Berlin Film Festivali’nde gerçek bir mücadele: Rabiye Kurnaz

72’nci Memleketler arası Berlin Sinema Şenliği’nde Alman direktör Andreas Dresen’in imzasını taşıyan “Rabiye Kurnaz gegen George W. Bush”un (Rabiye Kurnaz George W. Bush’a karşı) dünya prömiyeri Cumartesi akşamı yapıldı. Altın Ayı için yarışan sinema, 2002-2006 yılları ortasında ABD’nin Küba’daki Guantanamo Üssü’nde hakkında iddianame olmaksızın tutulan Murat Kurnaz’ın öyküsünü annesi Rabiye Kurnaz’ın gözünden anlatıyor.

Almanya’nın Bremen kentinde yaşayan Rabiye Kurnaz 3 Ekim 2001 sabahı uyandığında oğlu Murat’ın meskende olmadığını görür, kısa bir mühlet sonra gelen telefonla da oğlunun Pakistan’a gittiğini öğrenir. Bir konut bayanı, üç çocuk sahibi bir anne olan Rabiye Kurnaz’ın büyük oğlunu bulmak ve meskene geri gelmesini sağlamak için uğraşı de o sabah başlar. Mescide, polise masraf; Guantanamo’daki oğlundan aylar sonra gelen mektubun akabinde insan hakları avukatı Bernhard Docke’ye başvurur. Avukat Docke ile birlikte Rabiye Kurnaz’ın çabası Bremen hudutlarını aşar, Ankara’da Adalet Bakanlığı’na, Washington’da Yüksek Mahkeme’ye kadar uzanır. Oğlunun adil bir biçimde yargılanabilmesi için ABD Lideri George W. Bush’a karşı dava açan Rabiye Kurnaz sonunda verdiği çabayı kazanır ve oğlu Murat meskene döner.

“Rabiye Kurnaz gegen George Bush” sinemasından bir sahne

Murat Kurnaz yerine Rabiye Kurnaz

Andreas Dresen’in sineması, sonu başından itibaren bilinen bir kıssayı yeni bir bakış açısıyla, Murat Kurnaz’ın annesi Rabiye Kurnaz üzerinden anlatıyor. Sinema, bir tek oğullarına değil, herkese annelik yapan, oğlu kelam konusu olduğunda çabayı bırakmayı bir an bile düşünmeyen, esprili, güçlü bir bayan olan Rabiye Kurnaz’ı tanıtıyor.

2008 yılında Murat Kurnaz’ın yaşadıklarını beyazperdeye aktarmayı düşündüğünü söyleyen direktör Andreas Dresen, fakat “keyfilik, azap, terör, haksızlık ve pek de optimistlik içermeyen” bu öyküyü nasıl sinemaya aktaracağını bilemediğini anlatıyor. Dresen, Murat Kurnaz’ın “etkileyici, hayat gücü yüksek, esprili” annesi Rabiye Kurnaz ile tanıştığında da onun kıssasından bir sinema yapmaya karar veriyor. Direktör, “Sıradan olarak nitelenen insanların, bu dünyanın yenilemez üzere görünen güçlerine karşı uğraş vermesinin” pahalı olduğunu tabir ediyor.

Sinemada, Rabiye Kurnaz’ı Almanya’da yaşayan komedyen, sunucu ve oyuncu Meltem Kaptan, Murat Kurnaz’ın özgür bırakılması için büyük uğraş gösteren avukat Bernhard Docke’yi ise Alman aktör Alexander Scheer canlandırıyor.

Sinemanın galası öncesinde: Alexander Scheer, Meltem Kaptan, Rabiye Kurnaz ve Bernhard Docke

Bu role hazırlanmak için tekraren Rabiye Kurnaz ile konuştuğunu anlatan Meltem Kaptan, sinemada Rabiye Kurnaz’ın duyduğu derin telaş ve ıstırabın yanı sıra herkesi gülümsetmeyi başaran halini de yansıtmaya çalıştığını söylüyor.

Guantanamo’da beş yıl

Andreas Dresen, “Rabiye Kurnaz gegen George W. Bush” sinemasında hatasız olduğunun anlaşılmasına karşın Guantanamo’da tutulan Kurnaz’a yapılan haksızlığa ve olayın siyasi boyutuna da dikkat çekiyor.

11 Eylül 2001’deki akınlardan kısa bir müddet sonra kendi sözüyle “Kur’an-ı Kerim’i daha âlâ öğrenmek için” Bremen’den Pakistan’a giden Murat Kurnaz, Pakistan polisi tarafından yakalanarak 3 bin dolar karşılığında ABD’li yetkililere teslim edilmişti. ABD istihbaratı tarafından evvel Afganistan’a ve akabinde Guantanamo’ya götürülen Kurnaz’ın sorgusu ve tutukluluğu sırasında azap ve makus muamele gördüğü ortaya çıkmıştı. 2006 yılında Angela Merkel hükümetinin teşebbüsü ile özgür bırakılmış, ailesinin yaşadığı Bremen’e dönmüştü.

