Çocuk işçiliği: Anadolu lisesinden çıraklığa

“Okulu bırakmak zorunda kaldım, ailemin durumu düzgün olmayınca… Çalışmak daha mantıklı geldi.”

İstanbul’da anadolu lisesinde okurken eğitimi yarıda kalan Barış*, 2005 doğumlu. Barış, meskene ekmek getirmek zorunda olduğu için okuluna devam edemeyen binlerce çocuktan biri. Pandemi periyodunda şimdi 15 yaşındayken okulunu terk etmiş.

Barış’ın biri 7, başkası 12 yaşında iki kardeşi var. Beyaz eşya tamirinde çalışan babası, belini kırınca çalışamaz olmuş. Annesi ise kalp hastası. Üç çocuğun en büyüğü olan Barış, kaporta-boya servisinde haftanın altı günü sabah 8’den akşam 7’ye kadar çırak olarak çalışıyor. Barış’ın okulu bıraktığından beri yani iki yıldır günlük rutini bu formda ilerliyor.

“Öğle aramız yok abla. Öğlen yemeğini dükkânda yiyoruz. Daima dükkândayız.”

Çalıştığı işi babasının arkadaşının bulduğunu, annesinin çalışmasına evvel karşı çıktığını lakin sonrasında babasının annesini “Eli iş tutarsa aç kalmaz” diyerek ikna ettiğini anlatıyor:

“Şimdi çırağım lakin usta olursam aç kalmayacağımı biliyorum.”

Anadolu lisesini terk etmek zorunda kalan Barış Fotoğraf: Burcu Karatas/DW

Çalışan 5 çocuktan 2’si eğitimine devam edemiyor

Bugün, 12 Haziran Çocuk Personelliği ile Gayret Günü… Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) datalarına nazaran, dünyada 63 milyonu kız, 97 milyonu erkek çocuğu olmak üzere toplam 160 milyon çocuk, çocuk emekçi olarak çalışıyor. Bu sayı, her 10 çocuktan birinin çalıştığını ortaya koyuyor. ILO ile UNICEF (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) tarafından Haziran 2021’de yayınlanan rapora nazaran, çocuk emekçi olarak çalışan çocukların sayısı son 4 yılda 8,4 milyon arttı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2019 yılı Çocuk İş Gücü Araştırması’na nazaran ise, Türkiye’de çalışan çocukların yüzde 65,7’si eğitimine devam ediyor. Yani çalışan her 5 çocuktan 2’si okuluna devam edemiyor. Çalışan çocukların çalışma nedenleri ortasında birinci sırada “hane halkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak” yer alırken “iş öğrenmek, meslek sahibi olmak” ikinci sırada geliyor.

Okulu bırakmak zorunda kalan Barış, etrafında üniversite okuyan büyüklerinin iş bulamadığını görünce “Okuyacağım da ne olacak?” hissine kapıldığını söylüyor:

“Biri tıp, biri muhasebe, oburu gazetecilik bitirmiş ağabey, ablalarım var. Kimi atanamadı kimi açıkta kaldı. İş bulamadılar. O da biraz hevesimi kırdı açıkçası.”

Barış tekrar de fırsat bulursa okulunu dışarıdan bitirmeyi düşünüyor. İşe başladığında 250 TL olan haftalığı, 600 TL olmuş. İş yerinde onun dışında çalışan çocuk olmadığını, kendisi üzere çalışan arkadaşı bulunmadığını, okulu bırakan birkaç arkadaşının ise iş sebebiyle değil, okuma istekleri olmadığı için eğitimlerinden farklı düştüğünü anlatıyor. Barış’ın yaptığı iş, çocuk yaşta yapılacak iş değil. İşi nedeniyle zorlanıyor ancak şimdilik diğer seçeneği yok.

“Yoruluyorum doğal. Zor… Otomobil zımparalamak sıkıntı iş. İkinci zorlayıcılığı da boya. Boyayı kapalı ortamda yaptığın için direkt soluyorsun. O zorluyor hayli.”

“Okula dönüşü sağlayacak bir sistem inşa edilebilir”

CHP Yoksulluk Dayanışma Ofisi Koordinatörü Hacer Foggo, ailelerin ekonomik kahır yaşadıklarında ya da okul masraflarının yük haline gelmesi durumunda çocuklarını okuldan aldıklarını lisana getiriyor. Foggo, “Bir çocuk sokakta ya da okulu terk edip çalışmaya başlamış ise risk altındadır. Birebir vakitte bir ömür uzunluğu taşıyacağı devredilen yoksulluğu almış demektir” diyor.

Türkiye’de 5-17 yaş kümesinde çalışan çocuk sayısının 720 bin Fotoğraf: BR

TÜİK araştırmasında, 5-17 yaş kümesinde çalışan çocuk sayısının 720 bin olduğuna dikkat çeken Hacer Foggo, çocukların eğitimlerine geri dönebilecekleri programlar oluşturulması gerektiği kanaatinde.

“Risk altındaki ailelere temel gereksinimlerini düşünmeyecekleri sabit sistemli gelir sağlanabilir. Çocuklar için de okullarına geri dönüşü sağlayacak derslerini telafi edecekleri bir sistem inşa edilebilir.”

Eğitim Islahatı Teşebbüsü ile Suna-İnan Kıraç Vakfı çatısı altında kurulan “Suna’nın Kızları” tarafından hazırlanan “Türkiye’de Kız Çocuklarının Eğitimi: Pürüzler, Müdahaleler ve Olanaklar” raporu da çocuk işçiliğine dikkat çekiyor. Rapora nazaran, çocuk personelliği derinleşen yoksulluğa bağlı olarak çocukların karşı karşıya oldukları en büyük risk faktörleri ortasında yer alıyor. Raporda, “Uzmanlar, çoklukla oğlan çocukların nitelikli eğitime erişiminin önündeki mahzurlardan biri olarak öne çıkan çocuk işçiliğin, ailelerin karşı karşıya kaldıkları geçim düşüncesinden ötürü kız çocukları da gitgide daha çok etkilemeye başladığını belirtiyor” tabirleri yer alıyor.

Evin ekonomik yükünü çocuk yaşta sırtlanan Barış’ın iş dışında pek bir hayatı yok. Okulu bırakınca arkadaşlarıyla da farklı düşmüş. İş çıkışı Beyoğlu ya da Karaköy civarında gezinmekten hoşlanıyor. Buluştuğumuz yerin yakında belediyenin fiyatsız konseri olduğunu gözleri parlayarak anlatıyor. Görüşmemizin akabinde o konsere gitmeyi planlıyor. Sonraki sabah saat 07.30’da kalkacağı gün hayat, kaldığı yerden devam edecek:

“Kazandığım para geldiği üzere gidiyor abla. Elime aldığım üzere gidiyor. Paranın çok da bir bedeli yok. İsmi var yalnızca.”

* Güvenlik sebebiyle ismi değiştirilmiştir.