Afife Jale’nin ‘son günleri’ sahnede

Canan Aydın canan1aydin@gmail.com

Bu topraklarda bayanların ömrü uğraşla geçiyor. Kendini var etmek bayan çabasının bir kesimi. Ne yazık ki hâkim bedellerden kurtulmak pek kolay olmuyor. Günümüzde kocası tarafından öldürülen mi dersiniz, camdan atılıp sonra intihar süsü verilen mi, ailesinden baskı görüp intihara sürüklenen mi… Yani saymakla bitmiyor. Hal bu türlü olunca da bayanlar, istediğini yemek, istediğini içmek, hatta sokakta gülmek üzere doğal şeyler için bile gayret etmek zorunda kalıyor. Ne acı! Tüm bu yaşananların sonunda ne mi oluyor? Daima birlikte ‘deliriyoruz’. Ünlü bir psikriyatist “Pisikriyatiste gerçek hastalar gitmez, gerçek hastaların hasta ettiği bireyler gider” der.

Afife Jale’de bu isimlerden biriydi ve tek ‘suçu’ sanata ve tiyatroya olan aşkıydı. 1919’larda o çok sevdiği tiyatro sahnesine çıkarak kısacık ömrüne koca bir hayat çabası sığdırdı. Sahne sevdası onun ailesi tarafından reddedilmesine neden oldu. Bunun yanında toplum baskısı… Tüm bu yaşananlar onu yıldırmadı. Ve ‘sahneye çıkan birinci Müslüman kadın’ olarak tarihe geçti. Elbette ki devrin iktidarı da onu hırpaladı. Lakin o bu gayretini sürdürdü. Sonrası mı, duygusal boşluklar…Afife Jale’nin bu son günlerini anlatan öyküsü ise ‘Afife’ isimli oyunla sahneye taşındı. Aslı İktu tarafından tekrar sahnede nefes alan ‘Afife’ şimdilerde ise Anadolu turnesine çıkıyor. Yakında sizin kentinizde de olabilecek oyuna ait bakın Aslı İktu neler söyledi, kendisinden dinleyelim.

Afife Jale, sahneye çıkan birinci Müslüman bayan olarak tarihe geçmiş bir isim. İsmine mükafatlar veriliyor, hayatı pek çok kitaba husus oldu. Afife’yi bu defa birinci aşkı olan tiyatro sahnesinde göreceğiz. Bize oyunu anlatır mısınız?

Oyun, Afife Jale’nin akıl hastanesindeki son gecesi, son anları, ölmeden evvel aklında kalan ve geçenleri anlatıyor. Oyun; tiyatro, Selahattin Pınar ve morfin bağımlılığın onu getirdiği nokta üzerine toplanıyor. Hayatını incelediğimizde; tiyatro ve Selahattin Pınar’la olan devirler hayata en sıkı bağlandığı vakit aralıklarına denk geliyor. Afife Jale girdiği yoldan geri dönmemiş ve hayalleri için her türlü galibiyeti ve yenilgisi karşılayabilecek bir kişiliğe sahip. Ama devir onun kazanımlarını yenilgiye çeviriyor. Darülbedayi’ye kabul ediliyor lakin “Müslüman Türk kadını” olarak sahneye çıkması imkânsızdır. Tutuklanmalar, babasının reddetmesi, baskılar onu yıldırmaz lakin ruhsal boşluklara sürükler. Bu boşluklar da; baş ağrılarına… Ve bir eczacının ağrılarını azaltmak için verdiği ‘morfin’e bağımlılık… Birinci aldığı morfin aslında sonun başlangıcıdır. Selahattin Pınar ile birlikteliği onu muhafazalı bir alana almasına karşın, morfin bağımlılığından kurtaramaz.

‘AFİFE JALE İLE ORTAK NOKTADA BULUŞUYORUZ’

“Tiyatro varsa ben de varım” diyerek tiyatroya olan aşkını, tutkusunu anlatan Afife Jale’yi sahnede anlatmak sizin için nasıl bir mana taşıyor?

Çocukluğumdan itibaren sanat ile iç içe büyüdüm. Annem ve babam işçi opera sanatçılarıdır. Sanatın zorluklarını, heyecanlarını, nefes almak üzere içime sindirmiş bir bayan olarak, Afife Jale’yi sahnede canlandırmak temelinde benim için; hem çok güç, hem de gurur verici… Tiyatroya aşık bir bayanım. Bu noktada Afife Jale ile ortak noktada buluşuyoruz. Yani Afife Jale’yi oynamak benim için büyük mana tabir ediyor. Sanat ile uğraşan bütün bayanların ona minnet borcu var. Bu borcumuzu ödemek ve bu topraklarda yaşadığı için bugün Afife Jale ile sahnedeyiz. Afife Jale’yi oynadığım her gecenin sonunda, bütün alkışların onun ruhuna değmesini diliyorum.

