Dünyanın en yalnız ağacı insanlığa umut oldu! İki önemli soruya cevap aranıyor…

O dünyanın en yalnız ağacı… Yeni Zelanda’nın 700 kilometre güneyinde insan eli değmemiş bir adada yaşıyor.

Uzaktan bakanlar için rastgele bir ayırıcı özelliği yok. Çalıya benzeri bir yapısı, koyu yeşil yaprakları, kuvvetli bir gövdesi var.

Antarktika’nın kuzeyinde subantarktik ismi verilen bölgede bulunan Campbell Adası’nın ortasında yer alan 9 metre uzunluğundaki bu ağaçla, Auckland Adaları’nda yaşayan en yakın komşusu ortasında tam 222 kilometre uzaklık var. Yakınlarda otsu bitki çok ancak ağaç yok. Hatta adada öbür hiç ağaç yok.

Çamgiller familyasına ilişkin Sitka ladini çeşidi bir ağaç bu. Aşağı üst 100 yaşında ve Guinness Rekorlar Kitabı’na nazaran “dünyanın en uzaktaki ağacı”. (Bununla birlikte kitapta neyin ağaç olup neyin olmadığına dair kozmik olarak kabul edilmiş bir tarif olmadığı da vurgulanıyor.)

Ancak teknik olarak bu ağacın burada olmaması gerekiyor. Doğal hayat alanı sözün gerçek manasıyla dünyanın öbür ucu olan bu ağaç, iklim değişikliği araştırmaları yürüten bilim insanları için çok değerli ilerleme kapıları aralıyor.

Nasıl mı? Çabucak anlatalım…

İLK OLARAK HAYATTA KALMA BAŞARISIYLA DİKKAT ÇEKTİ

Aslına bakılırsa dünyanın en yalnız ağacı bilim insanlarının gündemine yeni girmiş değil. Hayatta kalma hünerleri sayesinde uzun vakittir dikkat çekiyor.

Ancak iklim bilimci Dr. Jocelyn Turnbull’un bu ağaçla ilgilenmesinin sebebi bu değil.

Yeni Zelanda Jeoloji ve Nükleer Bilimler Enstitüsü’nde (GNS Science New Zealand) radyokarbon çalışmaları kısmının lideri olan Turnbull, Antarktik Bilim Platformu kapsamında kıymetli bir araştırma yürütüyor.

Turnbull ve takımının yaptıkları şey, radyokarbon ölçümlerinden faydalanarak, Güney Okyanusu üzerindeki fosil yakıt kaynaklı karbondioksit salınımının kaynağını bulmak ve bölgenin karbon yutağı rolünü anlamaya çalışmak.

Avustralya’da yayın yapan ABC kanalına ve The Guardian gazetesine açıklamalarda bulunan Turnbull, batıdan gelen rüzgarlara açık olması ve rüzgârın suratını kesecek rastgele bir kara modülü bulunmaması nedeniyle, Güney Okyanusu’nun karbondioksit alışverişini tahlil etmek için çok kıymetli bir yer olduğunu belirtti ve şöyle devam etti:

“Bu rüzgârlı hava okyanus suyundaki çok büyük hacimli hareketleri beraberinde getiriyor. Derinlerdeki suyun yüzeye çıkmasını ve karışmasını sağlıyor. Bu sayede okyanusun bu kısmı bu kadar dinamik olmayan başka kısımlarına kıyasla daha fazla karbon emebiliyor.”

Adada yaşayan insan olmadığından deniz aslanları rahat rahat dolanabiliyor

KARBONU EMMEYE DAHA NE KADAR DEVAM EDECEK?

Bilim beşerlerine nazaran, Sanayi İhtilali’nden bu yana atmosfere saldığımız karbondioksitin aşağı üst yüzde 10’u Güney Okyanusu tarafından emiliyor. Lakin Turnbull’a nazaran, okyanusun karbondioksiti emme kapasitesi değişiyor olabilir. Aslında bu da kelam konusu araştırmanın gerçekleştirilme sebebi.

Turnbull bu yola çıkma gayelerini, “Gerçekten anlamak istiyoruz. Zira bu durum bizi gelecekte nelerin beklediğini anlatıyor” kelamlarıyla özetledi.

Bu noktada grubun sorduğu iki değerli soru var: Birincisi, karbon yutakları “dolarsa” global ısınma suratında çok büyük bir artış yaşanır mı? İkincisi de bu yutakların nasıl çalıştığını anlarsak, daha fazla atmosferden daha fazla karbonu arıtıp global ısınmayı yavaşlatabilir miyiz?

YALNIZ AĞAÇ TAM DA BU NOKTADA DEVREYE GİRİYOR

“Tamam lakin dünyanın en yalnız ağacının okyanusların karbondioksit kapasitesiyle ne alakası var?” diye sorduğunuzu duyar üzereyiz.

Şöyle ki okyanusun karbondioksit emme kapasitesinde bir değişiklik olup olmadığını anlayabilmek için, Turnbull ve grubunun Güney Okyanusu etrafındaki atmosferdeki radyokarbon ve karbondioksit ölçümlerinin geçmişini ve bugününü kıyaslamaları gerekiyor.

