TÜRK Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TUSAŞ) Genel Müdürü Temel Kotil, Türkiye’yi heyecanlandıran projelerini anlatırken, “Helikopter üretiminde …
TÜRK Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TUSAŞ) Genel Müdürü Temel Kotil, Türkiye’yi heyecanlandıran projelerini anlatırken, “Helikopter üretiminde alternatif helikopter üretimine sahip dünyada sayılı şirketler arasındayız” dedi.
Kotil, Ulusal Muharip Uçak projesiyle ilgili de şu bildirisi verdi: “5’inci kuşak Türk savaş uçağı projesi MMU, savunma sanayii ile uzaktan yakından ilgilenen herkes için heyecan yaratan, çok büyük fırsatlar barındıran Türkiye’nin en büyük savunma sanayii projesidir. Ulusal Muharip Uçak ile ülkemiz farklı bir pozisyon ve düzeye çıkacak.” dedi.
Yerlilik yüzde 70’lerde
Türkiye’nin son devirlerde savunma sanayiinde değerli bir atılım içinde olduğunu görüyoruz. Bu gelişmeyi neye bağlıyorsunuz?
Savunma endüstrimiz son 20 yılda devletimizin sağladığı kaynaklar, başta Sayın Cumhurbaşkanımızın yerli ve ulusal imkanlar ile eser geliştirilmesi konusunda kararlı ve istikrarlı duruşu ile kendisine direk bağlı Savunma Sanayii Başkanlığımızın ekosisteminde istikrarlı bir yükseliş gösterdi. Bugün yerlilik oranımız yüzde 70’lere ulaştı ve en kritik vakitlerde geliştirilen eserler çok büyük roller üstlendi. Ülkemizin savunma sanayiinde gösterdiği atılımlar memleketler arası alanda muvaffakiyet göstergesi sayılan raporlara da olumlu yansıdı. Dünyanın en itibarlı savunma sanayi listesi olarak kabul edilen “Defense News Top 100”deki Türk şirketi sayısı 7’ye yükseldi. TUSAŞ olarak biz de 16 sıra yükselerek 53’üncü sırada yerimizi aldık. Daha evvel savunma ve en kıymetlisi havacılık alanında üretim gücümüz özgün eserlere dönük değildi. 20 yılda gösterilen kararlı tavır sonucunda üretim oranları yerlilikle birlikte eşgüdümlü bir halde arttı. TUSAŞ olarak biz de ürettiğimiz eserler, geliştirdiğimiz projeler ile atılımlarımızı değerli ölçüde sürdürdük. İnsan kaynaklarından, ihracata, özgün üretim kabiliyetimizden, yapısal modül üretimimize kadar ülkemizi hak ettiği yerlerde pozisyonlandırmak için çalışıyoruz.
Kompozit yatırımı bitiyor
TUSAŞ, bugüne kadar hangi projelere imza attı? Devam eden projeleriniz neler? En kısa vadede devreye alınacak, Türkiye’yi heyecanlandıracak hangi projeler var?
Uzay, uçak ve İHA sistemleri, Ulusal Muharip Uçak ve helikopter gruplarımızın çalışmaları devam ediyor. Şirketimizin lokomotifi olarak isimlendirdiğimiz uçak yapısalları kesim üretim faaliyetlerimiz de yeni jenerasyon teknolojilere ve üretim fazlarına adapte olarak gelişiyor. Yaklaşık 100 bin metrekare kapalı alana sahip yeni kompozit yatırımımızı tamamlamak üzereyiz. Boeing ve Airbus’a ürettiklerimiz dışında uçak ve helikopter hava araçlarının yapısal modüllerinin üretileceği tesis ile dünyadaki hava yapısalları kompozit muhtaçlığının yüzde 2’sini karşılayacağız.
Ülkemizin güvenliğine direkt katkı sağlamaya devam eden ANKA’larımızın teslimatlarına devam ediyoruz. Türk Silahlı Kuvvetlerimize 25 adet teslim ettik. ANKA’mızı baz alarak 17 ay üzere kısa müddette birinci uçuşunu yapan ANKA-2 AKSUNGUR’un test faaliyetleri devam ediyor. Bilhassa son günlerde test faaliyet tesirini güzelce artıran AKSUNGUR evvel 49 saat havada kalarak, 12 adet MAM-L ise 28 saat uçarak çalışmalarımızda ne kadar kararlı olduğumuzu kanıtladı. Helikopter üretimlerimizde ise bu derece alternatif helikopter üretimine sahip dünyada sayılı şirketler ortasındayız. T129 ATAK ile başlayan helikopter üretim maceramız bugün özgün olarak Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri ve GÖKBEY üzere eserlerin oluşmasına sebep oldu. Geçtiğimiz yıl 57. ATAK helikopterini Silahlı Kuvvetlerimize teslim ettik. Birinci uçuşunu gerçekleştirdiğimiz GÖKBEY’in test süreçleri devam ediyor. Havacılıkta değerli bir yere sahip olan sertifikasyon uçuşunun birincisini geçtiğimiz yıl tamamladık. En yakın vakitte ise seri üretime geçmesini öngörüyoruz.
