Vakanüvis, Yunanlıların toplumsal kültür ve inançlarını yazdı

Vakanüvis

Belirli aralıklarla niza çıkartan bir “komşumuz” var: Yunanistan. Üstelik bu durum, hangi siyasi kanattan olursa olsun işbaşına gelen çabucak her partiden hükümet devrinde pek değişmiyor da. Hasebiyle ortaya çıkan bu tabloda “Yunan halkı”nın da hissesi olduğunu düşünmekte bir beis yok. O vakit Yunanlılara, Yunanistan’daki toplumsal kültüre, inançlara, antik Yunan ve katı Ortodoksluktan tevarüs edilmiş kimi değişik itikatlara biraz yakından bakmaya çalışalım.

Sorulunca, “folklorik güzellik” diyorlar

Doğaldır ki, çabucak her kültürün kendine mahsus, diğer toplumlara en optimist tabirle “değişik” gelen inançları olabiliyor. Bu bahiste Yunanistan da çok farklı değil. Yunan kültürü içinde de jenerasyonlar uzunluğu aktarılan birçok değişik inanç yer alıyor. Bunların birden fazla, Yunan tarihinin çeşitli etaplarından bugünün Yunanistan’ına sirayet etmiş halk inanışları.

Bilhassa yeni kuşaklar, muhtemelen tuhaflığını izah etmede zorlanacakları için toplumsal kültürdeki kimi inançlara aslında inanmadıklarını savunup, “Bunlar yalnızca folklorik güzellikler” deseler de Yunanistan’ın halk kültüründe hem de yaygın bir biçimde çok sayıda farklı davranış yer almaya devam ediyor.

– Afedersiniz – tükürmeyi “uğur” sayıyorlar

Yunan toplumsal kültüründe “tükürme”nin çok özel bir yeri bulunuyor. Yunanlıların inanışına nazaran, “tükürmek insanı kötülüklerden koruyor.” Tam olarak hangi evrelerden geldiği bilinmese de bu tuhaf davranış ülkede çok yaygın. Ekseriyetle üç sefer yapılıyor. Üç sefer olması, gerek antik dinlerde gerekse de Hıristiyanlıkta yer alan “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh” eksenli teslis inancından kaynaklanıyor. (Türk toplumundaki “nazarı” engellediğine inanılan “Tu tu tu Maşaallah” söylemi de muhtemelen toplumlar ortası kültürel etkileşimin bir sonucu varlığını sürdürüyor)

Yunanistan’da yaşlılar değil ancak orta yaş ve gençler kimi rahatsız edici durumlarla karşılaşmamak için her vakit tüküremeseler bile en azından o hareket yapılırken çıkan sesi taklit ediyorlar. Yeni evli çiftler de nikâh sonrası kilise çıkışında bu tatsız durumdan kendilerini fazla koruyamıyorlar. Elbette en şanssız olanlar ise yeni doğan bebekler. Yunan halkının kahir ekseriyeti, berbatlıktan koruduğuna inandığı için bebeklere çokça tükürüyor. Sefere çıkan balıkçılar da kıyıdan ayrılırken ağlara yanlışsız yeniden bu hareketi yapıyorlar.

Yolda bir papaz görürlerse “sarımsak” diye fısıldıyorlar

Yunanlıların ezici çoğunluğu Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlı. İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi de Yunanistan’daki kiliseler de, hassaten manastırlar da toplumda çok hürmet gören dinî kurumlar. Doğal olarak Yunan papazlar da bu hürmetten büyük hisse alıyorlar.

Ne var ki, kimi seyahat blogerlerinin aktardıklarına nazaran, rahiplere herkes hürmet gösterse de yolda bir Yunan papazıyla karşılaşan ortalama bir Yunanlı çabucak istikametini değiştiriyor. Çünkü Yunanlıların birden fazla, “bir papazın önüne geçmenin uğursuzluk getireceğine” inanıyor. Şayet her şeye karşın bu müsabaka kaçınılmazsa o vakit da papazın yanından geçerken yavaşça “skorda” (sarımsak) diye fısıldanması öneriliyor. Bu ortada, bayan turistlerin manastırların bir kısmının bulunduğu Athos Dağı’nı ziyaret etmeleri yasak. Bayan turistler lakin denizden tekneyle dağa bakabiliyorlar.

