Bir büyüme hikâyesi: Öyle Şeyler Yalnızca Filmlerde Olur

Merin Sever

Pınar Göktaş’ın yazıp oynadığı, Şule Ateş’in yönettiği “Öyle Şeyler Sadece Sinemalarda Olur”, 90’lı yıllardan bir kız çocuğunun büyüme öyküsü. Lakin 90’lı yıllar deyince çabucak “nostalji satmak” gelmesin aklınıza; Pınar Göktaş’ın yaptığı, ferdî kıssasından yola çıkarak aşk, ilgiler ve toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili kabullerimize bugünden bir bakış atmak, biraz sorgulamak, lakin bunu çokça kahkaha eşliğinde yapmak… Argümanlı çıkışlara, sloganvari laflara boğulmadan, alabildiğine içten ve akıcı, ben anlatıcı lisanını kullanıp “biz”in çoğulluğuna vararak kaygısını anlatan bu oyunu iki sefer izledikten sonra, oyunla ilgili yazmaya muhtaçlık duyduğumu fark ettim.

Pınar Göktaş’ın oyunun en başında kendisini ve bizi 12 yaşındaki haline götürürken tasvir ettiği konut ve aile çarçabuk gözümüzde canlanıyor: Karşılıklı iki çekyatın bulunduğu bir oturma odası, ikisi ortasında yer alan ve çocuğun “yaşama alanı” olan halı, işten geldikten sonra bir de meskende mesaiye başlayan annenin ömür alanına dönüşmüş durumdaki mutfak, kapısı açılmayan ve hatırlı konuklara saklanan konuk odası ve odaya hiçbir şeyi bozmamak kaydıyla sızıp altılı ganyan kuponu dolduran bir baba – evet, babanın bu türlü lüksleri var, odanın sessizliğinden yararlanma ve mesken işleriyle çocuğunun sorumluluğunu büyük ölçüde anneye devretme lüksü… Üstelik bu lüksü sayesinde o daima “şeker baba” olabiliyor, anne ise sorumlulukları altında ezilen, çocuğunu ve meskenini çekip çevirmeye, her şeyi tertipte tutmaya çalıştığı için “sinirli, agresif anne”… Göktaş, ailesinin panoramasını çizerken o vakitler annesinin daima dinamit üzere patlamaya hazır oluşuna hudut olduğunu, fakat annesinin neden o denli olduğunu fakat büyüdüğünde anlayabildiğini itiraf etmekten de çekinmiyor.

Samsun’da bu türlü bir aile ortamında büyüyüp üniversite için İstanbul’a gelen, işçi-memur bir anne babaya sahip, orta halli bir ailenin çocuğu olarak, Pınar muhakkak ki birçoğumuzun hayatına hayli yakın, hayli “bizden”. Seneye de giyer diye büyük vücut alınan eşofmanları da, konutta kasvetten patladığı vakitlerde gözünü dikip yutarcasına sinema izleyişi de bayan erkek herkes için epey tanıdık. Hatta -her ne kadar romantik güldürülerin öncelikle bayanlar için üretildiği düşünülse de- Notting Hill’i izleyip hayatında eksikliğini hissettiği, bulunca tamamlanacağı şeyin aşk olduğuna karar vermesi bile tanıdık; sonuçta hangimiz bir müddetliğine bile olsa aşkın gücüne inanmamışızdır ki? Lakin işler ergenlikle birlikte biraz değişmeye başlıyor. Pınar, 12 yaşından bugününe “gerçek aşk”ı arayışını, vücudunu ve cinselliği keşfedişini anlatırken, hepimizin aşk arayışının ferdî tercihlerle olduğu kadar toplumsal kodlardan da etkilenerek şekillendiğini ortaya koyuyor aslında. Hoşlandığı “solcu Deniz”le bir ortaya gelemeyişleri, aşk ve romantizmi “burjuva işi” sayan eski devrimci işi yaklaşımdan bağımsız düşünülebilir mi mesela? Ya da metal müziği hiç sevmediği halde, hoşlandığı çocuğa kendini “beğendirebilmek” için metalci üzere davranmaya çalışmasının ne kadarı şuurla ve ergenlikle, ne kadarı bilinçaltında bayanların erkeklerin beğeneceği forma girmesi gerektiğini dayatan birikimle açıklanabilir?

