Dünyada İşler Neden Rayından Çıktı: Ekonomi Ne Zaman Düzelecek? Türkiye İçin de Geçerli mi?

www.statista.com

İnsanların her yerde parası tükeniyor.

ABD’de, çalışan her 5 bireyden 1’i, bir sonraki maaşa kadar paralarının bittiğini söylüyor. Bu geçen yıla oranla %5 daha fazla. Ve bu oran şubat ayında yapılan bir ankette ortaya çıkmıştı. Daha çarpıcı olan ise altı haneli yarara sahip olanların bile %48’inin maaştan maaşa yaşadığını söylüyor.

İskoçya’da da tıpkı durum var. Artık insanların %9’u bir sonraki maaşa kadar paralarının bittiğini söylerken, %11’i ise bunun ‘çoğu zaman’ başlarına geldiğini söylüyor.

Ekonomi siyasetlerinde ‘faiz’ inancı nedeniyle Türk Lirası her ay daha da paha kaybediyor. 

Rusya’da durum felaket. Çabucak çabucak her şey fiyatı çok yüksek düzeylere ulaştığı için beşerler ATM’lerden nakit çekmekte zorlanıyor. Moskova vatandaşları son iPhone’ları ve McNugget’ları almak için çabalarken, Putin Rusya’yı global bir ülke olarak isimlendirmeye devam ediyor.

İlk karantinalar başladığında, beşerler hizmetlerden çok eserlere daha çok para harcamaya başladı. Bilhassa elektronik, pandemi sırasında beğenilen oldu.

Mallara olan talep arttıkça arz daraldı. Çin’de sert karantinalar ile ABD’li markaların en büyük üreticisinde kapanma olunca siparişler ertelendi, fiyatlar yükseldi.

Burada bir parantez açalım. Bu tesir şu biçimde tanımlanabilir: Tüketicinin artan talebi ile perakendeci, toptancı, distribütör ve üretici zincirinde katlanarak artan siparişler olarak görülebilir. Emel tedarikte sorun yaşanmamasıdır. Kapadık parantezi, devam edelim.

Bullwhip ya da kamçı etkisi tedarik zincirinde fiyatları daha da üst çeken bir çılgınlığa yol açar.

Ukrayna’daki savaşın, bilhassa besin ve güç fiyatları üzerinde muazzam bir tesiri oldu. Rusya dünyanın en büyük gübre ihracatçısı, AB’nin en büyük petrol ihracatçısı ve dünyanın en büyük gaz ihracatçılarından biridir.

(Rusya ve Ukrayna’nın toplam buğday ithalatının yaklaşık %40’ı Avrupa’ya, %75’i de Orta Asya’ya)

Bu etkiyi esasen görüyoruz. Birkaç hafta evvel, zorluk yaşayan BuzzFeed okuyucuları artan besin ve gaz fiyatlarıyla nasıl başa çıktıklarına dair tecrübelerini paylaştı: 

Günde iki öğünden (ya da aslında atıştırmalıklardan) fazla yemiyorum. Tekrar de maaş gününden üç gün sonra param bitiyor.

• Mümkünse daha fazla bisiklet sürün, daha az otomobil kullanın

• Ortadaki raflarda en yüksek fiyatlılar bulunduğundan, rafların üstünde ve altında bulunan eserleri arayın.

• Araba kullanmak zorundaysanız, akaryakıttan tasarruf etmek için işlerinizi tek bir rotada gruplandırmaya çalışın.

• Fazladan 50 eser satın alma isteği duymamak ve en düşük fiyatları net bir biçimde görebilmek için online yiyecek sipariş edin.

Kısa yanıt: muhtemelen bu yıl.

Bir Princeton ekonomisti olan Alan Blinder, altta yatan nedenler ortadan kalktıkça enflasyonun ansızın düzleşeceğine inanıyor. 

…enflasyon yükseldiği kadar süratli ve dramatik bir biçimde düşecek. Bunun daha evvel olduğunu gördük.

Diğerleri, Ukrayna’da ne olursa olsun, iktisatların açılması ve çeşitli başka faktörler nedeniyle gaz fiyatlarının uzun mühlet yüksek kalacağına inanıyor.

Bugünkü enflasyonun (Covid, Ukrayna) öngörülemez tabiatı nedeniyle, ne vakit çözüleceğini yahut çözülüp çözülmeyeceğini kimse söyleyemez. Yalnızca, öbür hiçbir ‘mücbir sebep’ olmadığı surece işlerin düzeleceğini umabilirler.

Fiyatlar bir mühlet yüksek kalacak ve fiyatlar geriye düşecek. Bank of America kısa müddet evvel resesyon değil lakin “uzun müddetli bir zayıflık dönemine” hazırlanmamız gerektiğini söyledi.

Kısacası bu, işler yoluna girmeden evvel, kötü olayların neden olduğu makûs bir periyot olacak. Sonunda, yeniden güzelleşecek.