Bir Kan Damlasıyla Binlerce Sonuç Vadetti! Silikon Vadisi’nde Yaşanan 9 Milyar Dolarlık Sahtekârlık: Theranos

Theranos Projesi’ni geliştiren teşebbüsçü Elizabeth Holmes, şimdi lise yıllarındayken bilgisayar programlamaya ilgi duyuyordu. Ailesi, Elizabeth’in başarılı ve güçlü olması için her şeyi yapıyordu lakin kızları o devirlerde pek de hırslı değildi. Ta ki 2003 yılında Asya’ya yaptığı seyahat sırasında SARS salgınına tanıklık edene kadar. Asya seyahatinden sonra Elizabeth’in aklına milyarder olmasını sağlayacak bir sıhhat teknolojisi geliyor. Şimdi 19 yaşında Stanford Üniversitesi’nden ayrılarak projesini hayata geçirebileceği Silikon Vadisi’nde çalışmalara başlıyor.

Elizabeth Holmes’ün geliştirdiği Edison aygıtı, Thomas Edison’ın isminden geliyor. Elizabeth, bu ismi seçmesinin sebebinin Thomas Edison üzere başarılı bir aygıta ulaşana dek binlerce kere deneyip başarısız olması olduğunu söylüyor. Lakin unuttuğu bir şey var: Elizabeth, hiçbir vakit başarılı bir aygıta ulaşamadı. Edison aygıtı, kanın sadece %10’unu test edebiliyor. Geri kalan kısım gelişmiş aygıtlarda test edilip Edison’da test edilmiş üzere gösteriliyor. Theranos yüzünden insanlara yıllarca yanlış sonuçlar verildi, beşerler uygulanmaması gereken tedavilere yönlendirildi hatta hayatını kaybedenler oldu.

Tek bir kanla her türlü sonuca ulaşabileceğine inanan Holmes, tahminen de en başında bir uzmana danışsaydı bu türlü bir şeyin mümkün olmadığını anlayabilirdi. Elizabeth, testleri gerçekleştirebilmek için birkaç damla kandan fazlasına muhtaçlık duyulduğunu, küçük aygıtlarla hakikat test sonuçları alınamayacağını büsbütün göz arkası ediyor. Theranos şirketinden ayrılanlar, “Edison” isimli aygıtın gerçek bir halde çalışmadığını söylüyor.

Holmes’ün en büyük yeteneği, biyomedikal alanında bir tecrübesi olmayan güçlü ve güçlü bireyleri zekâsıyla manipüle ederek kendini yasallaştırması. Theranos’un idare şurasında eski bakanlar, senatörler, kimi ararsanız vardı. İdolünün Steve Jobs olduğunu söyleyen Elizabeth, onun üzere siyah boğazlı kazaklar giyip onun pozlarını taklit ediyordu. Hatta eski Apple çalışanlarını işe alıyor.

Theranos, çalışan tek bir eseri bile yokken 9 milyarlık pahaya ulaşarak Airbnb ve Uber’dan daha pahalı bir şirket hâline geliyor. 4,5 milyar dolarlık varlığa sahip Elizabeth Holmes, insanlık tarihinde kendi gayretiyle güçlü olan en güçlü bayan unvanına kavuşuyor. Hatta bir devir, Amerika Lideri Joe Biden bile laboratuvarı ziyarete gidip çok etkilendiğini söylüyor. Aslında gezdiği laboratuvar, lider geleceği için sıfırdan kurulup uydurma aygıtlarla donatılıyor.

Söylenene nazaran Elizabeth tenkide asla tahammül edemiyor. Hatta çalışanlar kendi ortalarında konuşamıyor, hiçbir şeyi sorgulayamıyor. İki test ortasında tutarlılık bulmanın bile imkânsız olduğu Theranos şirketindeki çalışanlar, testleri yazı çeşide atmakla atmakla muadil görüyor.

Theranos şirketinden ‘sorguladığı’ gerekçesiyle kovulan biri, tüm bu sahtekârlığı açıklığa kavuşturuyor. Sonraki gün Elizabeth, televizyonda bir programa katılarak kendini ve şirketini ‘Dünyayı değiştirmeye çalıştığınızda bu türlü olur. Evvel size gülerler, mecnun derler. Sonra bir bakarsınız, dünyayı değiştirmişsiniz.’ kelamlarıyla savunuyor. Fakat bu lafları artık inandırıcılığını yitiriyor. Amerikan Besin ve İlaç Yönetimi, Adalet Bakanlığı, Amerikan Menkul Değerler ve Borsa Komitesi; Theranos hakkında inceleme başlatıyor. Yapılan incelemeler ve laboratuvarlara gönderilen sürpriz denetçiler sayesinde şirketin sahtekârlığı su yüzüne çıkıyor.

Theranos, hasta bilgi tabanına erişmeyi sağlayan şifreleme anahtarlarını silip kanıtları yok ettiği için firmanın verdiği gerçek hasara ulaşılamıyor. Ancak Edison üzerinde yapılan bir incelemeye nazaran her 2 testten 1’inde, diğer bir incelemeye göreyse hadiselerin %14’ünde yanlışlı sonuçlar alınıyor. Tüm bu incelemeler sonucunda Elizabeth ve hem ortağı hem eski sevgilisi olan Ramesh Balwani hakkında kabahat duyurusu yapılıyor. Yıllara yayılmış sahtecilik, elektronik dolandırıcılık, ispat yok etme ve yatırımcılara yanlış bilgi verme hatalarıyla her biri için başka farklı 20 yıl mahpus cezası ve yüz binlerce dolar para cezası isteniyor.

Holmes’ün cezası, 2022 yılının eylül ayında açıklanacak.