Özel sorunların toplumsal kabullerle yakından alakalı olduğu, toplumsal bedellere nazaran şekillendiğini düşünmezsek, bu oyunu “bir hayat anlatısı” olarak niteleyip geçip gideriz. Lakin bu yaklaşım bence hem özelde bu oyuna, hem de genelde bu tıp büyüme anlatılarına yapılmış bir haksızlık olur. Örneğin Özge Samancı, kitabı Bırak Üzülsünler: Türkiye’de Büyümek’te çok emsal bir halde kendi büyüme öyküsünün nasıl da Turgut Özal’ın özel piyasacı siyasetleriyle, siyasal İslâm’ın eğitim kurumlarına sızmasıyla ya da meslek seçimlerinin bile kişinin istek ve yeteneklerine nazaran değil, ailelerin temelde “çocuğunun rahat bir hayat sürmesini istemek” üzere suçsuz gözüken ama ülkenin ekonomik gerçekleriyle toplumsal statü arayışlarının kesiştiği yere denk düşen beklentileriyle alakalı olduğunu gösteriyordu; üstelik o da bunu son derece eğlenceli bir lisan ve yaratıcı bir görsel anlatımla birleştiriyordu. Oyundan sonra, birlikte izlediğim arkadaşımla birlikte, ikimizin de birebir kitabı anımsaması bu açıdan rastlantısal değildi, zira anlatılanlar her ne kadar ferdî hayat kıssaları üzere gözükse de, aslında güçlü bir toplumsal art plan taşıyorlar.

Üstelik Pınar Göktaş’ın anlatısında, Türkiye’de hâlâ romanlarda, sinemalarda, dizilerde, oyunlarda nadiren yer alabilen bir öge var: kabuğunu kırmaya çalışıp başarmış, edilgen değil faal bir bayan karakter. Hâlâ bayanların “bilmem kimin eşi” diye tanımlandığı dizi tanıtımlarının döndüğü bugünde, Pınar oynayabileceği güçlü bayan karakter tekliflerini beklemektense oturup kendi kıssasını yazmış, oyunlaştırmış, sonra tek başına sahneye çıkmış, dans eden, gülen, -mastürbasyonu birinci deneyişinden birinci sevişmesine- öyküsünü de sansürlemeden anlatan bir bayan. Evet, bir yandan o yaştaki (ve hatta bu yaştaki) pek çoğumuz üzere, hoşlandığı erkeğe kendisini beğendirmek için uğraşan bir genç kız o, ancak iş orada kalmıyor, bir yandan da istediği şeyi almak için harekete geçen bir genç kızı görüyoruz. Sevdiği çocuğun onu fark etmesini umarak köşesinde beklemek yerine, gerekirse amuda kalkarak, gerekirse bass gitar çalmayı öğrenerek “bir şeyler yapmaya”, istediğini almak için adım atmaya odaklanan bir karakter. Bu da aslında bildiklerimizle pek uyuşmuyor, o denli ya, birçok erkek kendi ergenliğini “kızlar onu fark etsin” diye yapmaya, başarmaya çalıştığı şeyler ekseninde hatırlayacak, kızların -en azından o dönemler- asla birinci adımı atmadıklarından yakınacak, hatta tahminen temel erkeklerin kendilerini bayanlara beğendirebilme yükünün altında ezildiğini söyleyeceklerdir, ki toptan haksız değiller. Lakin işin öbür ucunda, bir de bayanların kendilerini erkeklere uyumlandırma ve beğendirme zaruriliği hissettiği gerçeği var, farkında olunsa da, olunmasa da. Gerçekten oyundan sonra kendimi düşünürken yakaladım, aklım lise, üniversite yıllarıma gitti: Sevgilim Boris Vian seviyor ve ben daha onu hiç okumamışım, aman allahım, ne eksiklik, çabucak okumalıyım! Okuyayım, âlâ, lakin bakalım o da hiç okumadığı George Orwell’ı çok sevdiğimi duyunca kendini benim kadar eksik ve “hemen okumalıyım” hali içinde hissediyor mu? Dinlediği kümelerin hepsini bilmiyorum ve çabucak bu açığı kapatmalıyım, fakat o da PJ Harvey’nin albümlerini dinlemesi gerekiyormuş üzere hissediyor mudur sanki? Yanıtların müspetliği konusunda önemli kuşkularım var!