‘REHA ÖZCAN, ‘AFİFE JALE’Yİ OYNA’ DEDİ’ 

Afife Jale’yi o çok sevdiği, uğruna savaş verdiği sahnede anlatmak fikri nasıl çıktı ortaya?

Sevgili dostum, Reha Özcan’la bir tiyatro sohbeti ortasında, “Bir bayan öyküsü oynamak istiyorum” dedim. O da; “Afife Jale’yi oynasana… “ dedi. İşte o andan itibaren Afife Jale ile seyahat başladı. Muharrir, direktör ve arkadaşım sevgili Cem Kenar’ı aradım. “Afife Jale’yi oynamak istiyorum. Afife Jale üzerine oyun müellif mısın?” dedim. Afife Jale’yi seven, önemseyen ve üzerine çok araştırma yapmış olan Cem Kenar, araştırmalarını tazeledi ve yaklaşık üç aylık bir süreç sonunda yazdığı “Afife Jale” ile beni tanıştırdı. Ve böylelikle yeni bir süreç bizim için başladı.

Oyun tek kişilik; tam da Afife Jale’nin yalnızlığı gibi… Onun iç dünyasındaki kalabalığı anlatmak güç oldu mu? Bunun için nasıl bir çalışma yaptınız?

Afife Jale ile ilgili yazılan, çekilen, anlatılan her şeyi okuyarak ve izleyerek araştırdım. Tüm vaktimi ona ayırmaya başladım. . Ruh ve hudut hastalıkları hastanelerine gidip bağımlılar ile görüşmeler yaptım, öykülerini dinledim, müşahedeler yaptım ve prova süreci başladı.

Natürel Afife Jale’yi bugünün gözünden de anlamak kolay değildi. Bu yüzden onu kendi kurallarında anlamaya çalıştım. Ancak onunla ilgili her şey ve bilgi çok kısır. Aslında, tarihe damga vurmuş bir bayanın hakkında, bu kadar az bilgi bulmak canımı acıttı.

.

Sahneye çıkmak için kural tanımamış, bunun için büyük gayretler vermiş bir isim Afife Jale. Başta ailesi olmak üzere devrin zaptiyelerinden tutun da mahalle baskısına kadar… Bugün bayan oyuncular ne cins zorluklarla karşılaşıyor? Bayanlar sahnede ne kadar yer alabiliyor?

Televizyonda, sinemada ve ya sahnede izlediği bayan oyuncu ya da balerini alkışlayanlar, kendi ailelerinden bunun çıkmasını istemiyor. Örneğin Türkan Şoray, Türk halkının bayanı ve erkeğiyle hayranlık duyduğu bir oyuncu. Lakin husus kendi çocuğu olduğu vakit, burada söyleyemeyeceğim sıfatlar kullanıyorlar. Hayranlıkla ile toplumsal tutucu kısmımız bu noktada çatışıyor. Ailesine karşı direnerek tiyatroya aşık olmuş ve bugün sahnede olan tanıdığım birçok “Afife Jale” var.

Afife Jale, yaşadığı tüm bu aksiliklere karşın asla vazgeçmemiş tiyatro aşkından. Bugün bizlerin böylesine derinden, tutkuyla sarılabileceği şeyler kaldı mı? Ne dersiniz?

Benim için tiyatro heves yahut hobi değil. Tiyatro mesleğim ve vazgeçemediğim tutkum… Hocam Müşfik Kenter konservatuara girdiğimizde; “Önce uygun bir insan olun, sonra düzgün bir oyuncu olursunuz.” demişti. Hayatım boyunca onun müsaadeden gittim ve gitmeye de devam edeceğim. Buradan da onu sevgi, hürmet ve minnetle anıyorum.

Oyuna dönecek olursak oyunun öteki işçileri kimler?

Sahnede Afife Jale’ye nefes olurken; oyunun müellif ve direktörlüğünü Cem Kenar yaptı. Reji asistanlığımızı ise gençliğini heyecanıyla harmanlayan Yağmur Ünal üstlendi.

Oyun, ne vakit, nerede ne kadar mühlet sahnede kalacak?

Oyun, bitmemeli diye düşünüyorum. Diğer projeler yapsam bile Afife bitmemeli… Birinci yılımızda İstanbul’da oynadık. Vaktinde Afife Jale’nin yaptığı üzere Türkiye genelinde turnelere başladık. Afife Jale’nin nefesinin bu topraklarda duyulmasına devam edeceğiz. Programımız oluşma evresinde, yakında tahminen de kentinizde olabilir.