Sağlığı koruma hizmeti, tedavi hizmetinden önce geliyor

Üsküdar Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Haydar Sur, “Kaybedilen sıhhatin geri kazanılmaya çalışılması, fizikî ve ruhsal ezalar, mali külfet getirmektedir ve bazen de sıhhat geri kazanılamamaktadır. Bu açıdan uygunca anlaşılmıştır ki sıhhati müdafaa hizmetleri tedavi hizmetlerinden evvel gelir.” dedi.

Üniversiteden yapılan açıklamada görüşlerine yer verilen Sur, Halk Sıhhati Haftası hasebiyle yaptığı açıklamada halk sıhhati ve kıymetine ait değerlendirmede bulundu.

Halk sıhhati çalışmalarının tarih boyunca daima yapılagelse de bunun sistemli bir halde yapılandırılma çalışmalarının bulaşıcı hastalıklar üzerinden olduğunu kaydeden Sur, “Örneğin karantina sözü İtalyanca’da limana yanaşacak gemilerin 40 gün boyunca içindekilerin kente inmesinin yasaklanıp gemide izole edilmesiyle ortaya çıkmıştır. Böylece kentin bulaşıcı hastalıklardan uzak tutulması sağlanıyordu.” sözlerini kullandı.

Sur, dünyadaki halk sıhhatine ait çalışmalardan örnekler vererek, “1850’li yıllarda Londra’da Avrupa’nın daima veba, kolera, çiçek üzere salgınlarla tehdit altında kaldığı periyotlarda 3-4 yılda önüne geçilmesi mümkün olmayan kolera salgınını Dr. John Snow’un koleranın su ile bulaştığını kanıtlayıp hastalık saçan pompayı mühürlemesiyle birinci epidemiyoloji uygulaması tarihe geçmiş oldu.” açıklamasında bulundu.

“1950’lerde halk sıhhatinin değeri anlaşıldı”

1950’lere gelindiğinde savaş sonrası Avrupa’da ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bireylerin tek tek hastalıklarının tedavi edilmesinin sonuçta bir yarar sağlamadığının anlaşıldığını kaydeden Sur, “Çünkü bu beşerler tekrar hastalanıyorlardı. Böylece hastalığı yapan sebeplerin ortaya çıkarılması ve bu sebeplerin yok edilmesinin temel tahlil olduğu anlaşıldı. Bu anlayış halk sıhhati anabiliminin doğması manasına gelir.” değerlendirmesinde bulundu.

“Halk sıhhati çalışmaları insan ömrünü uzattı”

Sur, halk sıhhati çalışmalarının katkıları sayesinde insan ömrünün uzadığını kaydederek, “20. yüzyılın ikinci yarısında dünyaya ortalama ömür olarak toplam 30 yıl armağan edilmiş, bunun yalnızca 4 yılı tedavi hizmetlerindeki başarılarla elde edilmiş geri kalan 26 yıllık ortalama ömür uzaması halk sıhhatinin başarısı olarak tarihe geçmiştir.” bilgisini verdi.

1. yüzyılda bilhassa bulaşıcı hastalıklarla uğraşta muvaffakiyet sağlandığını söz eden Sur, aşılama çalışmaları, antibiyotiklerin kullanımı, su ve besinlerle bulaşın önüne geçilmesi ve etraf sanitasyonundaki ilerlemelerin bu muvaffakiyete katkı sağladığını vurguladı.

“Pandeminin tesiri hala sürmektedir”

1. yüzyıla gelindiğinde bilindik hastalıklara karşı sürdürülen uğraşlarda muhakkak bir etaba gelinmiş olsa bile ortaya çıkan yeni yeni hastalıkların bütün dünyada telaş yaratmaya devam ettiğini söz eden Sur, salgının tesirlerinin hala devam ettiğini belirterek şunları aktardı:

