Damacana sularla ilgili korkutan iddia: Mazot koyan bile var! Uzmanlar açıkladı…

Senim Tanay Karakuş / Milliyet.com.tr – Geçtiğimiz günlerde damacana suların kullanımında hijyen kurallarına uyulmadığı tarafında çeşitli toplumsal paylaşım platformlarında savlar gündeme gelmişti. Fabrikaya gönderilen boş damacanaların temizliğiyle ilgili ortaya atılan argümana nazaran fabrikada hangi damacanaların ayrıntılı olarak yıkanacağı, hangisinin ise süratli bir çalkalama yoluyla temizleneceğine yalnızca bir işçi karar veriyor. İddiayı gündeme getiren toplumsal medya kullanıcısının öne sürdüğüne nazaran, damacanaların içine mazot koyup taşıyanlar, mevlütte ayran ile limonata koyanlar hatta nargile şişesi olarak kullananlar bile olabiliyor.

Pak içme suyu temin etmek üzere damacana suya başvuran binlerce kişiyi huzursuz eden bu açıklamalar sonrası gözler uzmanlara çevrildi. Damacana su sağlıklı mı, damacanalar tekrar doldurulmadan evvel nasıl temizleniyor, damacanalar kanserojen husus içerir mi üzere merak edilen soruları Ambalajlı Su Üreticileri Derneği (SUDER) İdare Şurası Lideri Hüseyin Karamehmetoğlu ve Besin Güvenliği Derneği İdare Şurası Lideri Samim Saner’e sorduk.

‘40 YILI AŞKIN MÜDDETTİR KULLANILIYOR’

Damacana şişeler nasıl üretiliyor, yapısında hangi hususlar var?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Besin dalında kullanılan birçok bilindik tüketim eseri ambalajı üzere damacana şişeler de polikarbonat plastik, PET, tritan ve cam gereçten üretiliyor. Dünyada ve ülkemizde en yaygın olarak kullanılan damacana ambalaj gereci polikarbonat plastiktir. Bu gereç damacana ambalajlarının yanı sıra yaygın olarak besin saklama kapları, su, süt ve meyve suyu kutuları, kanı temizlemek emelli kullanılan kan oksijenatörü üzere pek çok besin ve medikal gereçte de kullanılıyor.

Polikarbonat plastik ambalajların hammaddesinde bisphenol A (BPA) unsuru bulunur. Bu gereç de yeniden ayrıyeten polikarbonat damacana ambalajların haricinde de pek çok besin ambalajında (yiyecek ve içecek konserve kutuları, teneke kutuların iç yüzeyleri, kavanoz ve içecek kapakları vb.)  40 yılı aşkın müddettir yaygın olarak kullanılıyor.

Samim Saner: Su damacanaları polikarbonat, tritan, PET ve cam üzere gereçlerden üretilir. Her gerecin kendine nazaran avantajları ve dezavantajları bulunuyor. Polikarbonat, PET ve tritan üzere plastik gereçlerde bu ana unsurların yanında kimi yardımcı hususlar de kullanılır. Hem kullanılan ana unsurların hem de yardımcı unsurların ayrıntılı risk kıymetlendirme süreçlerinden geçerek kullanımlarına müsaade verilir. Yani bu materyallerin hepsi mevzuatlara uygun üretildiklerinde ve kullanıldıklarında sorun yaratmazlar.

‘ÜST LİMİTE ULAŞMASI İÇİN 60 DAMACANA SU İÇMESİ GEREKİYOR’

Damacanalar kanserojen unsur içeriyor mu ya da neye maruz kalırsa kanserojen hale gelir? “Damacanalarda kullanılan polikarbonat hammadde çiziklere maruz kaldığında kanserojen tesir yaratabilen kimyasallar suya geçiş yapabiliyor” deniyor. Bu hakikat mu?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Polikarbonat plastik ambalajlarda kullanılan BPA ile ilgili vakit zaman medyada farklı haberlerle karşılaşılsa da bu bilgiler bilimsel açıdan gerçeği yansıtmıyor. Besinlerle ve medikal eserlerle temas halinde kullanılmasından ötürü polikarbonat ve bisphenol A, geniş çaplı güvenlik testlerinden geçirilmiş ve bu güvenlik testleri Amerika Besin ve İlaç İdaresi, Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi, Japon Ulusal İleri Endüstriyel Bilim ve Teknoloji Enstitüsü, Avustralya Yeni Zelanda Besin Standartları gibi  çok sayıda hükümet organı tarafından ayrıntılı halde incelenmiştir.

