‘Böyle güzel’ kadınların anlatmak istedikleri

Merve Pehlivan

Bugünlerde Gülhane Parkı’na gittiğinizde bedeninin geri kalanından kopmuş bir bayan yüzünü ve bileğinden aşağısını görmediğimiz bir bayan elini resmeden bir afiş karşılayacak sizi. Afişin yönlendirdiği Darphane-i Amire’deki “Böyle Daha Güzelsin” standında birinci gördüğünüz yapıtlardan biri başsız, elsiz bir bayan heykeliyken çabucak ilerisinde bayanların yüzlerinin çizildiği, oyulduğu fotoğraflara; salonun sonuna gerçek ise durmadan piyano çalan bedensiz iki elin yansımasına rastlayacaksınız. Onun tam karşısında bir bayanın başına uzanan, kimi yerde pençeye, kimi yerde yumruğa dönüşmüş, tekrar bilekten kesik anonim eller var. Stant, 28 Şubat devrini yaşamış bayanların, yirmi üç yıl sonra geriye dönüp baktıklarında neler hissettiğine, hatırlarında canlanan tecrübelere odaklanıyor.

“Böyle Daha Güzelsin” sözü, iltifat kisvesi altında kendi hoşluk tarifini karşısındakine dikte eden, başörtülerinden vazgeçmeleri için ikna odalarında ruhsal baskıya maruz kalmış kimi bayanların hatırlamayı dahi istemediği bir laf. Bayan ve Demokrasi Derneği’nin düzenlediği stantta görüştüğüm iştirakçilerden biri birincinin “Kara Kutu” ismi üzerinde durduklarını söz ediyor: “Okul bittiğinde, peruk, şapka ne varsa hepsini kilere kaldırdım. Bir tanesi çekmecede kalmış. Elim değince ürperiyor, tiksiniyordum.” 28 Şubat süreciyle birlikte tesettürle okula giremeyen bayan öğrenciler, eğitimlerini sürdürebilmek için özgüvenlerini, izzetinefislerini zedelemek değerine başörtüsü ikamesi eşyalar kullandılar. Güzin Furat Tever’in üniversite yerleşkesinde çekilen fotoğraflarda kimi bayanların yüzünü sildiği, çizdiği ya da kestiği “Ölü Piksel” isimli çalışması tam da bu tecrübenin bıraktığı huzursuzluk, kişiliksizleşme ve hatta inkar hissini anlatıyor.

“Ölü Piksel” sanatçı Güzin Furat Tever. Fotoğraf: Mehmet Akif Sarı

“Cerrahi Tezyin” isimli eser ise eğitimlerine devam edemeyen on binlerce öğrencinin yaşadığı hüsranı yansıtıyor. Titizlikle tezyin edilen bistüri, portegü, klemp üzere metal cerrahi aletlerle bir küp misali boyanan serum tüpünün yeşil bir ameliyat örtüsü üzerine dizildiği eser, sanatkarın gerçekleştiremediği tıp okuma hayalini şimdiki uğraşıyla bir ortaya getiriyor. Esra Tosun bugün bir tezhip sanatkarı.

“Cerrahi Tezyin” Sanatçı: Esra Tosun. Fotoğraf: Mehmet Akif Sarı

Merve Güçlü ve Afra Bedriye Öztürk’ün “Dress Code” isimli başsız bayan heykeli, drapeli bir Antik Yunan kadınını andırıyor. 28 Şubat devrinde tesettürlü bayanlara “mürteci” damgası vurulduğunu hatırlatan eser, ilkelliğin asıl bu bayanları üniversiteye kabul etmeyen kılık kıyafet yönetmeliğinde aranması gerektiğini savunuyor.

