AMADEUS: KISKANÇ VE KUSURSUZ BİR DELİ OLMAK

YAZI: DİLEK MUTEBER

Daima kusursuz bir alakaya sahip olmamız öğütlenir… Masallarda da o denli değil midir? Sonsuza dek memnun, yani aslında “sorunsuz” yaşadılar diyerek bitirilir… Soru(n)dur aslında her alaka… İster sevgili, ister arkadaşlık münasebeti. Başımızda uçuşan sorular ve sorgulamalarla yürür büyük tutkulu aşklar… İnsanoğlu acıya ve aslında acıyla birlikte büyüyen aşka muhtaçlık duyar. Sahip olduğu bu hissin kıymetini daha da uygun anlar. Hissin en acısı da kıskançlıktır. Zira en tatlı olan ile bağlantısı vardır.

Kıskançlık ise kelam konusu olan, müzik tarihinde tam da bu türlü bir mecnun ile tanıştırmak isterim sizi; Antonio Salieri. Dünyaca ünlü bestekar W.Amadeus Mozart’ı sansasyon yaratacak derecede kıskanan bir bestekar… “Tanrım! madem bana Mozart’daki üzere bir yetenek vermedin onu anlamamı sağlayacak zekâyı da vermeseydin” cümlesiyle damga vurmuştur müzik tarihine işte bu kıskançlığıyla… Aslında Mozart’ın tutkusunu da kıskanmıştır saray bestekarı Salieri… Zira bir sanatçı ne kadar tutkulu ise o kadar üretkendir.

Ünü dünyaya yayılmış bir isim; Wolfgang Amadeus Mozart… Avrupa’da esaslı değişikliklerin olduğu bir periyotta doğmuş ve yaşamış bir bestekar. Bu periyotta bütün Avrupa’yı dolaşarak, iz bırakmayı başarmış. Klasik müziğin en üretken, en tesirli bestekarlarından biri. Kendi devrinde yaşayanlarla tıpkı düzeylerde dolaşmamış ya da yalnızca bir periyot sonrası ile yetinmemiş olacak ki, asırlardan beri hepimiz onun düzeyine ulaşmaya çalışıyoruz. 21.yüzyılda dahi onun müziğinden etkilenmemek mümkün değil. Melodilerinin, ritimlerinin, yapıtlarının gücü çok büyük.

Mozart’ın hayatından, bilhassa Salieri ile ilgisine odaklı “Amadeus” sineması bir klasik. 1984 yılında Milos Forman’ın direktörlüğünde sinemaya uyarlanan Amadeus sinema tarihinin kült sinemaları ortasında da yerini alırken “En Yeterli Film” ve “En Uygun Uyarlama” dahil olmak üzere toplam 8 kolda Oscar kazandı.

Usta direktör Işıl Kasapoğlu ise, dönemin en ses getiren oyununu sahneye uyarladı. Başrollerini Selçuk Metot (Antonio Salieri), Okan Bayülgen (Wolfgang Amadeus Mozart) ve Hasret Öçalmaz’ın (Costanze) paylaştığı, güçlü oyuncu takımı, 12 kişilik koro ve 10 kişilik canlı orkestradan oluşan 35 kişilik bir gruptan oluşuyor.

Mozart performansı ile Okan Bayülgen’in gücü, adeta sahneden taşıyor. Kolay değil, canlandırdığı karakter, içi içine sığmayan bir dahi… Salieri’yi ise Selçuk Prosedür canlandırıyor. Yüzündeki kıskançlık ve nefret, İlah ile kurduğu diyalog, bu karakterin de büyüleyici dünyasına girmemizi ve empati yapmamıza imkan veriyor. Peter Shaffer tarafından kaleme alınan, dünya müzik tarihinin unutulmaz bestekarları Wolfgang Amadeus Mozart ile Antonio Salieri’nin eşsiz öyküsü ise kısaca şöyle; “Mozart, gündelik hayatında sıra dışı karakter olarak hayattan oldukça kopuk bir hayat usulü sürdürmektedir. Yeteneğini dışa vurmak için farklı bir yol seçen sanatçı, tutarsız davranışlarda bulunmayı alışkanlık haline getirmiştir. Hayatı ile müziği zıt kutuplarda ilerleyen Mozart, yeteneğini sergilemek için gerçek üstü hareketlerde bulunur. Adeta bir “tutunamayan” profili çizen Mozart, bu sıhhatsiz hayatı yüzünden Salieri’yi endişelendirmektedir. Mozart’a nazaran çok daha disiplinli ve müzik konusunda hırslı olan Salieri, müziğin yaradanı kadar başarılı olamamaktadır. Bu kanılar vakitle farklı bir bağlantı kurmalarına neden olur…”

Kısacık bir hayat, sevinç dolu müzikler… Dünyaya ismini duyurmuş bir deha, Mozart’ın yapıtlarının insancıl hisleri, kimi vakit da masalsı anlatımı var. Onun, Alman ulusal opera sanatının temelini oluşturan, en değerli yapıtlarından biri “Sihirli Flüt”te, kovalayanlar ve askerler, sihirli bir flütle durdurulur ve dans ettirilir. Yapıtın felsefi yoğunluğundan dolayı farklı yorumlara ya da yaklaşımlara açık olabilir. Kadın-erkek, gece-gündüz, iyi-kötü, ikili aykırıların çok kullanıldığı yapıtta günümüz bakış açısıyla, bayan düşmanlığı, elitizmden de izler taşır. Bestekarın öteki operalarına göre farklı alımlama boyutları içeren ve bu nedenle de yoruma açık bir yapıttır. Tasavvuf göndermeleri, aydınlanma ve masonluk öğretisinin muhakkak meçhul izlerini de taşır. Bu operanın bilhassa masonluk boyutu ile ilgili spekülasyonları on dokuzuncu yüzyılın ortalarında yine canlanmaya başlar.  Mozart’ın yapıtlarından örnekleri canlı performanslar ile Amedeus oyununda da dinliyorsunuz.

Yüz yıllar geçmiş üzerinden bu hayat öyküsünün… Lakin hisler hiç değişmemiş… Aşk, tutku ve kıskançlık… Nerede insan, işte orada bir ihtiras kalmış…