Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Başkanı Aşan: Ekonomide kontak kapatmamalıyız

Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Lideri Prof. Dr. Göksel Aşan, görüntü konferans usulüyle Anadolu Ajansı’nın yeni tip koronavirüsün dünya iktisadına tesiri, Türkiye iktisadının gelecek periyot performansı ve Finans Ofisi’nin iştirak finans alanındaki çalışmalarına ait sorularını yanıtladı.

“Salgınla birlikte tüm dünya iktisadında daralma bekleniyor. Sebepleri de belli” diyen Aşan, şunları söyledi:

“Talep tarafında önemli kayıp var. Hizmet dalı Kuzey yarımkürede daralmış durumda. Bu tesir belli mühlet daha devam edecek. Dünya ekonomisindeki daralmayla birlikte Türkiye iktisadı de daralacaktır. Bu cins kriz ortamlarında iki türlü bakmak gerekir. Birincisi genel daralma içerisinde oradaki ortalamanın üzerinde kalmayı becerip becerememek. Örneğin, dünya iktisadı yüzde 5 daralırken, siz yüzde 3 daralma ile bu süreci atlatabilir misiniz? 2008 finans krizini hatırlayalım. O krizden de biz daha avantajlı çıkmıştık. İkincisi de salgın süreci hafiflediğinde ortaya çıkacak yeni olağana ne kadar süratli adapte olup olmayacağınız. Bu ikisini bir ortada yapabilirseniz büyük muvaffakiyet elde edersiniz. Türkiye iktisadının, dünya iktisadının ortalama daralmasından daha ölçülü daralmayla süreci bitireceğini düşünüyorum. Bunda en değerli faktör salgının idaresi. Burada iki şey değerli. Birincisi salgınla olabilecek ‘en geç’ müddette temas etmiş olmamız. Birinci olay tarihimiz 11 Mart. Bu aslında 11 Mart’a kadar üretimde önemli bir daralma yaşamadığımız manasına geliyor. İkincisi de süreç idaresinde bir panik idaresine geçmemiş olmamız. Cumhurbaşkanımız liderliğinde bu süreci olabilecek en az kayıpla yönetiyoruz. Elbette birtakım dallarımızı kapattık. Üretim tarafından talepten kaynaklı birtakım daralmalarımız da olacak. Lakin salgından dolayı üretimi büsbütün durdurmadık. Orayı ayakta tutmayı becerebildik. Bu elbette hastalığa dair birtakım riskleri barındırıyor olabilir. Sıhhat Bakanlığımızın ve Bilim Heyetimizin süreci son derece başarılı yürüttüğünü düşünüyorum. Başkanlık Sistemi’nin getirdiği büyük bir avantajı kullandık. Son derece koordineli bir halde süreç yönetiliyor. Bu türlü her alanı kapsayan kriz ortamlarında elbette kusurlar olabilir. Değerli olan şayet ortada bir yanılgı varsa onu en süratli formda telafi etmektir. Liderlik burada ortaya çıkıyor. Bu türlü bakılınca sürecin çok uygun yönetildiği kanaatindeyim.”

‘Bütün dünyaya mal satmayı becerebilen bir ülkeyiz’

Aşan’ın AA muhabirinin sorularına verdiği cevaplar şöyle:

‘Yeni olağan olarak tabir ettiğiniz periyotta Türkiye’nin avantajları neler olacak?’

“Yeni olağanda Türkiye’nin çok önemli avantajlarının olduğunu düşünüyorum. Bundan yararlanmamızın bir şartı var. Yeni olağan geldiğinde biz bütün kontakları kapatıp tekrar açmak durumunda kalmamalıyız. Bütün kontakları kapatıp tekrar açtığınızda orada önemli vakit kaybı olur. Bu şuna benziyor. Araçları ‘rölantide tutma’ tabiri vardır. Bir ölçü rölantide tutuyor olmanız lazım ki; ‘Hadi tamam gidiyoruz’ dediğinizde başlayabilesiniz. Kontağı büsbütün kapattığınızda üç dört dakika bekleyip sonrasında hareket edeceksiniz. Bunu bu türlü görmek lazım. Salgının çabucak sonrasına bu türlü başlıyor olmamız lazım. Bunu başaracağız kanaatindeyim. Bunun büyük bir avantaj olduğunu düşünüyorum.”

‘Salgından sonra yine tarımda korumacılık rüzgarı esebilir’

‘Salgın sonrasında dünya ticareti nasıl olacak?’