HÜRJET’te ise bu yıl gövdesi motoru takılmış bir biçimde görülebilecek, tüm bu bedelli projelerimizin yanında ülkemizin bekasını oluşturan bir proje daha var: Ulusal Muharip Uçak projemiz. TSK envanterindeki F-16’ların kademeli olarak yerini alacak proje ile Türkiye, dünyada ABD, Rusya ve Çin’den sonra 5’inci jenerasyon bir muharip uçağı üretebilecek alt yapı ve teknolojiye sahip ülkelerden biri olacak. 5’inci Jenerasyon Türk Savaş Uçağı projesi MMU, savunma sanayii ile uzaktan yakından ilgilenen herkes için heyecan yaratan, çok büyük fırsatlar barındıran Türkiye’nin en büyük savunma sanayii projesidir. Ulusal Muharip Uçak ile ülkemiz farklı bir pozisyon ve düzeye çıkacak.
Ülkemizin bekasına hizmet asıl motivasyon kaynağımız
10 yıldan fazla bir müddet THY üzere bir Türkiye ve dünya markası kuruluşun başında bulunmuş, bugün TUSAŞ üzere Türkiye’nin geleceğinde çok kritik rol üstlenmiş bir kurumu yöneten kişi olarak okurlarımız için bir ufuk çeşidi yapsanız neleri öne çıkarırsınız?
THY üzere dünya markası bir şirketin başında olmak gurur vericiydi. Oradaki tüm çalışma arkadaşlarıma da bu vesileyle bir sefer daha emekleri için teşekkürlerimi sunuyorum, muvaffakiyetlerinin daim olmasını diliyorum. Açıkçası THY’de büyük işler yaptık ve 6 kat büyüme nasip oldu, devletimiz de takviye siyasetleri ile her vakit bizleri destekledi. Lakin TUSAŞ’ı biraz daha farklı görüyorum. Yönetici olarak TUSAŞ motivasyonum biraz daha farklı diyebilirim. Uzun vadeli, emek ve sabır isteyen süreçleri yönetirken çalışanlarımızın motivasyonlarını ve cüretlerini üst seviyede tutmak benim için her vakit büyük ehemmiyet taşıyor. Ülkemizin bağımsızlığına ve bekasına hizmet edecek geleceğini oluşturacak projelerimiz başlı başına bir motivasyon kaynağı olmakla birlikte muvaffakiyete birlikte hareket ederek ulaşabileceğimize inanmak çok kıymetli.
Teknolojide ‘birlikte yaratma’ yaygınlaşır
Türkiye teknoloji geliştirme konusunda kıymetli adımlar atsa da teknoloji transferine gereksinimi var. Önümüzdeki periyotta teknoloji transferi kolaylaşacak mı zorlaşacak mı?
Teknoloji transferinin kolaylaşacağını öngörüyoruz. Pandemi periyodu tüm oyunları değiştirdi. Teknolojik olarak çok gelişmiş ülkelerde bile yenilikçi Ar-Ge çalışmalarının finansal birtakım kısıtlar nedeniyle aksadığını görüyoruz. Bu nedenle piyasanın, Ar-Ge ve teknoloji ekosisteminin canlanması için işbirliklerinin, teknoloji transferlerinin daha çok artacağını öngörüyoruz. Co-creation (birlikte yaratma) üzere kavramların daha da yaygınlaşacağına inanıyoruz. Buna rağmen siyasi ve ekonomik gelişmelerin çeşitli kısıtlamalar yaratması kritik teknoloji alanlarında transferde sorun yaratabilir. Bu alanlar tespit edilerek ilgili mevzularda Ar-Ge çalışmaları ağırlaştırılmalı.
