Büyüme Bilgilerinde Sorun Mu Var? Türkiye’nin Büyümesi Neden Alarm Veriyor? Çin de Daralmanın Eşiğinde!

Son sayısında mecmua, ülkelerin gelişmişlik ve üretimini ‘aydınlatma’ ile ölçen enteresan bir araştırma yayımladı. Ülkelerin geceleri ışıklandırma seviyelerini uydudan ölçerek büyüme karşılaştırması yaptı. 

Otokratik iktidarların bulunduğu ülkelerde 2002-2021 yılları ortasında ulusal gelirdeki büyüme datalarının ortalamasının yüzde 147 olduğu lakin gerçekte bu oranın yüzde 76 olduğunu argüman etti. 

Dergi, Etiyopya, Çin, Ruanda, Kazakistan, Tayland, Rusya, Zimbabve, Libya ve Yemen üzere ülkelerin ortasında Türkiye’ye de yer verdi.

twitter.com

Ekonomist Dr. Murat Kubilay da bu bilgiyi Halktv’den Nuray Tarhan’a yorumlarken, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) hesaplamalarının elektrik tüketimi üzere ekonomik aktiviteyle yakından ilgili fakat dolaylı datalarla teyit edilmesi üzerinden, ışık kullanımının direkt büyümeyi göstermeyeceğini belirtti. Hizmetler, sanayi, inşaat ve tarım üzere dalların birebir düzeyde güç kullanımı olmadığından yola çıkan Kubilay, tekrar de belli bir seviyeyi aşan ayrışmaların bilgide kuşkucu yaklaşım getirdiğini belirtti. 

Büyüme hesaplamalarında kayıt dışı iktisadın yüksek olduğu ya da kayıt tutmanın yetersiz kaldığı ülkelerde tam manasıyla hesaplanamadığını belirten Kubilay, bilginin tabiatı gereği bir yanılgı hissesi bulunduğunu belirtiyor.

Kubilay, Türkiye’de 2008 ve 2016’da iki büyük hesap revizyonu yapıldığını açıkladı. 2008 yılında yüzde 31,8, 2016’da da yüzde 18,9 oranında büyümede güncellemeye gidildiğini belirtti. Bu düzeltmelerin refah düzeyinde değişim olmayan vatandaşlar ve makro ekonomik göstergelerle uyuşmadığında ekonomistleri ikna etmediğini de ekledi. 

Verilerde inandırıcılıktan uzak olma konusunda enflasyonu örnek gösteren Kubilay, 2018 yılı başından bu yana TÜFE ve ÜFE ayrışmasının açıklanamadığını, benzeri bir ayrışmanın İTO İstanbul geçinme endeksinde ve işsizlik dataları için de İŞKUR’la olduğunun altını çizdi.

twitter.com

Dünya’da Talip Aktaş, sanayi üretim ve PMI, elektrik tüketim, ihracat ve gerçek kesim inanç endeksi üzerinden yavaşlamayı anlatıyor. Eylül 2021’de faiz indirimleriyle, TL’de çok paha kaybı ve enflasyonda yükselişe paralel aşağı istikametli bir seyir görüldüğüne işaret ediyor.

i.dunya.com

• Elektrik tüketiminde, toplam tüketimin %45’i endüstrinin olurken, son bilgi geçen yıla nazaran azalış gösteriyor. Toplam elektrik tüketimi de son 2 ayda düşüyor. 
• İmalat PMI öncü gösterge olarak Aralık 2021’den bu yana düşerken, şubatta indiği eşik kıymetin altında üst üste 7 aydır bulunuyor. 

• İhracatta, geçen yıl son çeyrekten bu yana görülen yükselişte fiyatların da tesiri olurken, İhracat İklimi Endeksi pandemide kapanmalar hariç, 2013 sonrası birinci sefer ağustosta eşik pahanın altında. 

• Güven endeksinde de  Eylül 2021’den bu yana düşüş görülüyor. Seyir izliyor. Şirketler 28 ayın akabinde birinci kere istihdamda da daralma öngörüyor.

Üretimde de az evvel değindiğimiz yavaşlama sinyalleri fabrika, tarla, mağaza üzere alanlarda da görülmeye başlandı.

Yöneylem Toplumsal Araştırmalar Merkezi çalışmasında halkın yaklaşık 3’te 2’si besin ve kira masrafları altında ezilirken, ruhsal sıkıntıların da arttığı görüldü. Türkiye 2002’den 2021’e kadar geçen 19 yılda yılda ortalama yüzde 5,8 oranında büyürken, bu problemler yoktu. Pekala bu sefer ne farklı ya da nerede kusur var?

2013 yılında bu yana TL’de görülen kıymet kaybı son 1 yılda adeta roket suratına ulaştı. Eylül 2021’de dolar/TL 8 lira düzeylerindeyken, Ekim 2022’de 18,50’yi aştı.

Türkiye’de enflasyon rekor kırıyor. Üretim maliyetleri iş dünyasına ziyan verirken, fiyatların yükselmesi alım gücünü eritiyor. 

Euronews’in aktardığına nazaran, Greenwich Üniversitesi’nde iktisat öğretim üyesi Dr. Cem Oyvat ‘Nitelikli emekçilerde durumun kötüleştiğini’ belirtirken, ‘beyin göçünün’ körüklendiğini söylüyor. Oyvat, bunun da iş ve istihdam kaybı manasına geldiğini ve uzun vadede iktisada ziyanına dikkat çekiyor.

