Zorunlu aşı: Türkiye’de mümkün mü?

Omicron varyantının dünyada baskın haline gelmesinin akabinde Avusturya, geçen ay radikal bir adım atarak COVID-19 aşısını tüm yetişkinler için mecburî hale getirdi. 4 Şubat itibariyle yürürlüğe giren yasal düzenleme uyarınca, aşı yaptırmayanlar çeşitli para cezalarına çarptırılacak. Aşı muafiyeti ise yalnızca gebe bayanlar, sıhhat durumu aşıya el vermeyenler ve COVID-19 hastalığını yeni atlatanlarla hudutlu.

Avusturya’nın yanı sıra Ekvador, Endonezya, Mikronezya, Tacikistan ve Türkmenistan’da aşı yetişkinler için mecburî. Bu ülkeler ortasında aşı olmayan şahıslara kimi kamusal alanlara giriş-çıkışlarda kısıtlama ve/veya para cezası yürürlükte. Fakat birinci defa bir Batı demokrasisinin COVID-19 aşısını mecburi hale getirmesiyle birlikte mecburî aşı konusu, AB ülkeleri başta olmak üzere çok yerde yine tartışmaya açıldı.

Pekala bu tartışmada Türkiye nerede duruyor? Doktorlar mecburî aşıya nasıl bakıyor? Devlet vatandaşları için aşıyı mecburî kılabilir mi? Zarurî aşı uygulaması anayasaya muhalif mı? DW Türkçe zarurî aşı tartışmasını mercek altına aldı.

TTB Halk Sıhhati Kolu Lideri Dr. Nasır Nesanır

Tabiplerin görüşü

Türk Tabipleri Birliği (TTB) geçen hafta kamuoyuyla paylaştığı Etik Şura değerlendirmesinde, zarurî aşı konusuna ait “Toplum sıhhatinin korunması ortak unsurunun gereği olarak aşının zarurî kılınması imkanlıdır. Öncelikle bu düzenleme açık, anlaşılabilir ve muhakkak ölçütlere uygun bir yasal çerçeve ile yapılmalıdır” tabirleri yer almıştı.

DW Türkçe’nin hususla ilgili görüşüne başvurduğu TTB Halk Sıhhati Kolu Lideri Dr. Nasır Nesanır, şu an gelinen noktada 18 yaş ve üzeri herkese mecburî aşı yapılması gerektiğini savunarak “Aşı takviminde de yaş aralığı 5 yaşa kadar indirilmeli. Kampanyalar yapılması, aşı istasyonları kurulması ve bu sorunun çözülmesi gerek. Bu aşılama oranıyla süreci sağlıklı yürütmeniz mümkün değil” diye konuştu. Dr. Nesanır, buna münasebet olarak Türkiye’de tam bağışıklığa sahip, yani en az üç doz aşılı şahısların oranının şimdi yüzde 40’lara bile erişememesini gösterdi.

Hastanelerde yatanların büyük çoğunluğunun aşısız yahut eksik doz aşılı bireyler olduğunu hatırlatan Dr. Nesanır, “Omicron dalgasında ana belirleyici, aşı olacaktır. Omicron varyantı nedeniyle ölenlerin çok büyük çoğunluğunun aşısız ve eksik doz aşılı olduğunu göz önüne aldığımızda başta risk kümeleri olmak üzere aşılama ile ilgili mecburî düzenlemeler yapacak ülkeler ya da var olan düzenlemeleri genişletecek ülkeler, Omicron hadiselerinde mevsimsel gribe nazaran daha az hadise vefat suratı yaşayacaklar” diye devam etti.

“Aşıların patent hakları askıya alınmalı”

Halk Sıhhati Uzmanları Derneği’nden (HASUDER) Dr. Ahmet Soysal da Dr. Nesanır ile tıpkı görüşte: “Ben baştan beri bu aşının mecburî olmasından yanayım. Ayrıyeten aşıdaki patent haklarının da askıya alınmasından yanayım. Aşının bütün ülkelerde rahatça üretilmesi ve zarurî olarak uygulanması gerekiyor. Öteki türlü bu virüsün mutasyon suratını yakalayamayız. Münasebetiyle toplum bağışıklığı yaratamayız.”