‘Elektrikselleşme’yi hava’ya da taşıyacağız
Dünyada “Sanayi 5.0” konuşulmaya başlandı. AB, “insan merkezli ve sürdürülebilir sanayi için yeşil ve dijital teknolojilerle dönüşümü hedefleyen Sanayi 5.0 stratejisi”ni 7 Ocak’ta duyurdu. Türkiye endüstrinin de rekabet gücünü yükseltmek için süratle teknolojik dönüşüme gereksinimi var. Bu dönüşümde TUSAŞ’ın, savunma endüstrinin katkıları neler olabilir?
Aslında biz MMU üzere projeler yaparken bir yandan da ülkemizin teknolojik yatırımlarının da farklı bir pozisyonda olmasını sağlıyoruz. Bilhassa ileri teknoloji gerektiren havacılık alanında gerçekleştirilen projelerin hayata geçirilmesi teknolojik rekabette sizi bir adım öne geçirebiliyor. Biz günümüz teknolojilerinin dışında yenilikçi ve yıkıcı teknolojileri çalışması için kurulan merkezlerimiz ile şimdiye kadar üretilmesi mümkün olmayan dizaynların eklemeli imalat teknolojisi ile üretmek yanında maliyet düşürmeyi, nano teknolojileri kullanıp kompozit malzemelerimize ve kaplamalarımıza kritik işlevler kazandırabilmeyi hedeflemekteyiz. Tekrar havacılık üretim bölümünü değiştirecek termoplastik gerecinin üretim ve şekillendirme kabiliyeti kazanıp pazar hissemizi artırmayı, araba kesimindeki elektrikselleşmeyi havacılık kesimine de taşımayı, kendi simülasyon kodlarımızı geliştirerek tasarım gücümüzü artırmayı amaçlamaktayız. Dünya pazarında eserlerimize orta ve uzun vadeli değerli avantajlar sağlayacak olan özel teknoloji merkezleri bu bakımdan çok kıymetli. TUSAŞ sahip olduğu İleri Materyal Proses ve Güç Teknolojileri Merkezi, Eklemeli İmalat Teknolojileri Merkezi, İleri Kompozitler Teknoloji Merkezi, İşlevsel Saydamlar ve Kaplamalar Açık Kaynak Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği Teknoloji Merkezi, Özgün Mühendislik Araçları Teknoloji Merkezi, Gelişmiş Hava Araçları Konseptleri Teknoloji Merkezi, Döner Kanat Teknoloji Merkezleri ve güçlü araştırma takımı ile teknolojik dönüşümde bölüme katkılarını sürdürecek.
100’e yakın ‘yardımcı sanayi’ ile çalışıyoruz
TUSAŞ kaç tedarikçi ile çalışıyor. Tedarikçi firmalarının seçimi nasıl gerçekleşiyor? TUSAŞ, tedarikçilerin üretim ve teknoloji çıtasını üst taşıma için neler yapıyor?
Şirketimiz özgün eserlerimiz ve dünya devi şirketler için ürettiğimiz yapısal modüllerin üretiminde 100’e yakın yardımcı sanayi firması ile birlikte çalışıyor. Tedarikçi seçimimizi web sitemiz üzerinden oluşturduğumuz portal üzerinden, savunma sanayi alanında faaliyet gösteren kent kümelenmeleri görüşmelerimiz, Savunma Sanayii Başkanlığımızın koordinesi ile gerçekleştirilen sanayi odaları ziyaretleri ve yeniden Başkanlığımız tarafından yürütülen EYDEP programı kapsamında gerçekleştiriyoruz. İşbirliğinde bulunduğumuz tedarikçi firmalarımızın, yerlileştirme kapsamında eser geliştirme noktasında kendilerini geliştirmeleri için saha mühendisliği dayanağı sağlıyor, ayrıyeten TUSAŞ Akademi’de eğitimler veriyoruz.
Ülkenin alım gücünün devreye girmesi teknolojiyi üst taşıyor
Özel dalın katma pahası daha yüksek, teknolojisi yüksek eserlere daha fazla yönelebilmesi için “ülkenin alım gücünün harekete geçirilmesi” konusunda neler yapılabilir?
