Aliya İzetbegoviç, doğumunun 96. yılında anılıyor

Bağımsız Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı Aliya İzetbegoviç, doğumunun 96. yılında hasretle hatırlanıyor.

İzetbegoviç, hayatı boyunca ülkesindeki Müslüman Boşnakların dini ve ulusal şuurunu uyandırmak için gayret verdi.

HAYATI GAYRETLERLE GEÇTİ

İslam şuurunun uyandırılması, Müslüman Boşnakların da ülkedeki başka halklarla eşit görülmesi, demokrasi ve insan hakları için hayatı boyunca çaba eden, yazılar yazıp mahpus yatan Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin 5 çocuğundan biri olarak 8 Ağustos 1925’te Bosna Hersek’in Bosanski Samac kentinde doğdu.

Şimdi 3 yaşındayken ailesiyle Saraybosna’ya taşınan ve eğitimini burada sürdüren İzetbegoviç, daha gençlik yıllarında ülkedeki Müslüman nüfusa yönelik ayrımcılığa baş kaldıran isimler ortasında yer aldı.

BOSNA HERSEK’İN İLHAKI

İkinci Dünya Savaşı sürerken Hırvatistan’daki faşist Ustaşa rejimi, Bosna Hersek’i ilhak ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH) kurdu.

Ülkedeki Müslümanlar Hırvat ilan edilirken; Yahudi, Sırp ve Romanlar büyük zulümlere maruz kaldı. Müslüman olan Boşnaklar ve rejimle tıpkı fikirde olmayan Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı.

İKİ SEFER MAHPUS CEZASINA ÇARPTIRILDI

Öteki yandan ırkçı Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de faal olduğu bölgelerde Müslüman Boşnakları katletmeye başladı. Çetniklerin ana maksadı, Sırp olmayan tüm milletleri bölgeden büsbütün temizlemekti.

Yazdığı eserler, yürüttüğü insan hakları çabası nedeniyle iki sefer mahpus cezasına çarptırılan İzetbegoviç, Sırp ve Hırvat güçlerinin Bosna Hersek’i kendi ortalarında paylaşmak emeliyle 1990’lı yıllarda başlattığı savaşta da ülkesinin bağımsızlığını müdafaayı başaran bir önder oldu.

“GENÇ MÜSLÜMANLAR” OLUŞUMU

İzetbegoviç, Yugoslavya Krallığı periyodunda temel maksadı, ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal hususlarda bilinçlendirmek olan “Genç Müslümanlar” oluşumunun öne çıkan isimleri ortasında yer aldı. Bu oluşum, Müslümanların ülkedeki öbür etnik ve dini kümelerle eşit haklar elde etmesini amaçladı, tıpkı vakitte Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslümanların konutları ve mescitlerin yine inşası için çalıştı.

Savaşın ardından kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal mevzularda Müslüman Boşnakların problemlerine tahlil olmadı.

3 YIL MAHPUS YATTI

Ortalarında İzetbegoviç’in de bulunduğu “Genç Müslümanlar” teşkilatının birtakım üyeleri, “din şuurunun uyandırılması” istikametindeki faaliyetleri nedeniyle 1946’da tutuklandı. İzetbegoviç, 3 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.

Cezaevinden çıktıktan sonra evvel ziraat fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonra hukuk fakültesine geçti ve buradan mezun oldu. Halida ile 1949’da dünya meskenine giren Aliya İzetbegoviç’in Leyla, Sabina ve Bakir isimlerinde üç çocuğu oldu.

SARAYBOSNA SÜRECİ

Marksist-Leninist görüşlere sahip Josip Broz Tito liderliğindeki Yugoslavya’da da insan hakları için çabasını sürdüren İzetbegoviç, “Preporod”, “Takvim” ve “Glasnik” üzere gazete ve mecmualarda kimliğini ifşa etmeden yazılar yazdı. Aliya İzetbegoviç yazılarında, çocuklarının baş harflerinden oluşan “LSB” mahlasını kullandı.

İslam dünyasının içinde bulunduğu durumla da yakından ilgilenen İzetbegoviç, 1960’larda yazmaya başladığı “İslam Deklarasyonu” yapıtını 1970’te yayımladı.

Tito’nun 1980’de ölmesiyle Yugoslavya’da çok milliyetçi telaffuzlar yine sahneye çıktı. O yıllarda ceza kanununa “ifade suçu” da eklendi.

14 YIL MAHPUSA MAHKUM EDİLDİ

İzetbegoviç, yazdığı “Doğu ve Batı Ortasında İslam” yapıtı yayımlanmadan çabucak evvel 1983’te beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı ve “Saraybosna Süreci” olarak isimlendirilen dava başladı.