“Burada iki faktör ön plana çıkacak. Buna krizin getirdiği bir sonuç olarak bakmak gerekir. Ülkeler belirli alanlarda daha içe kapanacak. Tarım bunlardan bir tanesi olacak. Bütün ülkeler mümkün olduğunca besin üretimlerini kendileri yapabilecek biçimde tekrar tasarlayacak. Tarımda korumacılığa geri dönülmesi üzere bir ihtimal kelam konusu olabilir. Salgından sonra yine tarımda korumacılık rüzgarı esebilir. İkincisi, sıhhat alanında ithal ikameciliğin başlayacağı kanaatindeyim. Türkiye’de de bu türlü bir sürecin kaçınılmaz olacağını düşünüyorum. Savunma sanayi alanından kıymetli bir deneyimimiz var. Savunma endüstrisinde Cumhurbaşkanımızın liderliğinde bu ulusallaşmayı nasıl bir stratejiyle süratli başarabildiysek önümüzdeki periyotta sıhhat alanında da göreceğiz. Sıhhat alanında da kıymetli bir ulusallaşma atağına gideceğiz diye düşünüyorum. Dünya genelinde talep daralacak. Krizden çıktığınız vakit tüketim talebi ufak ufak eski haline gelebiliyor. Bütün dünyada talep eski haline geldiğinde bizim orada bir avantajımız olacak. Biz bütün dünyaya mal satmayı becerebilen bir ülkeyiz. Herkesle konuşabiliyoruz. Bu durum kriz sonrasında bizim açımızdan değerli silah olacak ve bunu kullanacağız.

‘Bu iş yatıştıktan sonra büyük bir ihtimalle Avrupa ülkeleri ve ABD, Çin’i dava edebilir’

Dünya ticaretinde Asya ülkelerine (özellikle Çin’e) olan talebin azalacağını düşünüyorum. Avrupa ve ABD, bir müddetliğine bilhassa Çin’den daha evvel aldığı malları bu ülke yerine diğer üreticilerden almayı deneyecektir. Bunun iki sebebi var. Birincisi güvensizlik. Avrupa ve ABD, ‘Çin’de virüs esasen vardı ve bizden saklandı’ biçiminde düşünüyor. Bu durum ülkelerin bilhassa Çin’e karşı daha dikkatli olacaklarını gösteriyor. Dokuma, mobilya üzere pek çok kesimde önemli avantajımız var. Oralarda üretim kapasitemizi de çok süratli artırabilecek durumdayız. İkincisi, ABD ve Avrupa’nın Çin ile daha evvelki büyük hesabının bir alt hesabı salgın sonrası başlayacak. Şuna hazırlıklı olmalıyız. Bu iş yatıştıktan sonra büyük bir ihtimalle Avrupa ülkeleri ve ABD Çin’i dava edebilir. ABD’nin salgının maliyetinin bir kısmını Çin’in üzerine yıkmaya çalışacağını düşünüyorum. ABD Lideri Donald Trump’ın ‘Çin virüsü’ lafı boşuna söylenmiş değil. Çin salgın sürecini bitirdi, üretimini artırmaya başladı. Şimdilik iç talebe yönelik üretim yapıyor. İhracatı eskisi kadar değil fakat hareketlilik başladı. ABD ve Avrupa ise olabilecek en berbat noktadalar. 2030 yılında Çin ile ABD ekonomik büyüklüğünün eşitleneceği öngörülüyordu. Bu süreçten sonra bunu 5 sene öne çekebilirsiniz. Zira Çin iktisadı, ABD iktisadından daha az hasarla bu işi bitirmiş olacak. Çin’in etrafındaki ülkelerdeki kayıplar bile ABD ve Avrupa’dan daha düşük. ABD ve Avrupa bunu kesinlikle dengeleme uğraşına girecektir. Bu durum Türkiye üzere ülkeler için önemli fırsattır. Türkiye de birinci sıradadır. Bizim buna hazır olmamız lazım. Salgın sonrası ortaya çıkacak talep artışından mümkün olduğunca en fazla hissesi alabilecek avantajlı pozisyonumuz var. Bu pozisyonumuzu sürdürmemiz gerekiyor. Mümkün olduğunca kontak kapatmamak gerekir. ‘Her şey dursun, kontak kapatalım’ çok âlâ niyetli hal ve teklif değildir. Türk halkının da istekli izolasyona dikkat ederek buna fırsat vermemesi lazım.”

‘Türkiye muhtaçlık duyduğu dış kaynağı ziyadesiyle bulabilecek bir ülkedir’

‘Kısa vadeli dış borç finansmanının nasıl döndürüleceğini düşünüyorsunuz?’