Ülkenin alım gücünün devreye girmesi yurt dışına bağımlı olmamıza neden olan kritik teknolojilerin yurt içinde yerli ve ulusal olarak üretilmesini sağladığı için çok değerli. Bilhassa savunma endüstrinde, teknolojiyi geliştiren ülkeler kısıtlayıcı düzenlemeler ile özgün olarak üretilen savunma sistemlerinin yeni pazarlara açılması ve idame ettirilmesi faaliyetlerini olumsuz etkiliyor. Bu nedenle ülkenin alım gücünün devreye girerek katma kıymeti yüksek teknoloji alanlarında yerlileştirme ve ulusallaştırma çalışmalarının desteklenmesi ve artırılması uygun olacaktır. Ayrıyeten ilgili yatırımların fizible olması için tüm bölümlerin gereksinimlerinin konsolide edilmesi ve odaklanılacak bahislerin belirlenmesi için önceliklendirme yapılması gerekiyor. Bunun yanında sürdürülebilirliği temin etmek için emsal teknolojik gereksinimlerin yerlileştirme ve ulusallaştırma çalışmasıyla kabiliyet kazanan teknoloji odağına yönlendirilmesi de kritik. Bu çalışmalar sonucunda dışa bağımlılığımız azalacak, ülke içinde kabiliyet kazanan firmalar yurt dışı pazarlarında hisse bularak yüksek katma kıymetli eser ihracatı gerçekleştirebilecekler.
Mühendisler için burada ‘özgürlük’ var
TUSAŞ’ta siz vazifeye başladığınızda çalışan sayısı 5 bin idi. Bunların 1200’ü mühendisti. Artık çalışan sayınız 10 bini buldu. Mühendis sayısı da 3 bin 500’e çıktı. Takımdaki bu büyümeyi nasıl yönettiniz?
En büyük servetimiz insan kaynağımız, bugün burada Türkiye’nin en büyük projelerinde çalışan arkadaşlar, yarın edindikleri deneyimler ile hayalini bile kuramadığımız işlere imza atacaklar. Türkiye’nin bekası olarak isimlendirdiğimiz Ulusal Muharip Uçak için çok fazla mühendise muhtaçlığımız var. Şu an 3 bin 500 olan mühendis sayımız ile bu kadar projeyi tamamlamamız çok güç. Milletlerarasında önder pozisyondaki firmaların mühendis sayısına baktığımızda bu sayılar 50 bin civarında. Bizim ise tüm çalışma arkadaşlarımızın sayısı şimdi 10 bine yaklaştı. Yurt dışından deneyimli mühendisleri bünyemize katmak için çok geniş kapsamlı araştırmalar yapıyoruz ve katıyoruz da. MMU için bir mühendis en az 10 yıl o projede çalışmalı ki ondan sonra gelecek olan genç nesile bilgi transferini sağlıklı bir formda yapabilsin. Mühendisleri takımımıza dahil ederken öncelikle geçmiş deneyimi ve akademik muvaffakiyetlerini göz önüne alıyoruz. Ayrıyeten mühendislik eğitimi alan son sınıf öğrencilerini dahil ettiğimiz SKY Stajyer Mühendislik Programımız çok ağır talep görüyor. Bu arkadaşları biz 2 sene boyunca haftada 1 yahut 2 gün fabrikamızda deneyimli mühendislerimiz ile buluşturuyor, uzman mühendislerimizden mentorluk dayanağı almalarını sağlıyoruz. Genç mühendis arkadaşlarımızın TUSAŞ’ta çalışmak için birçok hoş nedeni var. Yaratıcılıkları için sunduğumuz özgür ortam ile birlikte ülkemizin vizyon projelerinde misyon alma imkanı vadediyoruz.
Teknoloji ‘kısır’ olsa proje sayısı 700’e çıkamazdı
Türkiye’nin savunma endüstrinin “kısır teknoloji” transferi yaptığı, transfer edilen teknolojinin de kamu vakfı kuruluşlarına hapsedildiği, münasebetiyle Türkiye sathına yayılmadığı tenkitleri kelam konusu. Bu tenkitlere için görüşünüzü alabilir miyiz?
Ülkemiz savunma sanayiinin “kısır teknoloji” transferi yaptığı görüşüne mutlaka katılmıyorum. 20 yıl evvel iki elin parmağını geçmeyen savunma sanayi projeleri bugün itibariyle yaklaşık 700’e geldi. Bu tıp projeleri “kısır teknolojilerle yapamazsınız. Gelişen ve üreten bir teknoloji altyapısı ile savunma sanayiine her gün daha fazla katma kıymet sağlayan bir ülke pozisyonuna eriştik.
Gereç teknolojilerindeki gelişim 10 yıla damga vuracak
Gelecek 10 yılda hem bölümünüzde, hem de genel olarak sizce nasıl bir dünya bizi bekliyor? Bu dünyaya hazır mıyız? Hazır olmak için bugünden atmamız gereken adımlar nelerdir?
