Ay’a inişin 54. yılı: O günden bugüne uzay çalışmaları

İlk insanlı uzay aracının Ay’a ulaşmasının yıl dönümünde uzay çalışmalarını derledi. ABD, 1969’da Apollo 11’le ilk astronotlarını Ay’a gönderirken bu macerada Neil Armstrong, Ay’ın yüzeyine ayak basan ilk insan oldu. Misyon süresince astronotlar, Ay’da bulunan kayalardan ve tozlardan örnek topladı. 12 Temmuz 1969’da ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) başlattığı Apollo programı kapsamında ‘Apollo 11’ misyonuyla 12 kişi Ay yüzeyine indi. Apollo Ay programı, ‘Apollo 17’ misyonuyla 1972’de son buldu.

Sovyetler Birliği de 1969’da Ay’a fırlattığı ‘Zond 7’ ile Dünya’nın ve Ay’ın renkli ve pek çok farklı açıdan fotoğrafını çekmeyi hedefledi. ‘Venera 7’, Sovyetler Birliği tarafından Ağustos 1970’te Venüs’e fırlatılan iki benzer uzay aracından birisiydi. Misyonun amacı Venüs’ün atmosferinden veri sağlamak, gezegenin yüzeyine iniş yapmak ve inişin ardından veri aktarımına devam etmekti. Venera 7, başka bir gezegene iniş yapılmasının ardından Dünya’ya veri akışı sağlayan ilk uzay aracı oldu. Sovyetler Birliği’nin ‘Luna’ programı kapsamında 12 Eylül 1970’te fırlatılarak Ay’a iniş yapan ilk robotik araştırma aracı ‘Luna 16’ da Dünya’ya Ay’dan örnek getirdi. ‘Luna 17″ ise 15 Kasım 1970’te Ay yörüngesine girip uyduya iniş yaptı. Bu misyonunla Ay’dan veri, görüntü ve örnek toplama amacıyla ‘Lunokhod 1’ aracını yüzeye bırakmak amaçlandı. Sovyetler Birliği, 1971’de başlatılan ‘Mars 2’ ve devamındaki misyonlarla gezegenin yüzeyinin ve bulutların görüntüsünü yakalamayı, sıcaklığını ölçmeyi, topografyasını çalışmayı, yüzeyi, atmosferi ve manyetik alanlarını incelemeyi amaçladı.

İlk uzay istasyonu, Sovyet Salyut 1 istasyonunun 1971’de Dünya yörüngesine fırlatılmasıyla kuruldu. Bu girişimin ardından yörüngede bulunan NASA’nın “Skylab” uzay istasyonu, astronot ve bilim insanlarının Dünya üzerinde çalışması ve uzay uçuşlarının insan vücudunda da etkilerini araştırması için kullanıldı. İlk Amerikan uzay istasyonu Skylab, 3 kişilik mürettebata ev sahipliği yaptı ve 1981’de beklenmedik şekilde Avustralya’nın kırsal kesimlerine düştü. NASA’nın Pioneer serisi, henüz uzay mühendisliğinin başlangıç evresinde Güneş Sistemi’ni keşfetmeye başladı. Pioneer 10, 2 Mart 1972’de fırlatıldı ve Jüpiter yakınından geçerek, bu gezegeni ziyaret eden ilk uzay aracı oldu. Venüs’e gönderilen “Pioneer Venus 1” ise 1978’de fırlatıldı. ABD’nin Mariner serisi, 1962-1973 arasındaki dönemi kapsıyor. Bu çerçevede Merkür, Venüs ve Mars’a keşif araçları gönderildi. Mariner 9, Mars’ın yörüngesine ilk giren ve gezegendeki volkanları ve büyük kanyonları keşfeden araç oldu. O zamana dek bilim insanları, Mars’ın yüzeyinin Ay’a benzediğini düşünüyordu. NASA’nın Ay’a sonraki 21 yıl boyunca son misyonu olan Explorer 49 da 10 Haziran 1973’te fırlatıldı. Araç, Ay yörüngesine yerleştirildi. 1975’te misyonun tamamlandığını duyuran NASA, uzay aracıyla son etkileşimin Ağustos 1977’de yaşandığını açıkladı. Viking 1 ve 2, NASA’nın yürüttüğü misyonla 1976’da Mars’ın yüzeyine ilk kez inen uzay araçları oldu. Keşif araçları, yıllarca yüzeyde çalışarak Mars çevresi hakkında veriler topladı ve yaşam bulgusu aradı. Birçok fotoğraf çeken araçlar, Mars yüzey çevresinin kimyasını inceleyerek regolit adlı Mars tozunda bulunan mikroorganizmaların test edilmesini sağladı. NASA’nın Voyager 1 ve 2 uzay araçları, Voyager 2’nin ek finansmanıyla, 1986’da Uranüs’ün ve 1989’da Neptün’ün yakınından geçmesine izin veren nadir bir gezegen hizalanmasından yararlanmak için 1977’de fırlatıldı. İkisi de Jüpiter, Satürn ve yıllar sonra yıldızlar arası uzay keşiflerine katıldı ve detaylı görüntülerini çekti. Voyager 1 ve 2, hala Dünya’ya bilgi sağlamaya devam ediyor.

