Avukat Şahan, toplantı ve şov yürüyüşü hakkının engellenmesi konusunda, “Canlarının istediklerini 2911 Toplantı ve Şov Yürüyüşü’ne karşıtlık diye alabiliyorlar” diyor. Toplantı ve Şov Yürüyüşü Kanunu’na muhalefet ettikleri gerekçesiyle tutuklanan vatandaşların, söz ve örgütlenme özgürlüğünün ihlal edildiğini belirterek, “Anayasa’nın kişi hürriyeti ve güvenliğini düzenleyen 19. hususu ile Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin 5. hususunda garanti altına alınan özgürlük ve güvenlik hakkının ihlali manasına geliyor” diyor.

“Polisin sıkıntı kullanımı, kontrolsüz bir şiddet aksiyonuna dönüştü”

Adalet Bakanlığı bilgilerine nazaran, 2020 yılında Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefetten 6 bin 770 kişi hakkında soruşturma başlatıldı ve 3 bin 171 kişi hakkında kamu davası açılmasına karar verildi. TİHV tarafından 2021 yılının birinci 11 ayında tespit edilen datalara nazaran, valilik ve kaymakamlıklar tarafından 24 vilayette ve 6 ilçede 101 defa tüm hareket ve etkinlikler yasaklandı. En az 291 barışçıl toplantı ve şova kolluk güçleri tarafından müdahale edildi, 88 aktiflik ise engellendi. Toplantı ve şov yürüyüşleri sırasında gözaltına alınanların 40’ı tutuklanırken, 242 kişi isimli denetim koşuluyla, 45 kişi ise konut mahpusu koşuluyla özgür bırakıldı.

TİHV’e nazaran, kolluk güçlerinin barışçıl toplantı ve şovlara yönelik müdahaleleri sırasında başvurdukları güç kullanımı, kural dışı ve kontrolsüz bir şiddet hareketine dönüştü. Anayasa’da teminat altına alınan barışçıl toplantı ve şov yapma özgürlüğüne yönelik keyfi ve hukuk dışı müdahaleler ise her geçen sene artıyor. TİHV raporlarında, Covid-19 salgını da vesile edilerek toplantı ve şovlarda güvenlik güçlerinin uyguladığı şiddetin azap seviyesine ulaştığı belirtiliyor. TİHV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri 2020 Raporu’nda, “Toplantı ve şovlarda kolluk güçlerinin ‘işkence ve başka makus muamele uygulaması’ seviyesine ulaşan ‘aşırı ve orantısız güç kullanarak müdahalesinin’ yaygınlaşması, dahası ‘sıradan bir uygulama’ haline dönüştürülmeye çalışılması, son devrin karakteristik bir özelliğine dönüşmüştür” deniyor.

Şevin Kaya

“Hukukçu polis şiddetine maruz bırakılıyorsa vatandaşı düşünün”

Özgürlük için Hukukçular Derneği (ÖHD) Ankara Şube Eş Lideri Şevin Kaya, barolarla ilgili yasal düzenlemeye karşı gerçekleştirilen “Savunma Yürüyor” aksiyonu sırasında polis şiddetine maruz kalmış bir avukat. Kaya, baro liderlerinin Ankara’ya girişine müsaade verilmemesi üzerine başlatılan oturma aksiyonu sırasında polis tarafından yere düşürüldüğünü ve tekmelendiğini anlatıyor. DW Türkçe’ye konuşan Kaya, “Çember içine alınmış baro liderlerinin yanına gitmeye çalışıyorduk. ‘Hangi sıfatla anayasal hakkımızı engellersiniz’ diye sorduk. Polis kalkanlarla itti, yere düştüm. Üzerime üç kişi düştü ve bizi tekmelediler. Arkadaşların çığlıkları sayesinde çıktık” diyor. Şevin Kaya, hukukun savunuculuğunu yapan şahısların bile engellendiği bir noktada hukuktan kelam etmenin mümkün olmadığını lisana getirerek, “Bir hukukçu bile polis şiddetine bu türlü maruz bırakılıyorsa vatandaşları düşünün” diye ekliyor.

Serdar Tekin

“Hak temelli rejim fikrinin ortadan kalktığı bir süreç”

TİHV ismine Aslı Davas ve Serdar Tekin tarafından hazırlanan “Sokağı Kapatmak: Toplanma ve Şov Özgürlüğüne Yönelik İhlaller (2015-2019)” raporuna nazaran, 2015-2019 yılları ortasında toplanma ve şov özgürlüğünün ihlal edildiği 4 bin 771 olay tespit edildi. 2015-2019 yılları ortasında 20 bin 781 kişi barışçıl toplantı ve şovlara katıldıkları için gözaltına alındı, 662 kişi tutuklandı ve 4 bin 450 kişi kolluk güçlerinin fizikî şiddetine maruz kaldı. Rapora nazaran, toplanma ve şov özgürlüğünün ihlal edildiği olay sayısında sistemli bir artış var.

DW Türkçe’ye konuşan Serdar Tekin, toplantı ve şov yürüyüşü hakkının kullanımını düzenleyen 2911 Sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’nun, anayasal bir hak olan toplantı ve şov yapma hakkını ortadan kaldırmak için kullanıldığını lisana getiriyor. “Örneğin, toplantı ve şovun yerini belirleme konusunda kamu otoritelerine imkân sağlıyor. Halbuki toplantı ve şov yapacak bireylerin bunu hangi yerde yapacaklarını seçmeleri gerekir” diyor. Tekin’e nazaran, Türkiye’de toplantı ve şov hakkının kullanımını fiilen ortadan kaldıran bir durum kelam konusu. Türkiye’nin hak temelli bir rejim fikrinin ortadan kalktığı bir süreçle karşı karşıya olduğunu belirten Tekin, barışçıl şovların şiddet yoluyla maksat alındığını, polis şiddetinin azaba varan boyutlara ulaştığını lisana getiriyor.

“Sokağa çıkan, kamusal alanda toplantı ya da şov düzenlemek isteyen rastgele birinin somut olarak karşılaştığı şey polis şiddeti. Gözaltına alınmış öğrenciler kelepçeli formda elektrikli copla dayak yiyor. Bunun azaptan öteki ismi yok.”

Burcu Karakaş

©Deutsche Welle Türkçe