ENAG ile TÜİK’in enflasyon rakamları arasındaki fark nereden kaynaklanıyor?

Türkiye’de enflasyon son beş yıldır küçük istisnalar dışında çift hanede seyrederken, 2021’in ortasından itibaren kur artışlarının da tesiriyle enflasyondaki yükseliş sürat kazandı.

Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) nazaran 2021 yılının Aralık ayında yüzde 36,08 olan yıllık enflasyon oranı, 2022 yılının Ocak ayında yüzde 48,69’a çıktı.

Kamu eliyle yapılan artırımlar ve artan güç fiyatları nedeniyle yükseliş seyrinin önümüzdeki aylarda da devam etmesi bekleniyor.

Çarşı, pazar ve marketlerde fiyatlar el artarken TÜİK’in açıkladığı resmi bilgilere itimat de azalıyor. Prof. Veysel Ulusoy’un yöneticiliğinde, bir küme akademisyenin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) hesapladığı sayılar ise resmi dataların epey üzerinde. Küme, son olarak, yıllık enflasyonunun Ocak 2022’de yüzde 114,87’ye ulaştığını açıkladı.

Pekala, ENAG enflasyon hesaplamasını nasıl yapıyor? Kullandıkları sistemin TÜİK’in uyguladığı metodolojiden farkı ne? Kümenin kendi geliştirdiği bilgisayar programı sayesinde anbean ölçebildiği dinamik fiyatlar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘enflasyondaki köpüğü alacağız’ argümanını ne kadar gerçekçi kılıyor? ENAG yöneticisi Prof. Ulusoy ile konuştuk.

DW Türkçe: ENAG nedir? Nasıl ortaya çıktı?

Prof. Veysel Ulusoy

Prof. Veysel Ulusoy: Temel olarak yaklaşık altı yıllık bir niyetin eseri. Bir doktora tezi belirleme evresinde ortaya çıktı. Çok da hoş oldu. Çünkü Türkiye için geçerli bir istikrar kontrol rolü üstlendi. Bu proje için biz de Harvard Üniversitesi’ndeki meslektaşlarımızdan esinlendik.

Biz dedik ki günlük olarak borsadaki faaliyetleri, endeksleri ölçebiliyoruz. Her dakika faiz oranlarını görüyoruz. Televizyonun alt kısımlarında her dakika döviz kurunu görüyoruz. Lakin onların hepsine tesir eden enflasyon oranını günlük olarak görmüyoruz. Lakin akademik hayatta artık günlük enflasyonu da modellerimize katmak zorundaydık. Bu açığı gidermek için yola çıktık ve başardık da.

Enflasyonu hesaplamak hem karmaşık hem de sorumluluk isteyen bir iş. Türkiye İstatistik Kurumu’nun sorumluluğuna baktığınızda, orada açıklanan bir istatistiğin cüzdanımıza tesir ettiğini bilmek çok değerli bir şey. Enflasyonu örneğin aylık yüzde 13 değil de, çeşitli nedenlerden yahut yanlışlardan ötürü yüzde 11 açıklanırsa o iki puan insanların cebinden çalınmış olur. Zira maaşlara verilen artırımlar da bu enflasyon sayıları üzerinden hesaplanır.

Enflasyon hesaplamanın milletlerarası kuruluşlar tarafından kabul edilmiş bir formülü var mı?

Mutlaka var. Dünya Bankası’nın ve Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) çatı belirleyicisi olduğu enflasyon sınıflandırmasının birebirini biz de kullanıyoruz. Bunun ismine da COICOP diyoruz. Hem bu iktisadi formülü kullanıyoruz hem de TÜİK’in dizayn ettiği enflasyon sepetini.

Bu hesaplamada geçen yıl prestijiyle 415 eser kullanılıyordu, bu yıl 409’a düşürüldü. Biz de bunu kullanıyoruz. TÜİK’le tıpkı istatistiki ve matematiksel kavramları kullanıyoruz.

Pekala, TÜİK‘in enflasyon sayılarıyla neden aranızda bu kadar fark var?

O farklılık tahminen de çok dataya ulaşmamızdan kaynaklanan bir farklılıktır. Biz dinamik olarak dataları her gün alıp, günlük enflasyondan aya ve yıla geçiyoruz. TÜİK örneğin ayda üç yahut dört sefer sokağa, marketlere ve kiracılara giderken biz o sayıları her gün, her saat internetten “web scrapping” (veri kazıma) metodu ile alabiliyoruz. Biz enflasyonu yaklaşık 7 milyon data ile hesaplarken TÜİK, bu yıl biraz artırdılar, aylık 550 bin civarında bilgi ile hesaplıyor.