Ama bu çok sıkıntı bir durum çünkü Turnbull’un deyişiyle, “30 yıl evvel Güney Okyanusu’ndan örnek toplamıyorduk. Bugün vakitte geri gidip 30 yıl evvelki havadan örnekler alma üzere bir talihimiz da yok.”

Ancak ağaçlar gövdelerindeki yaş halkalarında bu kayıtları saklıyor.

Turnbull, yaş halkalarının kıymetini, “Bitkiler fotosentez yaptıklarında havadaki karbondioksiti emip yapılarını büyütmekte kullanırlar. Böylelikle havadaki karbon ağaçların halkalarına yerleşir Her yıl gözle görülebilir farklılıkta bir halka oluşur. Bu halkaları kesip içlerindeki radyokarbonu ölçebilirsiniz. Bu sayede geçmişe dönüp Güney Okyanusu’nda ne olup bittiğini ve nelerin değiştiğini anlayabiliriz” kelamlarıyla anlattı.

EN UZAKTAKİ AĞAÇ OLDUĞU İÇİN O SEÇİLDİ

Peki lakin neden bu ağaç?

Trunbull, en yanlışsız ve sağlam ölçümleri yapabilmek için, Güney Okyanusu’nun mümkün olan en uzak noktasına gitmeleri gerektiğini belirterek, “Dünya haritasına baktığınızda o bölgede çok fazla kara modülü olmadığını görebilirsiniz” dedi. Takımın bulabildiği en uzaktaki ağaç ise 52 derece güney paralelinde bulunan Campbell Adası’ndaki Sitka ladiniydi.

Bir diğer deyişle coğrafyanın fazla ağaçlık olmaması nedeniyle Turnbull ve grubu Sitka ladininden faydalanmak zorundaydı. Turnbull ağaç için, “Bölgedeki her şeyden daha süratli büyüyor. Halkaları daha büyük ve birbirinden ayırıp kayıtları izlemek daha kolay” dedi.

Bir el matkabı kullanan Turnbull, ağacın merkezinden 5 milimetre çapındaki bir parçayı numune olarak aldı lakin sonuçlar şimdi yayımlanmış değil.

ADAYA EL DEĞMEDİĞİNDEN AĞAÇ YAŞAYABİLİYOR

Turnbull’un araştırmasının yıldızı olan Sitka ladininin tam yaşı aşikâr değil. Lakin ağacın Campbell Adası’na 1907 yılı civarında, devrin Yeni Zelanda genel valisi olan Lord Ranfurly tarafından dikildiğine inanılıyor.

Bu nedenle vakit zaman “Ranfurly ağacı” olarak anılan ladinin çok vakittir hayatta kalabilmesi, birçok kişi tarafından adanın “el değmemiş” doğasıyla açıklanıyor.

Turnbull da bu noktaya vurgu yaparak, “Adada dolaşırken penguenler ayaklarınıza dolanıyor. Albatroslar başınızın üzerinden uçup sizi izliyor. Dünyanın öteki yerlerine kıyasla buranın el değmemiş olduğunu söyleyebiliriz” dedi.

BAŞKA “YALNIZ” AĞAÇLAR DA VAR(DI)

Sitka ladininden evvel “dünyanın en yalnız ağacı” unvanı Tenere Ağacı’na aitti.

Bu ağaç Sahra Çölü’nün Nijer hudutları içinde kalan kısmında 400 kilometrelik alanda tek başına yaşıyordu. Tipi akasya olan Tenere Ağacı çölde yolunu bulmak isteyenler için kıymetli bir kilometre taşı ve çöl ikliminde hayatta kalabilmesiyle direncin sembolüydü.

Ancak 1973 yılında eski bir kervan rotasını takip eden Libyalı bir kamyon sürücüsünün çarpması Tenere ağacının yerinden devrilip ölmesine neden oldu.

Tenere Ağacı şu an Nijer Ulusal Müzesi’nde sergileniyor.

Turnbull adayı “küresel bir hazine” olarak nitelendiriyor

İŞGALCİ CİNS OLARAK GÖRENLER DE VAR

Sitka ladinine geri dönersek… Bazı bilim insanları doğal ortamından bu kadar uzakta yaşayan bu ağacı bir “işgalci tür” olarak görüyor ve Campbell Adası’nda işi olmadığını savunuyor.

Botanikçiler ve bilim insanları, ağacın akıbetine dair ateşli tartışmalar yürütedursun, Turnbull ağacın yararlarının kendi araştırmalarının çok ötesinde olduğunu belirtti.

Ağacın bir asırdır kendisi üzere yalnızlara yarenlik ettiğini tabir eden Turnbull, “İskoçya’dan kaçan bir prenses, balina avcıları, denizciler, araştırma kafileleri, deniz kazası geçirmiş bireyler daima ona sığındı. Bu adada yaşayan araştırma kafilelerinin Sitka ladininin zirvesinden biraz kesip Noel ağacı yaptığını bile duymuştum” tabirlerini kullandı.