‘Ana tanrıça Kybele’ heykeli 60 yıl sonra Türkiye’ye dönüyor

Türkiye’den kaçak yollarla İsrail’e götürülen Roma periyoduna ilişkin heykel, burada bir İsrail vatandaşı tarafından satın alınıp, 2016 yılında ABD’ye götürülmek istenince durum ortaya çıktı. İsrail makamları, yapıtın Anadolu kökenli olduğunun bildirilmesi üzerine, Türkiye’ye yapıtın fotoğraflarını gönderdi. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Amerika’da bir müzayede meskeninde satışa çıkarılmak istenen heykelin Anadolu’ya ilişkin olduğunu bildirerek, satışın durdurulmasını talep etti. Fakat yapıtı elinde bulunduran kişi, kendisine ilişkin olduğunu ileri sürdüğü heykelle ilgili Amerika’da mahkemeye başvurdu. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Türkiye’nin New York Başkonsolosluğu da Kybele’nin iadesi konusundaki karşı savlarını mahkemeye taşıdı.

Afyonkarahisar’da yol çalışmasında bulunmuş: Köylüler heykeli, fotoğrafını görmeden tanım etti

Afyonkarahisar Müzesi Müdürlüğü’nce yapıtların bulunduğu düşünülen bölgede 1960-1970’li yıllarda yaşayan şahısların bilgisine başvuruldu. Bu şahıslar, kültür varlığı kaçakçılığı yaptığı belirlenen bir kişinin 1960’lı yıllarda bölgede bulunduğunu ve köylerinde kaçak hafriyat yapan bir şahıstan kültür varlığı satın aldığını belirtti. Ayrıyeten köylülerden birisi, heykeli, fotoğrafını görmeden tanım etti ve kaçırılan ‘Kybele’yi öbür emsal heykel fotoğrafları ortasından teşhis etti.

Türkiye’ye ilişkin olduğu kanıtlandı

Heykelin ortaya çıkarıldığı yıllarda Afyonkarahisar Müzesi Müdürü olarak vazife yapan merhum Hasan Tahsin Uçankuş’un arşivi de uzmanlarca incelendi. İncelemede Afyonkarahisar’daki tarihi eser kaçakçılığının, o devir Konya’da oturan bir kişi ile alakalı olabileceği saptandı. Bu kişinin de Afyonkarahisar’daki şahit sözünde ismi geçen bireyle birebir olduğu belirlendi. Konya Müzesi Müdürlüğü’nce bulunan savcılık dokümanlarında de Afyonkarahisar’da kelam konusu bölgede kaçakçılık aksiyonlarının olduğunu ortaya koydu. Bilimsel deliller ve yapıtın ortaya çıkarıldığı yıllarda bölgede yaşayan görgü şahitlerinin tabirleri ile Afyonkarahisar’daki kaçakçılık olaylarına ait dokümanlar ile Kybele heykelinin Türkiye’ye ilişkin olduğu kanıtlanmış oldu.

12 Aralık’ta İstanbul’da

Türkiye’nin süratli ve titiz takibi sonucunda Amerika’da dava görülmeye başlanmadan eser sahibi heykeli uzlaşmacı bir hal göstererek Türkiye’ye iade etmeyi kabul etti. Türkiye’den kaçak yollarla İsrail’e götürülerek satın alınan ve İsrailli vatandaş tarafından Amerika’da müzayede konutunda satılmak istenen Kybele, on binlerce kilometre seyahatinin akabinde Türkiye’ye ulaşacak. 1700 yıllık ‘Kybele Heykeli’ Türk Hava Yolları tarafından Amerika’dan fiyatsız taşınarak 12 Aralık’ta İstanbul’a getirilecek. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un tanıtımını 13 Aralık’ta yapacağı heykel İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenecek. Bir adak heykeli olan Kybele, daha sonra Afyonkarahisar’a yeni yapılacak müzeye taşınacak.  

Kybele heykeli

Kybele, prehistorik devirlerden itibaren Akdeniz Havzası’nda bilhassa Anadolu’da rahmet, bolluğun sembolü ve koruyucusu ana tanrıça olarak tapınım görür. Kybele’nin iki yanındaki aslanlar ana tanrıçanın tabiat ve hayvanlar üzerindeki hâkimiyetini gösterir. Antik devir toplumsal ve dini ömründe bireylerin olmuş ya da olmasını diledikleri istekleriyle ilgili ya da inandıkları tanrısal varlığı onurlandırmak üzere ilah ya da tanrıçalara adak sunmaları yaygın bir gelenektir.  Tanrıyı onurlandırmak üzere tapınaklar ya da kutsal alanlara sunulan gereçler ‘adak objesi’ olarak kıymetlendirilir. Kişinin toplumsal ve ekonomik statüsüne nazaran adak nesneleri kolay bir taş kesiminden gösterişli bir heykele kadar çok çeşitlilik gösterir. Yazıtında da yer aldığı üzere Sideropolisli Asklepiades’ın Oniki İlah Ana’ya sunduğu bu Kybele Heykeli bir adak heykelidir.  Heykelin düsturunda bulunan yazıt kısmında ‘Hermeios’un oğlu Sideropolis’li Asklepiades adağı Oniki İlah Ana’ya dikti’ tabiri yer alıyor.