Bu çok kıymetli bir fark. Zira o 550 bini kesikli bir data seti olarak alıyorsunuz. Ayın yedisinde gidiyorsunuz, 15’inde ve 22’sinde gidiyorsunuz. Bu ortada inanılmaz bir enflasyonist baskı oluyor.

Özetle son iki ayda Türkiye’ye baktığınızda inanılmaz bir fiyat sağanağı halinde bir yaklaşım var ve bunu kesikli datalarla ölçmek imkansızdır. En yeterlisi bizim üzere dinamik datalarla günlük ölçmek, galiba son periyottaki büyük farklılıklardan bir adedinin kaynağı da budur. Lakin bir sürü kaynağı vardır.

Her saat data girmenin de ötesinde biz tıpkı vakitte daha çok çeşide gidiyoruz. Örneğin bir patlıcanın 10 çeşidi varsa, hepsine de farklı bölgelerden her saat data alarak bölgesel bağlamda da çeşitliliği sağlıyoruz.

Öbür taraftan şunu kaçırmayalım: TÜİK’in yaptığı üzere kesikli bir biçimde, yani ayda iki yahut üç kere belirli yerlere gittiğinizde bir gün ya yüksek enflasyona artırımına rast gelebilirsiniz ya da büyük ihtimalle bir promosyona rast gelebilirsiniz. Bu da enflasyonu inanılmaz derecede oynak hale getirebilir. Buna dikkat etmek lazım.

Fiyatlarını internette yayınlamayan küçük ölçekli esnafın enflasyonunu hesaplayamıyorsunuz o vakit, o denli değil mi?

İstatistikteki büyük sayılar kanununa nazaran popülasyona ne kadar yaklaşırsanız, ne kadar çok fiyat verisi toplarsanız sonucu o kadar sağlıklı olur. Bakkaldaki enflasyon ile marketteki enflasyon, dikkat edin fiyat düzeyi demiyorum enflasyon, birbirine yakın gidiyor. Hasebiyle bunları sunmadan evvel test ettik.

Yereldeki bakkallara olağan gidemiyoruz. Ne o denli bir planımız var ne de bütçemiz. Ancak TÜİK’in bu ayın üçünde verdiği enflasyonun bölgesel bağlamda dağılımına baktığınızda Türkiye’de enflasyon oranlarının aynılaştığını görüyoruz. Bu da şu demektir: Aslında yaygınlaşan market sistemiyle biz enflasyonu da transfer ettik. Bu noktada köy bakkalına inmenin de gereksizleştiğini gördük.

Özetle şu: Marketteki fiyat düzeyi bakkaldan farklı olabilir. Ortalama düzeye koyduğunuzda enflasyon davranışında Türkiye’de bakkalla, örneğin bir Migros, Yemeksepeti yahut Hepsiburada ya da öteki büyük marketlerin enflasyonu değişmiyor. Bu BİM’de de geçerli, A101’de de.

Bakın, ben size bir örnek vereyim. Denir ki TÜİK enflasyonu düşük göstermek için elinden gelen her şeyi yapıyor hasebiyle A101, BİM ve ŞOK üzere indirim marketlerden fiyat alıyor. Aslında bu da yanlış. BİM’deki enflasyon da Migros’taki enflasyonla tıpkı enflasyon. Fiyat düzeyi farklı olabilir ancak fiyat değişimi, yani enflasyon birebir.

TÜİK‘le hiç temasınız oldu mu?

Bir evvelki TÜİK Lideri Sayın Sait Hoca ile (Sait Erdal Dinçer) biz telefonda da görüştük, mailleştik ve hatta buluşacaktık. Telefon görüşmesinden birkaç hafta sonra buluşup bu farklılığın nereden kaynaklandığını bir test edecektik. Zira en hoş şey iki bilgiyi sistematik bir formda bilgisayar programlarıyla karşılaştırmak, ortalamada bir sapma olup olmadığını test etmek, bir de enflasyon oranlarındaki bu farklılığın nereden kaynaklandığını fiili olarak hususlar halinde yayımlamak ya da belirlemekti emelimiz. Bu olmadı maalesef. Biliyorsunuz misyondan alındı Sait Hocam.

Biz hâlâ TÜİK kapsamında kurumsal bir davet olduğunu düşünüyoruz. Zira yalnızca Sait Hoca’nın daveti değildi o. TÜİK’in davetiydi. Bireyler başkadır, kurumlar başkadır. Bu davetin gerçekleşmesini canıgönülden istiyoruz. Biz başka kurumlar değiliz. Toplumun refah düzeyinin artması ve bilgilerin daha sağlıklı olabilmesi için çalışan kurumlarız.

Söyleşi: Serdar Vardar

©️ Deutsche Welle Türkçe