İzetbegoviç ve başka Müslüman aydınlar, söz cürmünden ve organize örgüt kurarak düşmanca faaliyette bulunmaktan hatalı bulundu. İzetbegoviç’in mahkumiyet kararı, “İslam Deklarasyonu” kitabındaki tabirlerine dayandırıldı. Aliya İzetbegoviç, 14 yıl mahpusa mahkum edildi.

1988’DE ÖZGÜR KALDI

Mahpusta geçirdiği devirde de yazmaya devam eden İzetbegoviç, “Özgürlüğe Kaçışım-Zindandan Notlar:1983-1988” yapıtını burada kaleme aldı. İzetbegoviç, 1988’de afla özgür kaldı.

İzetbegoviç, 1990’da kurulan ve bugün de Bosna Hersek’teki Boşnakların en büyük partisi pozisyonundaki Demokratik Aksiyon Partisinin (SDA) birinci genel lideri seçildi.

SDA, birinci çok partili seçimde ülkede en çok oyu alırken, İzetbegoviç de Yugoslavya’daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek’in lideri oldu.

REFERANDUMDAN ÇIKAN SONUÇ

Yugoslavya, 1990’ların başında dağılmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991’de Slovenya’da çatışmaları provoke ederken, kısa vakit sonra Hırvatistan’da da çatışmalar başladı. Çatışmalar, 1991’de Bosna Hersek’in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.

Yugoslavya’nın dağılma sürecine girmesiyle Bosna Hersek’te de bağımsızlık sorunu gündeme geldi. Daha sonra Bosna’daki savaştaki hataları nedeniyle müebbet mahpusa mahkum edilecek Bosnalı Sırp siyasetçi Radovan Karadzic, bağımsızlık fikrine karşı çıkarken; savaş durumunda Bosnalı Müslümanların yok olacağını savunuyordu.

Bağımsızlık referandumu, 29 Şubat-1 Mart 1992’de yapıldı. Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği referanduma katılanların yüzde 99,7’si bağımsız Bosna Hersek’e “evet” dedi.

BOŞNAKLARIN ÖNDERİ ALİYA İZZETBEGOVİÇ

Referandumun akabinde JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp kümeler, Bosna Hersek’in farklı kentlerinde ataklara başladı. İzetbegoviç, tüm Bosnalıları bu akınlara karşı koymaya çağırıyor, Boşnaklar, İzetbegoviç’in liderliğinde çetin bir uğraş verdi.

Sırp paramiliter kümeler, bayan ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yaptı. Beşerler meskenlerinden sürüldü, bayanlara tecavüz edildi, İslam’a dair ne varsa yok edildi, toplama kamplarında insanlara azaplar yapıldı.

Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara karşı savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla çetin bir gayret verdi.

Sırp güçlerince 3,5 yıl kuşatma altında tutulan başşehir Saraybosna’nın yanı sıra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça üzere birçok kentte büyük katliamlar, soykırımlar yaşandı.

“ADİL BİR BARIŞ DEĞİL ANCAK…”

Dayton Barış Muahedesi ile 1995’te sona eren savaşın bilançosu çok ağır oldu. Savaşta 200 bine yakın insan öldü, 1 milyondan fazla kişi konutunu terk etti.

İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye karmaşık bir siyasi yapı getiren Dayton’a ait “Bu adil bir barış değil fakat savaşın sürmesinden daha güzeldir.” tabirini kullandı.

BAĞIMSIZ BOSNA HERSEK’İN BİRİNCİ CUMHURBAŞKANI

Muahede ile Bosna Hersek, iki entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi’ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu’nun da 10 kantondan oluşması kararı alındı.

Savaşın akabinde yapılan birinci seçimde, Aliya İzetbegoviç “bağımsız” Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı ve daha sonra da Devlet Başkanlığı Kurulunun birinci lideri oldu.

İzetbegoviç, 2000’de sıhhat meseleleri nedeniyle Devlet Başkanlığı Kurulundaki misyonundan istifa ederken, partisinin 2001’deki kongresinde de genel başkanlığa aday olmayacağını açıkladı.

2003’TE HAYATINI KAYBETTİ

Bosna Hersek halkına, milletlerarası arenada tanınan, bağımsız ve hükümran bir devlet bırakan İzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te başşehir Saraybosna’da vefat etti.

SON GÖRÜŞTÜĞÜ DEVLET ADAMI ERDOĞAN

İzetbegoviç’in ölmeden evvel son görüştüğü devlet adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.

Cenazesine farklı ülkelerden 150 binden fazla kişinin katıldığı Boşnak başkan, vefatından evvel “şehitlerin ortasında mütevazi bir mezara defnedilmek istediğini” vasiyet etmesi üzerine Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’ne defnedildi.

Bilge kişiliğiyle de tanınan Aliya İzetbegoviç, arkasında “Doğu ve Batı Ortasında İslam”, “İslam Deklarasyonu”, “Özgürlüğe Kaçışım”, “Tarihe Tanıklığım” ve “Köle Olmayacağız” üzere eserler bırakttı.