CEO’luktan dünyayı kurtarmaya: Jeff Bezos artık ne yapacak?

Şöyle bir 57 yıl geriye gidelim, kıssaya Bezos’un çocukluğundan başlayalım… Gezgin bir akrobasi topluluğunun üyesi olan eşiyle olan evliliği kısa müddette biten Albuquerque doğumlu genç anne Jackie Bezos, hayatını tek evladı Jeff’e adadı. Daha ilkokuldayken zekasıyla dikkat çeken Jeff’i her gün 65 kilometre uzaklıktaki özel öğrenciler okuluna götürüp getirerek, ortaokulda yetenekli öğrenciler okuluna girebilsin diye günlerce yetkililerin kapısını aşındırarak düzgün bir eğitim almasını sağladı. Jeff de annesinin gayretlerini boşa çıkarmadı, daima âlâ bir öğrenci oldu ve ülkenin en yeterli okullarından Princeton’ın bilgisayar bilimi kısmından mezun oldu.

Evvel Fitel isimli telekomünikasyon teşebbüsünde, akabinde bahadır atılımlarıyla bilinen hedge fon DE Shaw’da çalıştı. 4 yıl içinde lider yardımcılığına yükseldi fakat patronuyla anlaşamayınca ayrılıp eşi MacKenzie ile birlikte Seattle’a yerleşti. 10 bin dolarlık sermayesiyle meskeninin garajında bir online kitapçı açmaya karar verdi ve 1 Kasım 1994’te Amazon.com kuruldu. 30 gün içinde 20 bin dolarlık bir satış cirosu elde edildi, 1995’te Silikon Vadisi’nden 8 milyon dolarlık birinci yatırım geldi. Mayıs 1997’de Amazon halka açıldı.

NASIL ‘SİBERTİCARETİN KRALI’ OLUNUR?

E-ticaret kesiminde günümüzde norm olarak görülen, “Bu eserleri de beğenebilirsiniz” fikrinin yaratıcısı olan Amazon, tek tıkla alışverişin de 1998’de patentini aldı. Tıpkı yıl site üçüncü tarafların da satış yapabildiği bir pazar yeri haline geldi. Mart 2000’de “dotcom bombası” patladığında, Amazon ziyan görse de yıkılmadı ve o yıl Time mecmuası Bezos’u “siberticaretin kralı” ilan edip yılın bireyi seçti.

2002 yılında kitap ve DVD’lerle hudutlu olan sitede başka eserlerin de satışına açıldı. Bir yandan Zappos’dan Whole Food’a çok sayıda markayı satın ala ala büyümeye devam ederken, bir yandan da Amazon Prime, Kindle, Alexa, Echo üzere hepsi de çok ses getiren eserler piyasayla buluştu. Lakin hepsinden değerlisi Bezos’un 2013 yılında ekonomik zorluklar yaşayan saygın gazete Washington Post’u 250 milyon dolarla satın alıp medya kesimine de el atması ve hatta gazetenin ziyan bilançosunu bilakis çevirmesi oldu.

EN ÇOK ELEŞTİRİLEN KİŞİ, EN EMNİYETLİ KURUM

Bu biçimde bakınca tuttuğu altın olan bir adamdan bahsediyoruz fakat Bezos’un ABD kamuoyunun en fazla eleştirilen şahıslarından biri olduğunu da söylemeden geçmemek lazım. Bilhassa Amazon depolarındaki çalışanların şartları nedeniyle Bezos daima topa tutuluyor. Birkaç yıl evvel çalışanların teslimat suratına yetişebilmek için tuvalete bile gitmediklerine dair çıkan haberlerle akıllarda yer eden tartışmalar, bilhassa pandemi devrinde online alışverişin daha da yaygınlaşmasıyla düzgünce alevlendi. Amazon, çalışanlarının saatlik fiyatını 2018’de 15 dolara çıkararak, “Koşullarımız çok güzel” temalı televizyon reklamları yayınlayarak imajını düzeltmeye çalışsa da tartışmalar sona ermedi. Buna şirketin ABD, Kanada, AB ve Hindistan’da karşı karşıya olduğu antitröst soruşturmalarını da eklemek mümkün.

Öbür yandan da Amazon ABD’de vatandaşların en güvendiği kurum olarak ordudan bile önde, birinci sırada yer alıyor. Amazon payları sürat kesmeden pahalanırken Bezos, 200 milyar dolar servete sahip birinci insan olarak tarihe de geçti.

BUNDAN SONRA NE YAPACAK?

Bezos, gerek Albuquerque temasıyla gerek garajda doğup devleşen teknoloji şirketi konseptiyle, çok uzun yıllardır bir öteki teknoloji devinin kurucusu olan Bill Gates’le kıyaslanıyor. İkilinin iş dünyasına bakış açıları, yakın vakte kadar hayır işlerinden uzak durmaları üzere benzerlikler, CEO’luğu bırakan Bezos’un Gates’le benzeri bir yoldan yürüyeceğinin sinyalini veriyor.

Nasıl ki Gates, eşi Melinda ile birlikte kurduğu vakıfla global sıhhat problemlerine savaş açtıysa Bezos da insanlığın geleceğini kurtarmaya odaklanacak. Bunun için bir yandan kurucusu olduğu iklim değişikliği ile uğraş inisiyatifi Earth Fund’a para aktarmaya devam ederken bir yandan da 2000 yılında yatırım yapmaya başladığı Blue Origin isimli şirketiyle uzaya gidip öteki gezegenleri yaşanabilir hale getirmenin yollarını arayacak.