ABD’li yetkililer yakalanmasından kısa bir mühlet sonra Murat Kurnaz hakkındaki terör suçlamalarının dayanaksız olduğu sonucuna varmış, lakin Gerhard Schröder hükümetinin Türk vatandaşı olan Kurnaz’ın Almanya’ya geri gönderilmesini engelleyen bir tavır izlediği ortaya çıkmıştı.

Murat Kurnaz ve Bernhard Docke, 2007’de kurulan meclisteki Araştırma Komitesi’nde

Bu bahiste sorumluluğun da şimdiki cumhurbaşkanı, periyodun istihbarat örgütlerinin uyumundan sorumlu Başbakanlık Müsteşarı Frank-Walter Steinmeier’de olduğu sav edilmişti. Kurnaz’ın hür bırakılmasından sonra kelam konusu argümanları araştırmak için Federal Meclis’te kurulan Araştırma Komitesi’ne tabir veren Steinmeier, argümanları reddetmişti.

Andreas Dresen: Özür dilenmeli

Andreas Dresen, yaklaşık beş yıl boyunca Guantanamo’da tutulan Murat Kurnaz’a ve ailesine o yılların geri verilemeyeceğini lakin en azından siyasetçilerin yanılgı yaptıklarını kabul ederek özür dilemesi gerektiğini vurguluyor. Dresen, hatasız olduğu halde Guantanamo’da tutulan Murat Kurnaz’a “Alman siyasetinin de” tazminat ödemesi ve kendisinden özür dilemesi gerektiğini kelamlarına ekliyor.

Alman direktör, 2002 yılı sonbaharında ABD’nin Kurnaz’ın iadesini teklif etmesine karşın, Alman hükümetinin bu teklifi değerlendirmemesini eleştiriyor. Dresen, “Kuşkusuz bunun siyasi nedenlerinin bulunduğu, 11 Eylül sonrasında hassas bir periyot olduğu söylenebilir. Siyasetçilerin de yanılgı yapmasını anlayabilirim. Lakin sonra daha fazla şey bilindiği vakit, bu yanılgılar kabul edilmeli. ‘Bu yanlıştı. Üzgünüm’ demek için yürek ve ahlaki olgunluk gösterilmeli. Bu jesti şimdiki Cumhurbaşkanımızdan da bekliyorum” formunda konuşuyor.

Alman direktör Andreas Dresen, Murat Kurnaz’dan özür dilenmemesini eleştiriyor

“Rabiye Kurnaz gegen George W. Bush” sineması, cumhurbaşkanlığı seçimlerinden bir gün evvel Steinmeier’in mesleğindeki en tartışmalı hususlardan biri olan Murat Kurnaz’ı tekrar gündeme getirmesi ile de dikkat çekti. Pazar günü yapılacak seçimlerde Steinmeier’in ikinci devir cumhurbaşkanlığına seçilmesi bekleniyor.

Ödüllü direktör

“Rabiye Kurnaz gegen George W. Bush” şenlikte Altın Ayı için yarışan 18 sinema ortasında yer alıyor. Dördüncü kere Berlin Sinema Şenliği’nin ana yarışına davet edilen Andreas Dresen, 2002 yılında “Halbe Treppe” (Yarım Merdiven) ile Heyet Büyük Ödülü’ne layık görülerek Gümüş Ayı kazanmıştı.

Sinemaları ile ulusal ve memleketler arası seviyede çok sayıda ödül kazanan Andreas Dresen, eski Doğu Alman sinema imal şirketi DEFA’da stajyerlik yaparak sinemaya adım attı. 58 yaşındaki ünlü direktör, sinemalarında çoğunlukla Almanya’da sokakta karşılaşılabilecek sıradan insanların öykülerini gerçekçi, akıcı bir stilde anlatıyor.

2008 yılında Cannes Sinema Şenliği’ndeki “Un Certain Regard” kısmında “Wolke 9” ile Coup de Coeur Ödülü’nü alan Andreas Dresen, 2011’de birebir kısmın en büyük mükafatını kazanan “Halt auf freier Strecke” ve 2019’da altı kolda Alman Sinema Mükafatı kazanan “Gundermann” ile ses getiren ödüllü sinemalara imza attı.

Murat Kurnaz sinemaları

Hakkında iddianame hazırlanmadan yaklaşık beş yıl boyunca Guantanamo’da tutulan Murat Kurnaz’ın öyküsü daha evvel de beyazperdeye husus olmuştu. 13 kısa metrajlı sinemadan oluşan “Deutschland 09” (Almanya 09) isimli projede, Fatih Akın’ın sineması “Der Name Murat Kurnaz” (Adı Murat Kurnaz) da yer almıştı. Sinema, 2009 yılında Berlinale’de gösterilmişti.

Murat Kurnaz’ın Guantanamo’daki periyodunu anlattığı kitabı “Hayatımın Beş Yılı” da “Fünf Jahre Leben” (Beş Yıl Yaşam) ismi ile sinemaya uyarlanmıştı. 2013 imali sinemanın direktörlüğünü Steffan Schaller yapmıştı.

Jülide Danışman / Berlin

© Deutsche Welle Türkçe