AYM, tarihi Suriçi’ndeki acele kamulaştırmada hak ihlâli görmedi

Anayasa Mahkemesi (AYM), Diyarbakır’ın tarihi Suriçi bölgesinin Bakanlar Konseyi kararıyla evvel riskli alan ilan edilip, akabinde bölgede bulunan 6 bin 292 taşınmazın tez kamulaştırılmasının “mülkiyet hakkını” ihlâl etmediğine hükmetti. Yüksek Mahkeme, bölgede taşınmazı kamulaştırılan Refike Gündüz’ün “göç etmek zorunda kaldım, komşularımdan, geçmişimden koparıldım” diyerek özel hayatına hürmet hakkının ihlâl edildiği tezini ise “kabul edilemez” buldu. Mahkeme, bununla ilgili “delil” toplama vazifesinin olmadığını savundu.

Türel süreç nasıl işledi?

Kentsel SİT alanı olan Diyarbakır’ın Sur ilçesindeki tarihi Suriçi bölgesi, Bakanlar Konseyi kararıyla 2012 yılında riskli alan ilan edildi. Riskli alan içerisinde bulunan 7 bin 714 taşınmazdan 6 bin 292 tanesi hakkında Bakanlar Konseyi tarafından 2016’da kamulaştırma kararı verildi. Bakanlar Heyeti, kamulaştırmayı dört farklı nedene dayandırdı: Riskli yapı stoku içinde yaşayan nüfusun can ve mal güvenliğinin sağlanması ve afet risklerinin ortadan kaldırılması, Suriçi bölgesinin yapı ve kültür bütünlüğünü bozan yapıların dokuya uyumlu hale getirilmesi, kültür varlıklarının onarımının yapılması ve terör olayları sonucunda ziyan gören yapıların yıkım ve yenileme süreçlerinin gerçekleştirilmesi.

Bölgede taşınmazı olan Refike Gündüz’ün ortasında bulunduğu 61 kişi, çabuk kamulaştırma kararına karşı dava açtı. Danıştay 6. Daire, açılan iki davada kamulaştırma kararının yürütmesinin durdurulması ve iptali taleplerini reddetti.

Refike Gündüz, bunun üzerine Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaatta bulunarak mülkiyet hakkı ve adil yargılanma hakkını ihlâl edildiğini kaydetti. Müracaatta, ivedi kamulaştırma kararı alınırken keşif yapılması gerekirken yapılmadığı, yalnızca yönetimin tek taraflı raporları ile riskli alan kararının temel alındığı belirtildi.

AYM’den ihlâl yok kararı

AYM İkinci Kısım, yaptığı kıymetlendirme sonucunda mülkiyet hakkının ihlâl edilmediğine karar verdi. Bakanlar Heyeti kararının dört başka nedene dayandığına işaret edilen kararda, “Bu nedenle kanunda öngörülen çabukluk halinin gerçekleştiği” savunuldu. Danıştay’ın ret kararının kâfi ve ilgili münasebet içerdiği belirtilen kararda, kamulaştırma kararına destek olan olguların yönetim tarafından ortaya konulduğu ve yargısal incelemeden geçerek hukuka uygun bulunduğu savunuldu. Kararda, “Anayasa Mahkemesi’nin ferdî müracaatta Danıştay Daire ve Kurulu’nun bariz takdir yanlışı yahut rastgele bir keyfilik içermeyen bu husustaki takdirine müdahale etmesi mümkün değildir” denildi.

Sonuç olarak çabuk kamulaştırma kararının müracaatçıya şahsi olarak çok ve olağan dışı bir külfet yüklemediği savunulan kararda, “Bir öbür tabir ile müracaatçının mülkiyet hakkının korunması ile kamu faydası ortasında olması gereken adil istikrar bozulmamış olup, mülkiyet hakkına yapılan müdahale ölçülüdür” tabiri kullanıldı.

AYM ‘zorla göçü’ incelemedi

Refike Gündüz, müracaatında müdafaa hedefli imar planında alanda bulunan nüfus ve klâsik dokunun göz arkası edildiğini, uygun konut temin edilmediği için göç etmek zorunda kaldığını, böylelikle komşularından, geçmiş yaşantılarından koparıldığını belirterek, “özel hayata hürmet hakkının” ihlâl edildiğini de ileri sürdü.

Lakin Anayasa Mahkemesi, müracaatın bu kısmının temelini incelemeden “açıkça destekten mahrum bularak” kabul edilemez olduğuna hükmetti. Kararda, şu kıymetlendirme yapıldı:

“Anayasa Mahkemesi’nin müracaatçının yerine geçerek ihlal savlarını gerekçelendirme, olay ve olguları ortaya koyma ve kanıt toplama misyonu ve yükümlülüğü bulunmamaktadır. Kelam konusu yükümlülükler müracaatçıya aittir.”

Alican Uludağ

© Deutsche Welle Türkçe