“Bu Hazine ve Maliye Bakanlığımızın yöneteceği bir süreçtir. Burada genel bir kıymetlendirme yapabilirim. Bankalarımız sendikasyonlarının yenilenmesinde rastgele bir sorun yaşamıyor. Ne maliyet manasında ne de sendikasyonları bulma manasında sorun yaşamıyorlar. Kamu açısından bakıldığında da önemli bir sorun görülmüyor. Salgın süreci başlamadan bir ay öncesinde başarılı bir eurobond ihracı gerçekleştirilmişti ve önemli talep gelmişti. Hazine’nin de dış borçlanmada sorun yaşayacağını düşünmüyorum. Portföy yatırımları ise dünyanın her yerinde geldiği yere dönme eğiliminde. Risk iştahı düştüğünde gelişmekte olan ülkelerin tamamı bundan etkilenir. Cumhurbaşkanımız, bizi minnet altında bırakacak, rastgele bir çerçevede belirli şartları bize dayatacak hiçbir mutabakatın içerisinde olmayacağımızı net bir biçimde açıkladı. Bilhassa IMF vb mevzuları bu çerçevede pahalandırmak lazım. Swap kanalları bu türlü bir grup şartları ihtiva etmez. Swap kanallarına dahil olabiliriz. G20 ülkeleri ortasında swap kanalları açılabilir. Elbette ki dünya ekonomisindeki zahmetlerden ötürü Türkiye iktisadı de hissesini alacaktır. Türkiye, yabancı kaynak gereksinimi olduğunda bunu dünyadan çarçabuk bulabilecek bir ülkedir. Buna bu türlü bakmak lazım. Kimileri ‘IMF’den bulunan kaynakla başka kanallardan bulunan kaynaklar ortasında maliyet farkı var’ formunda yorumlar yapıyor. Hiç kimse unutmasın ki; IMF’den bulduğunuz kaynağın maliyeti yalnızca verdiğiniz faiz maliyeti değildir. Onun, sizin ekonominize devamında getireceği çok öbür maliyetler vardır. Türkiye muhtaçlık duyduğu dış kaynağı ziyadesiyle bulabilecek bir ülkedir. Ülke risk primindeki (CDS) artışa mutlak manadan fazla oransal bakmamız lazım. Ortalığın toz duman olduğu bir süreçteyiz. Birtakım parametreler manalı olmaktan çıkabiliyor. Bu cins süreçte birtakım parametreleri karar alırken bir mühlet dışarıda tutmak gerekir.”

‘Bu kriz devri risk paylaşımının ne kadar değerli olduğunu bir kere daha gösterdi’

‘Finans Ofisi’nin iştirak finans uygulamaları tarafında kıymetli projeleri var. Salgın sürecinde ne üzere çalışmalar yapılıyor?’

“İstanbul Finans Merkezi (İFM) projesinin bir ayağında iştirak finans bulunuyor. Burada birtakım projelerimiz var ve onlar yürüyor. Son yaşadığımız süreç bilhassa KOBİ’lerin finansmana ulaşma konusunda ne kadar klasik bankacılık dışı alanlara muhtaçlık duyduğunu gösterdi. Şayet finansman bulma manasında yüzde 90’lar seviyesinde bankacılık kesimine bağlıysanız bu çeşit kriz durumlarında KOBİ’lerle bankalar baş başa kaldığında maalesef istediğimiz sonuçlar çıkmıyor. Bu süreçte Hazine ve Maliye Bakanımız Berat Albayrak liderliğinde kamu bankalarımız inanılmaz bir uğraşla bu takviyeleri vermeseydi çok sıkıntı bir süreç yaşayacaktık. Bankacılık sistemi ile baş başa kaldıklarında KOBİ’lerimiz istediği yardımı göremiyor. Demek ki; KOBİ’lerimizin bankacılık dışı kanallarını bulmaları ve bizim de bu kanalları geliştirip KOBİ’lerimizin önünü açmamız gerekiyor. Ben iştirak finansına bu çerçeveden bakıyorum. Yanlışsız bir risk paylaşımı modeliyle oluşturulmuş bir iştirak finansı yapıyor olsaydık bugün yaşadıkları riski iştirak finans kuruluşları KOBİ’lerle paylaşacaktı. Artık ise riski yalnızca KOBİ’ler paylaşıyor. Bankacılık sistemi kendilerini süratlice müdafaa altına alıyor. Bizim iştirak finansı tarafında yapacağımız çalışmalarda insani finansın ne kadar kıymetli olacağını göreceksiniz. Bu kriz periyodu risk paylaşımının ne kadar değerli olduğunu bir defa daha gösterdi. Odağında insanın olduğu yeni bir finansal sistem tüm insanlığın gayesi olmalıdır. “