Merkez Bankası Yükseltti: Toplumun 10 Farklı Kesimi Yüksek Faizden Nasıl Etkilenir?

Faizlerde indirim yapılırken, kurda ve enflasyonda yükseliş görülmüştü. Faizlerin düşük olmasıyla bir kesim bunu lehine kullanabilmişti. Sonrasında düzenlemeler ve yaşanan değişimlerle avantajlı kesim azalırken, 2023 seçimlerinin ardından ekonomi yönetimindeki değişimle faizlerde yükseliş süreci başlamıştı.

Peki ülkemizde ve dünya da çok konuşulan ve sevilmeyen yüksek faizin toplumun kesimlerine etkisi ne olur? Birgün’de Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu’nun tespitlerine buyurun birlikte bakalım.

Artık üretim sürecinde yer almayan emekli kesim, tam dinlenmeye geçecekken gelirlerindeki erimeyle geçim derdine düştü. Geleceğe yönelik projeksiyonlar da umut vermezken, öncelikle, siyasilerin de önerilerinde yer alan, ek iş bulma gibi imkanları azalacak. Türkiye’de sosyal açıdan güçlü olan ‘dayanışma ilişkileri’ de ekonomideki zorluklardan etkileneceğinden ‘destek alabilecekleri ailenin bireyleri’ de zorlanacak ve ‘yoksullaşma derinleştirecek.’

Kasım 2023’te durdurulan kredi kartı faizlerindeki artış Mart 2024’te yeniden özel bir kararla düzenlendi. Seçimlerin ardından yeniden düzenlenmesi beklenen kredi kartlarında faizlerin daha artacağı, limitlerin daraltılacağı ve asgari ödeme tutarının yükseltileceği öngörülüyor. 

Mevcut durumda borçlu olanlar daha zorlanırken, ucuz ve kolay finansman olarak kredi kartına yönelenler de buna eklenecek. Yaşam standartları düşerken, kredilerde de sorunlu olanlar makro boyutta artışa geçerek, kaynaklar borç ödemeye yönelecek, ekonomi yönetiminin öngördüğü ve arzu ettiği şekilde talep zayıflayacak, ekonomide de daralmada etkili olacak.

Kobiler faaliyetlerini ağırlıklı olarak finansmanla sürdürürken, ‘zombi’ denilen ‘ucuz kredilerle ayakta tutulan işletmeler’de ilk etapta bir eleme olacağı öngörülüyor. Ayakta kalanlar için de finansmanda maliyet artışı ve olası ‘ek sıkılaştırma önlemleri’yle krediye erişim de sorun olacak. Ekonomide talebin de azalması ciroları etkilerken, zor günlerin kapıda olduğunu görmek zor olmayacak.

Ekonomide henüz soğuma görülmeden son açıklanan Ocak 2024 verilerinde ‘atıl işgücü oranı yüzde 26,5’ oldu. Bu oran, çalışmayan ancak çalışmaya hazır, iş bulma ümidini kaybettiği başvuru yapmayan ancak uygun bir fırsat yakalarsa işbaşı yapmaya hazır kesimi temsil ediyor. Yani Türkiye’de işgücü olan kişilerin 4’te 1’i bir şekilde iş bulamıyor. Ekonomide durgunluğun başlaması bu kesimin genişlemesine yol açabilir.

KKM’den çıkışı arzu eden ekonomi yönetimi gerekli düzenlemeler bu alanda dengeyi yakalamaya çalışırken, son aylarda dönüşlerin yavaşladığı görülüyor. Döviz merakı yüksek olan kesimde dolarizasyonun kolay çözülmeyeceği anlaşılırken, yaklaşık ’70 milyar dolar’ seviyelerinde olan KKM’deki çözülmenin kolay olmayacağı görülürken, dövizde yükselişin yavaş olmasına karşın faiz ödemeleri farkıyla kamuya yük sürecek olarak görülüyor.

Mehmet Şimşek, konuşmalarında ‘kur hedeflemesi’ olmadığını vurgularken, enflasyonda düşüş ve TL’nin reel değeri ifadelerinde de döviz kurlarındaki yükselişin enflasyonun altında seyretmesi hedefleniyor. Yüksek faizlerle bunun dengelenmesi mümkün olurken, TL’deki zayıflamanın da sürmesi iç talebi düşüreceğinden gözler dış pazara dönecek. ‘Rekabet gücünün, düşük ücretlerle sürdürebilir’ olduğunu her fırsatta vurgulayan ihracatçılar, asgari ücret başta olmak maaşları yakın markaja alacak.

Enflasyondan büyükşehirlere görece az etkilenseler de seçim sonrasında kredi faizlerindeki yükselişten etkilenmemeleri olası olmayan bu sermaye kesiminde şikâyetlerin artması bekleniyor. Yeni teşvik ve vergide istisna beklemeleri olasılığı yükselirken, bütçe dengelerinde bir sınava dönüşebilirler.

Doğrudan sermaye yatırımlarının artışında olasılıklar düşük olurken, yabancıların konut alımının da yavaşladığı görülüyor. Sıcak paranın ‘yüksek faiz koşullarında TL enstrümanlara rağbeti’ görülebilir. ‘Olası para girişleri’nin kurlar üzerindeki baskıyı azaltacağı öngörülürken, en ufak bir tedirginlik unsurunun bu sermaye çeşidinin ‘ülkeyi terk ederek, dengeleri bozması’ olasılığı da yerini koruyor.

Bankalarda yükselen mevduatlarda faizler yakından izleniyor. Mevduatta yapının ağırlıklı olarak 3 ay ve altındaki vadede olduğu bilinirken, vadelerin kısalığı bankacılık sisteminde ‘rantiye kesiminin’ ağırlığını da artırıyor. Faizlerde indirimi zorlaştıran bu unsurların yanında, ‘döviz ve faiz arasında’ gitgeller sürecek.

Fazla borcu olmayan, KKM’de parası olmayan, istihdamın içindeki ücretli vatandaşı, ekonomideki durgunlaşmayla işsizlik tehlikesi beklerken, bunun olmamasında da ücretlerde gecikme, eksik ödeme, sosyal hakları kaybetme, fazla mesai gibi yan hakları geri alma gibi durumlar bekliyor. Düşük, eriyen ücretlerle yoluna devam edecek bu kesimde, işgücü piyasasına yeni girecek olanları da olanakların azalması riski de bekliyor.