Halk Sıhhati Uzmanları Derneği’nden (HASUDER) Dr. Ahmet Soysal

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Dr. Soysal’a nazaran mevcut tablo aşının mecburî olması gerektiğine işaret ediyor. Yetişkinlerde 5 milyona yakın kişinin hiç aşı olmadığına dikkat çeken Soysal’ın şunu savundu: “Bu insanların (aşı olmayanların) toplumun geri kalanına bu badireyi verme hakkı yoktur. Toplum çıkarları başladığı vakit şahsî özgürlükler biter. Bu manada bence bu sıkı tedbirler alınmalıdır.”

Pekala sahiden de toplum çıkarları kelam konusu olduğunda ferdî özgürlükler kısıtlanabilir mi? Anayasa bu hususta ne diyor?

Çatışan haklar

Aşının toplumun geneli için mecburî hale getirilemeyeceğini savunanlar genelde Anayasa’nın 17’nci unsuruna atıfta bulunuyor. Bu hususta, “Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını müdafaa, geliştirme hakkına sahip ve tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kişinin beden bütünlüğüne dokunulamaz, isteği olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere alışılmış tutulamaz” sözleri yer alıyor. Bunun yanı sıra Anayasa’nın 13’ncü unsuru de “temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunulmadan sadece Anayasa’nın ilgi unsurlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve lakin kanunla sınırlanabileceğini” söylüyor.

Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Anayasa Hukuku Profesörü olarak misyon yapan Şule Özsoy Boyunsuz’a nazaran burada bir hak çatışması kelam konusu. Prof. Dr. Özsoy, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede “Normal koşullarda bir kişi, yanlışsız bir halde bilgilendirildikten sonra tedaviyi reddedebilir. Sonuçları yalnızca kendisi için geçerli olur. Lakin bu probleme baktığımız vakit, virüs daima mutasyona uğruyor. Aşı olunmaması, aşı olanların da koruyuculuğunu riske atan yeni cinste varyantlar ortaya çıkmasına neden oluyor. Bu beşerler için de sıhhat hakkı, yaşama hakkı devreye giriyor. Bu hakları çatışıyor ve bu üzere durumlarda bu hakların bir istikrara getirilmesi gerekiyor” fikrini savundu.

Aşı zaruriliği konusunda hem Anayasa Mahkemesi hem de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin verdiği kararlar var. Çocuk aşılamalarının zorunluğu olduğu Çekya’da çocuklarını aşılatmadıkları için ceza alan yahut bu sebeple çocukları okula alınmayan aileler, hak ihlali gerekçesiyle AİHM’ye başvurmuştu. AİHM, Çekya’nın aşı yaptırılmamış çocukların okula alınmaması siyasetinin özel yaşama müdahaleyi içermekle birlikte kamu sıhhatinin da korunması gerektiğine hükmetti. Kelam konusu dava koronavirüs salgınından evvel açılmıştı. Türkiye’de ise 2013 yılında bir ebeveyn, çocuğuna bebeklik periyodu aşılarının uygulanmasını kabul etmediği halde mahkeme kararıyla bu aşıların uygulanması kararına karşı bir dava açmıştı. Bu dava 2015 yılında sonuçlandı ve Anayasa Mahkemesi Anayasa’nın 17’nci hususunun ihlal edildiğine karar verdi. Lakin kararın sonuç kısmında “zorunlu aşı uygulamasına ait öngörülebilir nitelikte bir yasal düzenlemenin bulunmadığına” dikkat çekildi.