Blue Origin geçtiğimiz hafta bir duyuru yaparak, ocak ayında New Shepard isimli uzay gemisi ile 14’üncü misyonun da muvaffakiyetle sonuçlandığını ve insanları uzaya göndermeye “gerçekten çok yaklaşıldığını” duyurdu. Bezos’un kararının bu duyurunun çabucak akabinde gelmesi de iddiaları kuvvetlendirdi.

BİR İŞ DEĞİL BİR TUTKU

Elbette, Elon Musk ya da Richard Branson üzere öbür çok güçlü beşerler da uzay turizmi projeleriyle son yıllarda büyük ses getirdiler. Lakin Bezos için mevzunun kökenleri biraz daha derinlerde, ta çocukluğunda yatıyor.

1969’da yani daha 5 yaşındayken Neil Armstrong ve Buzz Aldrin’in aya ayak bastığı anları televizyonda gördüğü andan itibaren uzaya ilgisi olan Bezos için bu bir iş alanı değil bir tutku. Hatta uzay sevgisini “Siz tutkularınızı seçmezsiniz, tutkularınız sizi seçer” sözüyle anlatıyor. Kısacası Bezos’un hayallerinin bu dünyanın dışında olduğunu söylemek için kahin olmaya hiç gerek yok.

Bezos, 1982 yılında Miami Palmetto Lisesi’nden birincilikle mezun olurken söylediği ve periyodun mahallî gazetelerine “dünyadaki herkesi uzaya gönderip dünyayı bir ulusal parka dönüştürmek” biçiminde yansıyan gelecek vizyonunu son yıllarda birçok röportajda daha sofistike bir lisanla söz etti. Örneğin 2018’de Business Insider’ın CEO’su Mathias Döpfner’e verdiği bir röportajda Blue Origin’i “en kıymetli işi” olarak nitelendirirken şunları söyledi:

“Bu işin peşinden koşuyorum zira bunu yapmazsak bir noktada bir durağanlık medeniyeti haline geleceğiz ve ben bunu çok moral bozucu buluyorum. Çok şanslıyım zira Blue Origin sayesinde bir misyonum var ve bunun uzun vadede medeniyet için çok lakin çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Amazon piyangosundan kazandığım ikramiyeyi bunu fonlamak için kullanacağım.” (Bezos halihazırda Blue Origin’e her yıl 1 milyar dolar yatırım yapıyor.)

UZAYI YAŞANABİLİR BİR YER HALİNE GETİRMEK

Bir yıl sonra CBS Evening News programına katıldığında ise insanlığın geleceğinin daha uzun olması için uzay teknolojilerinin geliştirilmesinin hayati bir kıymet taşıdığını söz etti. “Nüfus olarak, çeşit olarak çok büyüdük ve bu gezegen nispeten bizim için küçük kaldı. Bunun tesirlerini iklim değişikliğinde, etraf kirliliğinde ve ağır sanayide görebiliyoruz. Bu gezegeni mahvetme sürecindeyiz. Birebir vakitte güneş sistemindeki başka gezegenlere robotlar gönderdik – bu işin olumlu yanı. Yani bu gezegeni korumalıyız” diyen Bezos bunu yapabilmek için uzayda yaşamamız ve çalışmamız gerektiğini belirtti.

İnsanların teşebbüsleriyle yüzlerce yıl sonra diğer gezegenlerin yaşanabilir yerler haline geleceğini söyleyen Bezos, Blue Origin ile bunu gerçekleştirecek teknolojiyi aradıklarının da altını çizdi. Dileyenin dünyada, dileyenin uzayda yaşayabileceği, seçme talihimizin olabileceği bir gelecek hayalini anlatan Bezos, “Bence bu çok makul. 100 sene evvel de insanlara bugünkü üzere bir bilet alıp uçakla dünyanın öbür ucuna gidebileceğini söyleseniz size mecnun derlerdi. Lakin Bu değişim 100 yıl kadar bir vakitte gerçek oldu” dedi.

KENDİ YILDIZ FİLOSUNUN KAPTANI OLACAK

Bezos’un uzaya yalnızca bir iş olarak bakmadığına dair delilleri özel hayatında da bulmak mümkün.

Franklin Foer’in 2019 yılında The Atlantic’te yayımlanan “Jeff Bezos’un Büyük Planı” başlıklı profil yazısında aktardığına nazaran, Bezos gençliğinden beri çok büyük bir Star Trek (Uzay Yolu) hayranı. Hatta Star Trek Beyond’un yapımcılarını ikna ederek sinemada Yıldız Filosu’nun bir subayı olarak küçük bir rolde de oynadı.

Lakin iş bununla kalmıyor. Bezos, bilhassa USS Enterprise’ın yani Atılgan’ın kaptanı Jean-Luc Picard’ı idol haline getirmiş. Hatta Amazon’un kuruluş devrinde sitenin ismi düşünülürken Kaptan Picard’ın lisanından düşürmediği “Make it so” sözünden hareketle “MakeItSo.com” adresini bile düşünmüş.

Bu hayranlık o kadar ileri düzeyde ki başını Patrick Stewart’ın canlandırdığı Picard’a benzemek için büsbütün kazıttığı, Picard’ın bedenini örnek alarak spor yaptığı ve kaslarını geliştirerek uzak seyahatlerine hazırlandığı söyleniyor. Köpeğinin ismi da dizide Picard’ın kavuşamadığı harika eşi olarak tabir edilen “Kamala” karakterinden geliyor.