“MERS, SARS, Ebola, Covid-19 buna örnek gösterilebilir. Bilhassa yaklaşık 3 yıl evvel ortaya çıkan Kovid-19 virüsünün yol açtığı pandemi hem mühlet olarak hem de hastalandırma-öldürme boyutu olarak iddiaların çok üzerine çıkmıştır. Bütün dünyada toplumların sıkı tedbirler aldığı durumda bile pandemi şimdi atlatılamamıştır. Bütün toplumları alt üst edecek formda tesiri altına alan Kovid-19 pandemisinde virüsün yol açtığı hastalığa kesin bir tıbbi tedavi bulunamamış. Hastalığın yol açtığı aksiliklerin azaltıldığı ilaç uygulamaları ve bakım yollarıyla yetinilmek zorunda kalınmıştır. Yeniden en tesirli sistem olarak halk sıhhatinin teknikleri öne çıkmış, izolasyon, maske ve aralık ile korunma, el ve bulunulan ortam hijyeni sağlanması ve aşılama tek kurtuluş reçetesi olmuştur. Halk sıhhati takımlarının alanda filyasyon çalışmaları daha fazla kişinin daha fazla kişinin hastalığı edinmesini ve sıhhat sistemine daha fazla yüklenilmesinin kısmen önüne geçilmiştir.”

“Sağlığı muhafaza hizmetleri tedaviden evvel gelir”

Sağlığın kaybedildiğinde diğer bir varlıkla telafisi olmayan bir cevher olduğunun altını çizen Sur, “Sağlığın kaybedilmeden sürdürülmesi en tesirli, ucuz ve ezasız usuldür. Kaybedilen sıhhatin geri kazanılmaya çalışılması, fizikî ve ruhsal ıstıraplar, mali külfet getirmektedir ve bazen de sıhhat geri kazanılamamaktadır. Bu açıdan uygunca anlaşılmıştır ki sıhhati muhafaza hizmetleri tedavi hizmetlerinden evvel gelir. Bilinen ikinci gerçek ise şudur: Hiçbir profesyonel bir bireyin sıhhatini kendisi kadar koruyamaz. O halde tek deva şahısların kendi sıhhatine sahip çıkmasıdır.” ihtarında bulundu.

“Sağlık okuryazarlığı yükseltilmeli”

Sur, şahısların kendi sıhhatine sahip çıkabilmesi için sıhhat okuryazarlığı seviyesinin ülke çapında yükseltilmesine çalışılması gerektiğini vurgulayarak, “Bireylere düşen sorumluluk bu mevzuda bilinçlenmeye çalışmak, sıhhatlerini muhafazanın kıymetini kavramak, ferdî hayat biçimlerini sıhhate ziyan veren husus ve davranışlardan uzak tutarak sağlıklı bir hayat sürmeye çalışmaktadır. Bu formda hem sıhhat harcamalarının azaltılmasına katkı verecek hem de sıhhat sitemini gereksiz yere meşgul etmeyecektir.” değerlendirmesinde bulundu.

Sur, bireylerin kesinlikle ihtimam göstermesi gereken sağlıklı ömür şekli denince birinci akla gelenleri sağlıklı ve istikrarlı beslenme, günlük ömürde hareketli olabilme ve spor yapma, gerilimden uzak durma, kâfi ve nizamlı uyku alışkanlığı edinme ve sigara alkol ve başka tiryakilik veren unsurlardan kaçınma olarak sıraladı. Prof. Dr. Haydar Sur, “Bireylerin sıhhat şuurunu artırmak ve sıhhate uygun yaşamak sorumluluğu sadece kendilerine karşı değil, topluma karşı bir yükümlülüktür.” tabirlerini kullandı.

“Halk sıhhati şuuru edinen toplumlar değerli avantajlar sağlıyor”

Halk sıhhati şuurunu tam olarak edinmiş toplumlarda öteki toplumlara nazaran gözle görülür kazanımlar elde edildiğini belirten Sur, şunları aktardı:

“Sağlık sistemleri rahat çalışır ve gereksiz maliyetlere katlanmak durumunda kalmaz. Toplumun ortalama ömrü uzar. Örneğin Japonya’da ortalama ömür 85 iken Mali’de 51’dir. İnsanların vücut ve ruh sıhhati olarak yeterlilik hali artar ve hayatın tadını çıkarırlar. Yaşadıkları etraf pak ve tertipli olur. Sıhhate tehdit oluşturan faktörler ortamdan uzaklaştırılmıştır. Gelecek jenerasyonlara genetik ve davranışsal açıdan daha sağlıklı olma yeri aktarılar. Yaşlılarına, engellilerine, muhtaçlarına yardım eli uzatma talihleri artar. Zelzele, sel, yangın üzere felaketlerden mümkün olduğunca uzak dururlar, bu türlü bir felakete maruz kalsalar bile fazla can ve mal kaybı olmaz.”