Evlerin girişine dikilen kaktüsler “kötü ruhları” kovuyor

Yunanistan’daki enteresan bir öbür inanış da kaktüslerle ilgili. Yunan toplumundaki yaygın inanca nazaran, “evin girişine kaktüs dikilirse o evdekiler makûs ruhlardan korunuyor.” “Dikenli Kapıcı” kaktüsün dikenleri makus ruhların konuta girmesine mani oluyor. Bu ortada, bir süs bitkisinden kök ya da kol almakla ilgili inanca nazaran de bunun gizlice yapılması gerekiyor. Evsahibinin görmediği bir sırada filiz alınıyor, bu çok mümkün değilse o vakit da bitkinin sahibi, filiz kopartılırken gözlerini kapatıyor. Servi ağacının altında uyumanın, insanın beyninin çalınmasıyla sonuçlanabileceği de bir öbür Yunan halk inanışı.

Evlerle ilgili bir başka enteresan davranış ise ayakkabı ve terliklere ait olanı. Buna nazaran, uğursuzluk getirmemesi için ayakkabıların yan, terliklerin de karşıt konulmaması gerekiyor. Yunanlılar ayrıyeten; bir konutun bahçe kapısı, bina kapısı üzere birden fazla kapısı varsa her vakit, meskene girdikleri kapıdan çıkmaları gerektiğine inanıyorlar. Şayet bu türlü yapmazlarsa başlarına berbat bir şey geleceğini düşünüyorlar. Bu ortada; uzun mühlet Osmanlı hâkimiyetinde kalma, hasebiyle İslam’a dair davranış kalıplarına şahit olma kaynaklı mıdır bilinmez fakat Yunanlıların büyük bir kısmı bir yere, bilhassa de konuta sağ adımla girilmesinin insanı uğursuzluktan koruduğuna inanıyor.

Komşun gece ekmek isterse sakın verme, yoksa fakirleşirsin

Yunanlıların birbirileriyle olan komşuluk bağlantıları genelde yeterli olsa da bunun bir istisnası varsa o da gece ödünç ekmek istenmesi. Bu türlü bir durumda komşu komşuya ekmek vermiyor, veremiyor. Bunun nedeni ise şayet ekmek verilirse ekmeği veren kişinin yakın bir vakitte fakirleşeceğine inanılması. Komşunun ekmek talebini tümden reddetmemek için bulunan deva ise verilen ekmekten bir kesim koparıp ekmek dolabına geri koymak. Birtakım bölgelerde ekmeğin yanında tuz ve yumurta için de tıpkı tutum sergilenmekte.

Yarasa kemiklerinin uğuru!

Ana kara Yunanistan’dan fazla Yunan adalarında yaygın olan bir inanış ise yarasa kemikleri üzerine. Adalarda yarasa kemikleri uğurlu kabul ediliyor. Dahası, bu şansın  daima olması için yarasa ceplerde ve keselerde taşınıyor. Tekrar gezgin anlatılarına inanılacak olursa Yunan adalarının kırsal kesitlerinde yarasa kemiklerinin çiğnenmesinin talihi daha da artırdığı inancı mevcut.

Yunan halk inanışları ortasında kuşlarla ilgili bir diğer davranış ise kargalara yönelik. Birçok Yunan, bir karga gördüğü yahut duyduğunda çabucak, “Sto kalo, sto kalo, kala nea tha mou ferris” diyor. Bu cümle, “İyiye git, düzgüne git ve bana müjdeli haberler getir” manasına geliyor. Bu inancın kökeninde; eski Yunan mitolojisinde karganın okültün (gizemcilik / gizlicilik) simgelerinden birisi oluşu, karanlığı, geceyi temsil edişi, bunların da makus alamet, talihsizlik ve mevt manalarına geldiğine yönelik pagan inanışın yattığı sanılıyor.

Hapşırmak gıybetin delili!

Hapşırmaya Yunan halk folklorunda verilen mana da epey farklı. Buna nazaran, Yunanlılar, biri hapşırdığında, bir diğerinin onun hakkında dedikodu yaptığına inanıyor. İnanış bununla da kalmıyor. Hapşıran kişi, hakkında konuşanın kim olduğunu öğrenmek için yanındaki birinden üç haneli bir sayı söylemesini istiyor. Bu sayıların toplamı da “ipucu veriyor.” Mesela, söylenen sayılar “1,2,3” ise bunların toplamı “6” oluyor. Böylelikle hapşıranın hakkında konuşan kişinin isminin, alfabenin altıncı harfiyle başladığına inanılıyor.

– “Yunanistan’da Hâlâ İnanılan Garip Batıl İnançlar”, 21 Aralık 2016, greekerthanthegreeks.com

– Chrissy, “Yunan Hurafeleri”, 13 Nisan 2021, greecetravelideas.com

– Melissa Douglas, “Yunanistan Hakkında 118 Gerçek”, 1 Haziran 2022, highheelsandabackpack.com

– Gabi Ancarola, “Yunanistan’daki Batıl İnançlar”, Blog Muharriri, Greek Raporter