Pınar Göktaş’ın kıssası tam da bu yüzden, yani bayanlar için çok tanıdık, başkaları içinse tanıdık başlayan yolun cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kimliğinin gelişmesiyle ileride nasıl çatallandığını göstermesi açısından çok değerli. Bir tarafa “farklı olanın” ne olduğunu gösterirken, “anlaşılması imkânsız” bayan dünyasının aslında hiç de o kadar anlaşılması imkânsız olmadığını, lakin tahminen de bayanların yazdıkları, anlattıkları, çektikleri öyküleri pek okumadıkları, izlemedikleri, dinlemedikleri için anlamadıklarını onlara hissettirebilme gücünü taşıyor. (Sonuçta biz de anamızın karnından erkek dünyasını bilerek çıkmadık, ancak bu kadar yıldır ezici yükle erkeklerin öykülerini izleye, dinleye, okuya bir şeyler öğrendik elbet!) Öte yandan bayanlara da bir el veriyor, “Yalnız değilsin, seni anlıyorum” diyor, “Korkma buradayım, yalnızca senin başına gelmedi” diyor, “ ‘Şşş, sus, senle ortamıza prezervatif bile girmesin istiyorum’ cümlesi yalnızca sana söylenmedi” diyor. Ve herkes için bir mecburilik olarak gösterilen “gerçek aşkı kovalama, bulma, sonra sonsuza kadar memnun yaşama” mitinin gerçekten bir mit olduğunu teslim ediyor; hem de o romantik güldürülerden parayı kırıp hayatımızı mahvettikten sonra “Romantik güldürülerin gerçek hayatta bir karşılığı” yok demeye utanmayan oyuncular üzerinden!

Son olarak, oyun her ne kadar tek kişilik şov üzere dursa da, megastar Tarkan da aslında bu oyunun saklı oyuncusu, yalnızca onun bundan haberi var mı bunu bilmiyoruz! Pınar Göktaş, hayatını devirlere ayırırken geçişleri de Tarkan’ın o periyotlara denk düşen müzikleri ve mevcut biçimine atıflarla kurguluyor. “Öyle Şeyler Sadece Sinemalarda Olur”, bu manada “tiyatro oyunu” dendiğinde beklenen kalıbın dışına taşan, bütününe bakıldığında “oyun”dansa “anlatı”nın öne çıktığı, kurguyla gerçeğin, tiyatroyla dansın iç içe geçtiği bir performans. Stili ve anlatımının daha yenilikçi ve hür oluşu, “tekniği”yle içeriğinin de uyumlu olmasını sağlıyor. Bu ahenge Göktaş’ın oyununu sergilediği yer da dahil, zira oyunun oynandığı fizikî yer bile bu manada alıştığımız şekildeki sahne tertibinden farklı. Bu yakınlık, birbirinden sertçe ayrılmış oynayan-izleyen ayrımını yumuşatıyor ve onun, izleyicisinin yansılarını izleyen, onlarla temas ederek, konuşarak ilerleyen, bu sayede yer yer anlık gelişen diyaloglara kapı açan stilini mümkün kılıyor. Tahminen de oyunun didaktikliğin yanından bile geçmeden, ritmi yüksek, kahkahası bol ve birebir vakitte sorgulayıcı olmadaki muvaffakiyetinin sırrının bir kısmını, içerik kadar biçiminde de aramak gerek.

“Öyle Şeyler Sadece Sinemalarda Olur”, 24 Aralık’tan beri her Salı saat 20:30’da Cezayir Zeytuna’da sahneleniyor.