28 Şubat süreci yakın Türkiye tarihinin en kıymetli çıkmazlarından biri; siyasal İslamın yükselişinin önünü açan en kıymetli dönemeç. Yapıtlarda “muktedir”, “otorite” üzere sözlerle tanımlanan baskı öznesi, kimi muhaliflerin gözünde yıllardır mağdur dindarların ekmeğini yiyen İslamcı iktidarın ta kendisi bugün. Stant şimdi fikir evresindeyken, “Bıktık sizin 28 Şubat’ınızdan” üzere muhtemel yansılardan endişelendiklerini lisana getiren bir öteki iştirakçi şöyle ekliyor: “Bıktın da, benim bu bahisle ilgili neyimi dinledin, ben sana gelip keder mi yandım? Bu mevzuda konuşanlar yeniden siyasetçiler.” Yapıtların tanıtım metinlerinde bir sefer geçen “inanç” sözü hariç, din, siyaset, ideoloji, İslam sözlerine ve türevlerine tek sefer dahi rastlanılmıyor. Öte yandan, gün olup devran dönmüş olsa dahi, toplum tesettürlü bayanlara sığ ve kimi vakit isabetsiz roller biçmeye devam ediyor. “Bugün de iktidarın dilek ve şikayet kutusu, beyaz masa üzere algılanıyorlar,” diye ekliyor birebir iştirakçi. Muhakkak ki periyodu yaşayan bayanlar da bir o kadar usanmış siyasetle birlikte anılmaktan. Görüntüyle, fotoğrafla, piyanoyla, tezhiple, heykelle kendini söz eden sanatkarlar, beni siyasetten sorumlu tutmayın diyor adeta. “Aramızdaki Şey” isimli yapıtıyla stantta yer alan yönetmen/ senarist Elif Eda’nın beklentisi, ziyaretçilerin stanttaki sanatkarların biricik tecrübeleriyle iştirak kurabilme imkanı.

“Aramızdaki Şey” Elif Eda. Fotoğraf: Mehmet Akif Sarı

Standın kendince 28 Şubat’ı sahiplenen bölümleri hoşnut edeceği de kuşkulu. Sanatkarlar, stant şimdi fikir evresindeyken, ortalarından birkaçı evvelce tesettürlüyken artık değil diye, onca başörtüsü konuşup dinden hiç bahsetmediler diye eleştirileceklerinden çekinmiş. Standa katılan bayan sanatkarların bir kısmının saçları hafifçe gözüktüğü için “28 Şubat’ı kaybetmişiz” minvalinde yorumlar yapılmış, kendilerine “Kadem’in bonesizleri” üzere tatsız bir tabir yakıştırılmış.

Stanttaki pek çok eser iletişimsizliği ve tesettürlü bayanların üzerinde ağırlaşan bakışları vurguluyor. Elif Eda’nın sanal gerçeklik gözlükleriyle aktarılan “Aramızdaki Şey” isimli görüntü çalışmasında, izleyiciler tesettürlü bir bayanı hapseden bakışların yükünü deneyimliyor. Aslıhan-Fatih Ergün çiftinin “Kapı-Duvar” isimli yapıtında bayanların yüzlerine çarpan kapıları, Büşra Kayıkçı’nın “Madde 42” isimli çalışmasında kendi sesinden diğer sesi duymayı reddeden otoriteyi görüyoruz. Standın afişindeki saçsız/ başörtüsüz bayan simasının ne manaya geldiği ise eserler incelendikçe belirginleşiyor. Günümüzde pek çok tesettürlü, kentli, eğitimli genç bayan bir yandan alenen iktidarın günahlarından sorumlu tutulurken, bir yandan kendi topluluklarında kıyasıya eleştirilip hakarete uğruyor. “Böyle Daha Güzelsin” sözünün bir öteki sahibi “ancak benim istediğim üzere tesettüre büründüğün vakit hoş olabilirsin” diyor. Kimi muhalif seslerin sıklıkla lisana getirdiği “mağdur edebiyatı” damgası, ferdî tercihlerine ve hayat biçimlerine her iki koldan müdahale edilen tesettürlü bayanlarla empati kurma imkanını ıskalıyor. Standın iştirakçileri tam da bu yüzden anlatmak kadar anlaşılmak da istiyor.

Fotoğraf: Mehmet Akif Sarı

Sekiz yaşındaki Zeynep yüzüne muhtemelen büyük gelen sanal gerçeklik gözlüklerini takıp sandalyeye oturan annesinin etrafında dizilmiş insanları izlerken “Bu ne ya? Ne diye bakıyorlar ki?” demiş şaşkınlıkla. “Arzu ettiğim şey, varmak istediğim yer tam da bu.” diyor Zeynep’in annesi Elif Eda gülümseyerek. Gün gelsin o bakış tuhaf ve yersiz olsun, hiçbir mana tabir etmesin; manadan mahrum kalınca tahminen yok olup sarfiyat.

Fotoğraf: Mehmet Akif Sarı