Japonya’nın uzay aracı Sakigake (MS-T5), ABD ve Sovyetler Birliği dışında bir ülke tarafından fırlatılan ilk derin uzay aracı olması nedeniyle dikkati çekti. Misyonun temel amacıysa Halley kuyruklu yıldızının incelenmesiydi. Giotto, Avrupa’nın ilk derin uzay misyonuydu ve 2 Temmuz 1985’te fırlatıldı. Uzay aracı, Halley kuyruklu yıldızının yakınından geçerek fotoğraflamayı ve incelemeyi amaçlıyordu. NASA tarafından 4 Mayıs 1989’da Venüs yörüngesine fırlatılan Magellan, Venüs’ün tüm yüzeyinin görüntüsünü elde etmesi nedeniyle uzay ajansının en başarılı derin uzay misyonlarından biri olarak görülüyor. NASA tarafından 18 Ekim 1989’da Jüpiter’in uydularından Europa’ya gönderilen Galileo, aynı zamanda Gaspra ve Ida asteroitlerini ziyaret ederek bunu başaran ilk uzay aracı oldu. NASA misyonuyla 15 Ekim 1997’de Satürn yörüngesine gönderilen Cassini, gezegenin halkası ve uyduları üzerine çalıştı. Ocak 2005’te araştırma aracı Huygens Satürn’ün en büyük uydusu Titan’a iniş yaptı. Cassini’nin misyonu 15 Eylül 2017’de sona erdi.

Japonya, 3 Temmuz 1998’de Mars’a düzenlenen Nozomi misyonuyla ABD ile Sovyetler Birliği’nin ardından gezegenler arası uzay aracı kullanan üçüncü ülke oldu. Uzay aracı Nozomi, Mars görevini çeşitli nedenlerle tamamlayamamasının ardından, Güneş’in yörüngesinde misyonunu sürdürdü ve derin uzay çevresi hakkında önemli bilgiler elde etti. NASA, 1999’da başlattığı Stardust misyonuyla da Wild-2 kuyruklu yıldızından yıldızlararası toz örneği alarak dünyaya getirmeyi başardı. Ağustos 2001’de kozmik kökenleri daha iyi anlama amaçlı NASA, Genesis misyonunu başlattı ve Güneş Sistemi’nde veri toplanarak Dünya’ya getirilmesi hedeflendi. Çang’ı misyonu 2007’de başladı ve Çin’in Ay’a yürüttüğü ilk misyon serisi olması nedeniyle önem arz ediyor. Hindistan tarafından Ekim 2008’de fırlatılan Chandrayaan-1 de ülkenin ilk derin uzay misyonu ve Ay’da su moleküllerinin keşfedilmesinde önemli rol oynadı. Japonya tarafından Aralık 2014’te fırlatılan Hayabusa ile Ryugu asteroidinin incelenmesi ve örneklerin Dünya’ya analiz için getirilmesi amaçlandı. 8 yıl önce de Hayabusa 2 misyonu başladı. NASA’nın 16 Ekim 2021’de başlatılan Lucy misyonu, rekor seviyede asteroit keşfetmeyi amaçlıyor. 26 Eylül 2022’de başlatılan Çifte Asteroit Yeniden Yönlendirme Testi (DART), Dünya’ya çarpma riski bulunan asteroitlerin yörüngelerini itme yöntemiyle değiştirecek teknolojiyi içeriyor.