Başka faktörler de olduğunu belirten Oyvat, son 20 yıldır yaşanan büyümenin ‘sürdürülebilir olmadığı’nı vurguluyor. Türkiye’de yüksek olan cari açık üzere derin yapısal meseleler, ithalatın ihracatı aşmasıyla da kendini gösteriyor.

Türkiye’deyse durum tam karşıtı olurken, TCMB faizleri çok düşük tutunca iktisat denetimden çıktı.

Bluebay Varlık İdaresi Stratejisti Timothy Ash de Türkiye’de iktisadın her daim ‘fazla süratli gittiğini’ düşünenlerden. Ash, büyüme, iç talep ve ithalatın fazla yüksek olduğunu belirterek, ‘Her şey çok ısındı’ diyor. 

Ash, sonuçta iktisada olan inancın neredeyse çöktüğünü, yerli ve yabancı yatırımcıların TL’deki kıymet kaybı nedeniyle parasını Türkiye’den çektiğini vurguluyor. Düşük faiz oranları Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘alışılmışın dışındaki’ para siyaseti görüşüne dayanıyor. Erdoğan, geçmişte de mali genişlemeyle seçim kazanırken, Ash bunun faturasının bir yerde ‘ödeneceğini’ belirtiyor. Düşük faiz oranlarından iktidara yakın inşaat ve emlak bölümlerinde ucuz borç ve kar demek olduğunu belirtiyor.

Ash’e nazaran durumu kötüleştirenlerden biri de geçmişte iktisat yetkililerinin vazifeden alması da oluyor. Ash, Erdoğan’ın etrafındakilerin gerçeği söylemediğini düşünüyor.

Yönetimin merkezileşmesinin de sorun olduğunu belirten Ash, iktidarın birinci 10 yılındaki siyasetleri akılcı bulurken, artık güçler ayrılığı kalmadığını ve bunun da halkın gözünden kaçmadığını anlatıyor. 

İktidar için Haziran 2023 seçimlerinin bu ortamda kritik olduğu ve tekrar kamu harcamalarıyla lehte sonuç alınmasının mümkün olduğunu düşünen Ash, belirli kısımlara para yağabileceğini düşünürken, bütçenin seçim için harcanacağını öngörüyor.  Ash, seçimlerde sonuçların evvelce öngörülemediğini fakat son 20 yılın en başa baş seçimi olacağını da belirtiyor.

Çin iktisadı, pandemide yürüttüğü sıfır hadise stratejisini sürdürürken, zayıflayan global taleple de yavaşlıyor. Dünyanın geri kalanı üzere yüksek enflasyonla çaba etmese de Çin’in öbür sıkıntıları var. Dünyanın üretim üssü olan ülke, hem içeride hem de dışarıda müşteri kaybı yaşarken, global çapta ticaretten de etkileniyor. 

Çin’in 3. çeyrek büyüme sayılarında daralma görülürse, bu global bir sakinliğe da kapı açıyor. Pekin’in gayesi bu sene yüzde 5,5 büyüme olurken, gayeden uzaktalar. Çin, ikinci çeyrekte yüzde 0,4 büyürken, analistler yüzde 1 büyüme bekliyordu.

Bir de yuanın dolar karşısında seyri var. Son yılların en makus performansı izlenirken, yatırımcılarda da tasa artıyor. Çin neden bu duruma düştü? BBC özetliyor.

İmalat dalı de global taleple düştü. Bir de başta ABD ve başka ülkeler yüksek faiz, yüksek enflasyon ortamına girerken, savaş da talebi etkiledi. Uzmanlar, Pekin’in iktisatta canlanma için daha fazlasını yapabileceğini düşünürken, sıfır Covid poltikası bitmeden sıkıntı. 

S&P Asya Baş Ekonomisti Louis Kuijs, “Büyüyeme ve harcama yoksa para pompalamanın da manası yok” diyor.

Ancak yetkililer, büyüme amaçları, istihdam ve harcama artışı için çok daha fazlasına hazırlar. Kuijs, hükümetin bu periyot yansısını evvelki yıllara nazaran zayıf buluyor.

Gayrimenkul dalı Çin’in GSYİH’sinin yaklaşık 3’te 1 olurken, Kuijs, konut piyasasının genel iktisat için de gösterge olduğunu söylüyor. 

Ev alanlar imal etabında ipotek ödemek istemezken, konutların tamamlanmasına dair telaşlar de yeni meskenlere talebi azaltıyor ve fiyatlar düşüyor.

iPhone üreticisi Foxconn ve Tesla üzere üreticilerin fabrikalarının bulunduğu hidroelektrik gücün olduğu bölgelerde elektrik şebekelerini kuraklık vururken, üretime orta verildi. 

İktidar, hava olaylarında işleri bozulan güç şirketleri ve çiftçilere milyarlarca dolar harcadı.

Tencent ve Alibaba üzere dünya devleri geçen çeyrek gelirlerinde düşüşler bildirirken, 2. çeyrekte de kârları yaklaşık yüzde 50 oranında geriledi. S&P’nin notunda, yatırım kararlarının ertelendiğini ve yabancı şirketlerin de üretimlerini öbür ülkelere kaydırdığını belirtti.