Gelecek, bugünden yapılacak olan yatırımlar ile başladı. Bilhassa havacılık teknolojileri, süratle değişen adaptasyon sistemlerini da düzgün kurgulamazsanız güç bir alan. 10 yılda değişen havacılık teknolojilerine bir bakın, bugünden çok daha farklı bir hale geldi. Drone sistemleri, yapay zeka modülleri, artırılmış gerçeklik ile yapılan simülatörler, gerçeğe yakın eğitim hedefli simülasyonlar üzere birçok teknolojik gelişim oldu. Sektörel olarak, gelecek 10 yıla materyal teknolojilerindeki gelişimin damga vuracağını düşünüyorum. Biz bu alanda yürüttüğümüz yerli kompozit gereç geliştirme, eklemeli imalat, yeni kuşak termoplastik kompozit ve metal şekillendirme projeleri ile gereç alanında know-how üretim merkezi olarak çalışıyoruz. Birebir vakitte ulusal ve memleketler arası şirketler, üniversiteler ve araştırma merkezleri ile yürüttüğümüz işbirlikleri sonucunda şirketimizi gereç teknolojileri alanında bir cazibe merkezi haline getirmek istiyoruz. Teknoloji merkezlerimizde güçlü araştırma takımımız ile şirketin muhtaçlık duyduğu stratejik teknolojiler üzerine araştırma projeleri yürütüyoruz.
Boeing ile ‘termoplastik’ üretimi için işbirliği yaptık
Yurt dışından teknoloji transferi yapmadan yerli ve ulusal teknolojik üretim mümkün mü? TUSAŞ için ufukta teknoloji transferine dönük milletlerarası bir işbirliği var mı? Teknoloji transferi siyasetiniz ne olacak?
TUSAŞ olarak global ölçekte daimi rekabet avantajı sağlamak için teknoloji ve Ar-Ge’yi temel kaldıraç olarak kullandık. O denli ki, 2020 yılında Ar-Ge yatırımlarımız yüzde 40’ın üzerinde oldu. Bu cins yatırımlar ile de yeni teknolojik eserler ortaya çıktı. Dünyanın en değerli havacılık markası olan Boeing ile stratejik işbirliğine devam ediyoruz. Boeing ile “termoplastik” üretimi alanında teknolojik işbirliği mutabakatı yaptık. Bu çeşit teknolojik değiş-tokuş ve bilgi akışlarının paylaşılması ile ulusal teknolojik üretimlerimiz de artacak. Velhasıl, havacılık alanında elde ettiğimiz bilgi birikimi ve teknolojik transfer yapısı TUSAŞ’ı üretim konusunda büyük bir avantaja götürdü, pozisyonunda daha da güçlenip kelam sahibi olmasını sağladı.
Ar-Ge dayanaklarının büyük katkısı var
Türkiye’nin teknoloji atılımında devletin rolü nedir? Teknoloji atılımı için Ar-Ge takviyeleri üzere takviyeler kâfi midir? Öbür neler yapılması gerekiyor?
Günümüzde global rekabetin en değerli ögesi her devletin kendi teknolojisini üretebilmesinden geçiyor. Bu anlayışla devletimiz ülkemizdeki tüm teknoloji odaklarının Ar-Ge, inovasyon ve teknoloji çalışmalarını destekliyor. Bu çalışmaların birinci adımı siyaset ve stratejileri belirlemekten geçer. Bu kapsamda da ilgili devlet kurumlan üniversite, araştırma merkezleri ve sanayi ile yakın çalışmakta, ülkemizi ileri taşıyacak teknoloji alanlarında teknoloji yol haritaları hazırlayarak, teknolojilerin kazanımı için devlet takviyeli projelerin başlatılmasını sağlıyor.
Firmaların Ar-Ge çalışmalarının gelişmesinde Ar-Ge takviyelerinin büyük katkısı bulunuyor. Bu takviye ve teşvikler; şirketlerin Ar-Ge süreçleri ve organizasyonel yapılarının gelişmesine de katkı sağlıyor. “Teknoloji Odaklı Sanayi Atılım Programı” üzere yeni takviye programları inovatif yatırımlar için değerli avantajlar sağlıyor. Halihazırda TBMM gündeminde ele alınmakta olan 5746 Sayılı Ar-Ge ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu ile 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunun müddetlerinin 2023 yılı sonrasında da yürürlükte olacak formda uzatılması, bizim üzere Ar-Ge ve teknoloji ağır çalışan firmalara değerli katkılar sağlayacaktır.
