MUSTAFA YADİGAR“Bir kitâbullâh-ı âzamdır serâser kâinat Hangi harfi yoklasan mânâsı daima Allah çıkar”Medeniyetimizde hüsnühattın tarihi, İslam …
MUSTAFA YADİGAR
Medeniyetimizde hüsnühattın tarihi, İslam vahyinin yeryüzüne inmesiyle başlayan vahiy kâtipleri aracılığıyla kayıt altına alınan, sadırlara ve satırlara nakşolunarak sonraki jenerasyonlara uzanan bir vakit aralığını kapsar. İslam fetihleriyle birlikte Şam, Bağdat, Kahire, Isfahan Tebriz, Meşhed, Herat üzere kentlerde gelişen hüsnühat geleneği, İstanbul’a ulaşarak Osmanlı coğrafyasında yeni üslup ve sentezlerle yüksek bir mertebeye ulaşır.
Ülkemizde yakın devir tarihi sürecine bakıldığında Cumhuriyet’le birlikte gelen alfabe değişikliği hüsnühat sanatı açısından çalkantılı bir periyoda tekabül eder. Bu sancılı geçiş periyodunda bir avuç idealist, fedakâr ve hezarfen sanatkâr hâlisâne bir tutumla Osmanlı’dan kalan kadîm sanat geleneğini günümüze taşıyarak bu meşk zincirinin kopmasına mâni olmaya çalışmıştır.
Gelenekli sanatlarda bilhassa hüsnühat alanında ülkemizde onlarca yayın, ansiklopedi hususu ve birçok kitaba imza atan, yurt içi ve yurt dışında birçok stant ve seminere katılan Türk-İslam Sanatları uzmanı, hattat, Prof. Dr. Muhittin Serin’in Kubbealtı Yayınları’ndan çıkan Sınır Sanatı Tarihi [Ekoller ve Takipçileri] kitabı, 2 ciltten oluşan yeni baskısıyla raflardaki yerini aldı. Ciltli ve karton kapak seçenekleriyle okuyucuya sunulan ve içinde 545 adet sınır levhası bulunan kitap 864 sayfadan oluşuyor.
KİTABIN BİRİNCİ SEYAHATİ
Kitabın kendisi kadar 40 yıla yaklaşan telif seyahati da dikkat cazibeli bir mahiyet arz ediyor. Merhum Ayverdi ailesinin teşvikiyle filizlenen bu kıssa,1982 yılında Sınır Sanatımız ismiyle kisve-i tab’a bürünür. Türkiye’de ve Avrupa’da büyük bir ilgiyle karşılanan kitap bu mazhariyetin sonucu olarak Arapçaya çevrilir ve bu yolla Arap âleminde de okuyucuyla buluşur. Vakit içinde yapılan eklemelerle genişleyen kitap 1999 yılında Çizgi Sanatı ve Meşhur Hattatlar ismini alarak seyahatine devam eder. Aralıksız devam eden araştırma ve çalışmalar, yeni bilgi ve levhalarla birlikte bir hüsnühat arşivine ve koleksiyonuna dönüşen kitap 2 cilde ulaşarak bugünkü en son formunu alır.
Çizgi Sanatı Tarihi, hüsnühat sanatını hayli geniş bir pencereden ele alan hacimli bir çalışma. Hüsnühat sanatının tarihî, dinî, estetik ve kültürel boyutlarıyla gelenekli sanatlardaki yerine dikkat çeken kitap, sınır sanatının kullanım alanlarını da detaylı bir biçimde ele alıyor.
İlahî kelamın fiilî olarak merkezde olması hasebiyle başta mimari olmak üzere başka İslam sanatları ortasında denetleyici ve kuşatıcı bir rol oynayan hüsnühat sanatı, tevhid inancını sembolize eden manevi işaretlerle dolu bir mana coğrafyasına kapı ortalar. Prof. Dr. Muhittin Serin İslam geleneğine yaslanan bu sembolizmi şu formda özetliyor: “…Bütün harf söz ve cümleler noktada batındır. İlâhî öze işâret eden noktanın birinci tecellisi “elif”tir. Biçim ve mânâ bakımından öteki harfleri nefsinde toplayan elif, Allah’a ve Onun birliğine işâret eder. Mürekkebin eliften başka harflere akışı da ilâhi sıfatların bu alemde zuhûrunu ve yaratılışı sembolize eder…”
Noktanın seyahati sonsuz âleme referansla devam ederken bu yolcuğun dünyevi boyutu da hoşluk tasavvuruyla yol alır. Yazının vakit içinde hattatlarca belirlenen geometrik, ritmik yapısı vakitle gelişerek bir ahenk ve estetiğe bürünür. Ruhlara nüfuz eden bu estetik yapı hüsnühattın o en bilinen tanımını doğurur: Maddi aletlerle meydana gelen manevî bir hendese.
Kitapta sınır sanatının menşei, yazı çeşitleri, Arap, İran, Osmanlı periyodu çizgi ekolleri ve buna mensup olan hattatların hayat öyküleri ve sınır âletleri üzere başlıklar ilgilisine büyük bir hüsnühat haritası sunuyor. Başta ülkemiz olmak üzere Amerika, Fransa, Almanya, İngiltere, İrlanda, Mısır vd. ülkelerin müze ve kütüphanelerinde, özel koleksiyonlarda yapılan araştırmalar ve seçkin levhalarla zenginleşen kitap, başlangıcından bugüne hüsnühattın serencâmını doyurucu bir biçimde okuyucuya ulaştırıyor.
SANAT YAPITLARIYLA BEZELİ
Kitapta göze çarpan kıymetli ögelerden bir tanesi de sayfalara yayılmış olan, göze ve gönle hitap eden hoşluk duygusu. İsminden de anlaşılacağı üzere hüsnühat (güzel yazı) Hz. Peygamber’in (sas) buyurduğu “Allah hoştur, hoşluğu sever” düsturundan ilham alır ve sanatını bu niyetle inşâ eder. Tasarımı, kâğıdı, renkleri, cildi ve ambalajı da bu niyetle bezenmiş olan kitapta, hattatların göz ışığı olan Ayetler, Hadis-i Şerifler, Şemail-i Şerif ve Hilye-i Şerifeler, dua mecmuaları, kıtalar, murakkalar, levhalar, karalamalar ve meşkler okuyucuya eşsiz bir göz zevki sunuyor.
Eskimeyen tâbirle “efrâdını câmi, ağyârını mâni” bir yaklaşımla yazılan Çizgi Sanatı Tarihi, tevhidi muhabbetle mecz olan sınır sanatımızın geçmişte yankılanan hoşluklarını günümüze taşımakla kalmıyor, gelecek jenerasyon araştırmacılar ve sanatkârlar için de geniş bir perspektif/bakış açısı sunuyor.
Y.Mühendis-Mimar, merhum ve mağfur Ekrem Hakkı Ayverdi Beyefendi, 40 yıl evvel kitabın birinci baskısında yazdığı takdim yazısında yapıtın yayımlanmasından duyduğu memnuniyeti lisana getirirken çizgi sanatının değerini ve geleceğini de ârifâne bir üslubla şöyle tabir ediyor:
“…Netîce şu ki, Türkiye’de eski harfler ölebilir. Ama “hat” da “hattat” da ölemez…”