Türkiye’de zarurî aşı tartışması

Türkiye’de şu anda mecburî aşı uygulaması bulunmasa da bu hususta bir yasal düzenleme yapılması daha evvel gündeme gelmişti. Sıhhat Bakanlığı’nın paylaştığı bilgilere nazaran Türkiye’de çocukluk devri aşı takviminde 13 hastalığa karşı rutin aşı uygulaması yapılıyor. Bunlar; difteri, boğmaca, tetanoz, çocuk felci, hepatit B, hepatit A, H. influenza tip b, tüberküloz, kızamık, kabakulak, kızamıkçık, suçiçeği ve zatürre aşıları. Bunların hiçbirisi mecburî olmasa da son yıllarda bu aşıların mecburî olması gerektiğine ait görüşler çoğaldı.

CHP Ankara Milletvekili Gamze Taşçıer

En son 2019 yılında CHP Ankara Milletvekili Gamze Taşçıer tarafından artan kızamık olaylarının akabinde bu mevzuda bir önerge vermişti. DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Gamze Taşçıer, “Ben bu aşılamanın zarurî olması gerektiğini düşünüyorum. Neden? Son yıllarda çocuk yaştaki aşılamalarda velilerle bir aşı tersliği görüyoruz. Bu neden tehlikeli? Örneğin, bir sınıfta bir çocuk lösemi hastası olduğu için kızamık aşısını yaptıramayabilir. Bu durumda çocuğunuza aşı yaptırmazsanız siz başka çocuğun da sıhhatini riske atmış olursunuz. Münasebetiyle ben Bakanlığın aşı takvimindeki aşıları zarurî hale getirmesi gerektiğine inanıyorum” formunda konuştu.

Buna rağmen COVID-19 aşısının zarurî olması gerektiği fikrine katılmayan Taşçıer’e nazaran Türkiye’de COVID-19’a karşı bir aşı zıtlığından fazla bir aşı tereddütü var. Taşçıer, bunun sebebinin mevcut iktidarın çelişkili siyasetleri olduğunu savundu: “COVID-19 pandemisinde en büyük sıkıntımız, iktidarın inanç vermemesi. Türkiye’de bu boyutta (aşı tablosunda görüldüğü kadar) bir aşı aksiliği yok. Evet aşı aykırıları var. Her geçen gün de sayıları artıyor. Lakin COVID-19 pandemisindeki düşük aşılamanın öncelikli sebebi iktidarın sıhhat siyasetlerine olan güvensizlik. İktidarın yapması gereken vatandaşı gerçek bilgilendirmek, itimat vermek ve toplumun önüne gerçek bilim insanlarını çıkararak sağlıklı bilgiler vermesini sağlamak. Bunlar yapılmadan vatandaşların aşıyı tercih etmemesi doğal. Bunları yapıp buna karşın bir şey elde edemezseniz, formül konusu tekrar konuşulabilir.”

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran gerek COVID-19 aşısında gerekse çocuklara rutin aşılamada temel sorun tüzel desteğin oluşturulabilmesi. Galatasaray Üniversitesi’nden Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz’a nazaran Türkiye’de zarurî aşı türel bakımdan yapılabilir, lakin kanuna dayalı olarak yapılması gerekiyor.

Prof. Özsoy Boyunsuz, “Yani mecliste bir kanun çıkarılması gerekiyor. Yanlışsız biçimde yapıldığı takdirde Anayasa’ya muhalif olmayacaktır. Zira burada korunan kamunun yaşama hakkı, sıhhat hakkı. Ve birçok açıdan üstünlük sağlıyor. Burada benim niyetim zorla insanları sıraya dizip aşı yapmak değil, muhakkak yerlere girişlerine sınırlama getirerek zorlamaktır. bir ekip kamusal alanlarda bulunamamasını sağlamaktır” değerlendirmesini yaptı.

Özsoy, “Her gün iki yüze yakın insan ölüyor. Ve virüs daima virüs mutasyona uğramaya devam ediyor. Şayet aşı bunun önüne geçebiliyorsa, bu tıbbi bilimsel bir gerçekse ve hukuk da bunun önünde duruyorsa, o hukuk gerçek bir hukuk olamaz” diye kelamlarını sürdürdü.

DW / DBN, HS

©Deutsche Welle Türkçe