Ramazan Ayının Sadece Aç Kalmak Anlamına Gelmediği Dönemlere Ait En Özel 9 Âdet

Geçmiş devirlerde astronomi alanında bu derece gelişme görülemediği ve takvim kavramlarında karmaşa yaşandığı malumunuzdur. Bu nedenle Ramazan ayının gelip gelmediği konusunda çelişkiye düşen İslam alimleri, devayı Ay’ın hilal halini gözlemekte bulmuşlar. 

Günümüzde de İslam ülkelerinin ittifak içerisinde bulunamadığı ay başlangıçlarını belirleyen hilalin görünmesi, Osmanlı periyodunda de büyük bir heyecanla beklenirdi. Edirne ve Bursa’da bekleyen gözcülerin hilalle ilgi müjde verdiklerinde 150’şer kuruşla ödüllendirilirdi.

Bakkal, manav, kasap üzere esnafın borç çizelgesi, veresiye defteri diyebiliriz. Bilhassa Ramazan aylarında gönlü varlıklı Müslümanlarca esnafa borcu bulunan bireylerin borcu gücü yettiği ölçüde silinirdi. Bazen tek bir kişi bile bu defterdeki tüm borçları kapatırdı. Buradaki bir başka hoşluk ise ne borçlu ödeyen kişiyi görür ne de ödeyen borçluyu görürdü.

Cerr medreselerde bir eğitim ve öğretim uygulaması sayılır. Osmanlı periyodunda medreseler, bilhassa Ramazan aylarında öğrencilerini Anadolu’nun çeşitli yerlerine gönderiler, uygulamalar yaptırırlardı. Şimdilerin staj uygulaması olarak görülebilir. 

Bu faaliyet medreselerdeki bilgilerin halka iletilmesi gayesiyle yapılırdı. Bu esnada öğrenciler, halkı daha yakından tanırlar, müşahede yapma fırsatı bulurlardı. Medrese ile halk bu sayede bütünleşmiş olurdu.bu ortamın içerisinde artık nasıl burs uygulaması varsa o evrede de vaktini emeğini ilim tahsiline harcayan bu öğrencilere halk para yahut imkanları çerçevesinde çeşitli yardımlarda bulunurlardı.

Tahminen de en değerli gelenek olan iftar sofrasının hakkı sonuna kadar verilirdi. İftarlar adeta bir hediyeleşme, yardımlaşma yöntemi olurdu.İftar sofralarında hep bir diş kirası bulunurdu. İftara gelen insanlara ‘Dişiniz çok yoruldu, şunu alında dişinize gelen ziyanı telafi etmiş olalım’ diyerek küçük altın kesecikleri herkesin gereksinimine nazaran verilirdi. 

Eski iftarlar şimdiki üzere masa başında oturalım, yeyip içip kalkalım biçiminde olmazdı. Eski iftarlar ezan okunmadan evvel insanların toplanmasıyla başlar, ezan okunduktan sonra evvel küçük iftariyelik ismini verdiğimiz tatlı veya zeytin, kaymak, bal yenirdi. Yalnızca bedenen oturulmazdı o sofralara, zihin ve gönüller de doyurulurdu. Sarayda bunun ismi huzur dersleri diye geçerdi. Huzur dersleri padişah önünde alimlerin bir mevzu üzerinde tartışmaları formundaydı.

Bayramdan birkaç gün evvel yapılan alışverişten sonra çocukların sabırsızlanarak giysilerini bayramdan 1 gün evvel yani Arife günü giyerek dolaşmalarından ötürü bu çocuklara arife çiçekleri denirdi.

Osmanlı periyodunda her sene Ramazan ayı içerisinde genel bir stant açılması âdet­tendi. Ramazan ayı yaklaşınca, şahsen padişahın buyruğuyla, Hereke Fabrikası başta olmak üzere mem­leketin çeşitli yerlerinden getirilen eserler, düzenlenen standa konulurdu. Bu stantlar Dârülaceze üzere hayır kurumları için tertip edilir ve başlarında satış me­muru olarak emniyetli şahıslar görevlendirilirdi.

Osmanlı’da kahvehaneler, halkın toplumsallaştığı en değerli kamusal alanlardan biri olarak Osmanlı tebaasının toplumsallaşma sürecinde kıymetli bir yer edinmiş, birinci ortaya çıktığı tarihten itibaren toplumsal ilgileri şekillendiren ve toplumun geçirdiği toplumsal dönüşümleri yansıtan bir kamusal yer olagelmişti. Ramazan ayını oruç tutarak geçiren birçok kişi bu kahvehanelere uğrar, günlerini doldururlardı.

Mahalle kahveleri, günümüz kahvelerinden farklı olarak, ilmi, edebi konuşmaların, tarih sohbetlerinin yapıldığı ve hatta şiir ve manzumelerin okunduğu, öykülerin anlatıldığı, bilmeyenlerin, bilenlerden istifade ettiği yerlerdi. Günümüz ile büsbütün alakasız, değil mi?

Ramazan aylarının tahminen de en işlek, en çok uğranılan lokasyonlarından birisiydi sadaka taşları. Osmanlı devrinde her mahallede, mermerden ya da işlenmiş taştan yapılan sütun gibisi yapılar bulunurdu. Hali vakti yerinde olanlar bu taş üzerine kimse görmeden para bırakırlar ve gereksinim sahipleri de buradan yeteri kadar para alırlarmış. Anlatılanlara nazaran o taşın üzerinde daima olarak belli bir ölçü para dururmuş. Bu hadise, o periyotta insanlığın hangi düzeyde olduğunu göstermesi açısından nitekim hoş bir örnek teşkil ediyor…

Hala Üsküdar’da Gülfem Hatun Camii’nin avlusunda, tekrar Üsküdar Doğancılar’ da, Karacaahmet’ te ve Kocamustafapaşa’da bu taşlar bulunmaktadır.

Geçmiş vakitlerin bayramları da hakikaten çok farklıydı. Sultanahmet üzere meydanlarda yüzlerce koyun kızartılır, gereksinim sahiplerine yedirilirdi. Ayrıyeten birtakım meydan çeşmelerinin hazneleri şerbetlerle doldurulurdu. Bayram geceleri, barutla havai fişek şovları yapılırdı. Seyyar oyuncaklar, Hacivat-Karagöz, meddahlar, cambaz, pamuk helvalar da vardı. Bayramın özel olduğunu insanlara hissettirmek için cümbüşe ehemmiyet verilirdi.

Çocuklar para ya da şeker toplarlardı lakin günümüzdeki üzere bilmedikleri mahallelere gitmez, tanımadığı konutun kapısını çalmazlardı. Bu merasim edep ve kültür çerçevesinde yapılırdı.