Bursa’da Usturlap Yapan Cebrail Çukurkaya

Bursa‘da yaşayan Cebrail Çukurkaya, eski periyotlarda bilhassa Orta Çağ’da İslam coğrafyasında astronomi alımlarının gök cisimlerinin yükseltisini ölçmek, mahallî saati ve namaz vakitlerini hesaplamak için kullandığı usturlabın eski kaynaklardaki görsellerine bakarak replikalarını yapıyor.

Kamu vazifelisi 37 yaşındaki Çukurkaya, mesaisinden arta kalan vaktinin büyük kısmını tarihi bir handa bulunan 10 metrekarelik atölyesinde usturlap üretimiyle geçiriyor.

Eski devirlerde astronomi ölçümlerinde kullanılan daire biçimindeki usturlabın özgününe sadık kalarak replikalarını (bir sanat yapıtının teğe bir kopyası) üreten Çukurkaya, daha çok pirinç materyal kullanıyor.

İnce personellik isteyen sanatı 10 yıldır sürdüren Çukurkaya, ekseriyetle müzelerden ve koleksiyonerlerden gelen talepler üzerine çalışıyor.

Yapım etabı öncesinde eski kaynaklardaki görselleri araştırarak çizimlerini yapan, bir usturlap için aylarca uğraşan Çukurkaya, şu ana kadar 10 farklı modelde farklı ebatlarda yaklaşık 20 eser üretti.

Pirinç materyalin üzerindeki yazılar daha rahat okunabiliyor

Cebrail Çukurkaya, AA muhabirine, el sanatlarına meraklı olduğunu, evvelki yıllarda kıl testereyle ahşap oyma ve naht (ahşabı yontmak suretiyle kabartma formlar yapma sanatı) ile uğraştığını söyledi.

Bursa’dan evvelki misyon yeri olan Şanlıurfa’da bir ustadan kalemkarlık ve bakır işlemeciliğini öğrendiğini belirten Çukurkaya, “Bilim tarihini araştırırken usturlabı tanıdım, nasıl çalıştığını, hangi maksatla nerelerde kullanıldığını öğrendim. Kıl testereyi âlâ kullanabiliyorum, kalem işi de vardı, çizgileri işleyebilirim diye düşündüm ve usturlaba başladım.” dedi.

Usturlabın üretiminde kolay bulunabilmesi, güçlü olması ve sarı renk tabanda yazıların daha rahat okunmasından ötürü ekseriyetle pirinç gerece işlenerek yapıldığı bilgisini veren Çukurkaya, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Üzerindeki çizgileri ve yazıları işleyerek, derinlemesine oyarak yapılıyor. Öbür şeyler, örümcek, ankebut dediğimiz kısımlar de kıl testere ile boşaltılarak kademeleri tamamlanıyor. Hepsini bu atölyede, eski tekniklerle yapıyorum. 1000 yıl evvel nasıl yapıldıysa o tekniklerle yine yapıyorum. O devirdeki bir usturlabın görsellerini alıp, tekrar çizip ölçeklendirerek tekrar yapıyorum. Bilhassa klasik metotları kullanarak yapanların sayısı epeyce az diye biliyorum.

Yakın vakitte 7-8 farklı usturlap çalıştım. 1505-1506 yıllarında Sultan 2. Bayezid için yapılan, Resuliler hükümdarı Melik el Eşref’in yaptığı, 1678 tarihli Osmanlı yapıtı olan usturlapları, Nureddin Zengi’nin taşınabilir güneş saatini, Zerkali’nin üniversal diskini çalıştım. 975 yılında matematikçi ve astronom Hucendi’nin tarihte bilinen birinci sanatsal manada yapılan usturlabı, 9. yüzyılda yapılan ve günümüze kadar ulaşmış en eski usturlaplar ortasında yer alan Ali bin İsa’nın çıraklarından birine ilişkin imzalı usturlap, 17. yüzyılda İsfahan’da Abid el E’imme’nin yaptığı usturlap da replikasını çalıştığım eserler ortasında bulunuyor.”

“Kaygım, unutulan bir şeyi tekrar gün yüzüne çıkartmak”

Cebrail Çukurkaya, yaklaşık bir yıldır gümüşten usturlap üretimi için uğraştığını söyledi. Bunu sipariş üzerine çalışmaya başladığını anlatan Çukurkaya, “Tarihi kaynaklarda gümüşten yapılmış usturlaba rastlamadım. Hem ender bulunabilen hem de değerli bir maden. Bu nedenle gümüşten usturlap çalışmaya başladım.” sözünü kullandı.

Usturlap üretiminin piyasası bulunan bir iş olmadığına dikkati çeken Çukurkaya, sanatın ismini, manasını bilen kişi sayısının çok az olduğunu belirtti.

Sanatı tekrar yaşatmayı vazife bildiğini lisana getiren Çukurkaya, şöyle konuştu:

“Ticari tasayı ikinci planda tutuyorum. Genelde müşterilerim bilim tarihi aletleriyle yakından ilgilenenler, saat koleksiyonerleri ve müzeler oluyor. Müzelerde sergilenmek üzere usturlap talepleri oluyor. Beşerler usturlap nedir bilmiyorlar, bildiği bir şeyi alır insan. Bilinmeyeni anlatmaya çalışıyorum. Tasam, unutulan bir şeyi tekrar gün yüzüne çıkartmak, gündeme getirmek. Bunun için bu türlü bir çalışmaya girdim. O periyotta yaşamış İslam bilim adamlarının yapmış olduğu çalışmaları gün yüzüne çıkarmak ve onların günümüz bilimine nasıl katkıda bulunduğunu anlatmaya çalışıyorum.”