Bu bilimsel çalışmalara ilişkin sonuçları özetleyecek olursak Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi (EFSA) ve Kanada Sıhhat (Health Canada) üzere kurumlar, BPA içeren besin ambalajları ile piyasaya arz edilen eserlerin sıhhat açısından inançlı olduğu, ambalajlardan besin ve içeceklere geçen BPA düzeyinin çocuklar da dahil tüm tüketiciler açısıdan rastgele bir risk taşımadığı sonucuna varmıştır. Sıhhat açısından risk oluşturacak günlük BPA alım düzeyi, Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından belirlenmiştir. Damacana su ile alınan BPA, bu düzeyin çok altındadır ki Hacettepe Üniversitesi Besin Araştırma Merkezi tarafından polikarbonat damacana ambalajları ile ilgili yapılan bilimsel araştırmada, polikarbonat damacanalarda sunulan sulardaki migrasyon (kimyasal unsurların besinle temas eden unsurlar üzerinden besine geçmesi) testlerinin sonuçlarına nazaran ülkemiz mevzuatları ile belirlenen migrasyon düzeyinin 450 katı daha az migrasyon tespit edilmiştir.

Hesaplama sonuçlarına nazaran de günlük BPA alımının mevzuatta müsaade verilen üst limite ulaşması için bir kişinin günde 60 adet damacana su içmesi gerekiyor. Amerikan Etraf Muhafaza Ajansı standartlarına nazaran ise lakin 80 kilogram olan bir kişinin günde 2 bin litre su tüketmesi durumunda insan sıhhati için BPA düzeyinin müsaade verilen üst limite ulaşabildiği saptanmıştır. Hasebiyle damacana ambalajlarının içerdiği BPA, sıhhat ve güvenlik otoritelerine nazaran insan sıhhati açısından rastgele bir risk oluşturmuyor.

Sıhhat Bakanlığı tarafından da 2011 yılında yapılan basın açıklamasında, 15 Eylül 2011 tarihinde toplanan Bilim Kurulu’nun aldığı kararda, damacana sular ve BPA konusu değerlendirilmiş, su ambalajlamasında polikarbonat damacana kullanımının riskli olabileceği ile ilgili rastgele bir ulusal ya da milletlerarası bilimsel bilgi olmadığına karar verilmiştir. Münasebetiyle damacana şişelerinin iç yüzeylerinde çiziklerin oluşması pratikte mümkün olmamakla birlikte oluşması durumunda ise sudaki migrasyon ölçüsünün arttığını gösteren rastgele bir bilimsel bilgi de bulunmuyor.

TRİTAN VE PET DAMACANALARDA BPA HUSUSU YOK

Samim Saner: Su damacanaları çok tartışılan bir mevzu. Burada en çok tartışılan husus polikarbonat damacanalarda kullanılan BPA (Bisfenol A) hususudur. Lakin Avrupa Besin Güvenliği’nin (EFSA) bu bahiste yayınladığı bilimsel kıymetlendirme raporlarına nazaran mevzuatlara uygun hammaddelerden üretilen damacanalar kullanıldığına ve içme suları mevzuatlara uygun bir şekilde  depolanıp satışa sunulduklarında bir sorun bulunmuyor. Tritan ve PET damacanalarda BPA unsuru kullanılmaz.

’26 FARKLI YIKAMA İSTASYONUNDA DEZENFEKTE EDİLİYOR’

Kullanılmış damacanalarla ilgili çeşitli savlar var. Bu tezler gerçeği yansıtıyor mu? Olağanda bütün damacanaların fabrikaya her dönüşünde temizlenmesi gerekmiyor mu?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Bu sav hiçbir halde gerçeği yansıtmıyor. Tesise dolum için gelen damacanaların tamamı bu iş için özel eğitilmiş çalışanlar tarafından denetim edilir. Şişeler tek tek denetimden geçirilerek şişe üretim tarihi, şişenin fizikî ve duyusal olarak kullanıma uygunluğuna bakılır. Bu denetimlerin sonucunda kırık, çatlak vb. hasarlı şişeler ile kullanım ömrünü tamamlamış şişeler kenara ayrılır. Bu denetimlerdeki hedef, şişelerin yıkama ve doluma uygun koşulları taşıyıp taşımadıklarını tespit etmek ve uygun olmayan şişeleri geri dönüşüme göndermek gayesiyle hurdaya ayırmaktır. Hurdaya ayrılmayan damacanaların tamamı hangi ölçüde pak ya da kirli olduğuna bakılmaksızın yıkama ve dezenfeksiyon süreçlerine tabi tutulur.

Damacana ambalajlara dolum sürecinden evvel bir dış yıkama ünitesinden geçirildikten sonra 4 farklı evrede 26 farklı yıkama istasyonunda el değmeden yıkama ve dezenfeksiyon süreci yapılır. Bu iç yıkama ünitelerinde tüm şişeler uygun yükseklikteki yıkama basıncında deterjanlı su ve dezenfektanlı sıcak su ile yıkanır ve çoklu durulama basamaklarından geçirilir. Ayrıyeten durulama sürecinin güvenilirliğini sağlamak için daima olarak deterjan ve dezenfektan kalıntı tahlili gerçekleştirilir. Yani üretilen damacana ambalajlar deterjan ve dezenfektandan büsbütün arındırılır. Yıkama prosesinde şişelerin yıkama ve dezenfeksiyonunda kullanılan tüm kimyasallar, Biyosidal Eserler Yönetmeliği kapsamında Sıhhat Bakanlığı Halk Sıhhati Müdürlükleri tarafından kullanımına müsaade verilen eserlerdir. Bu nedenle damacanalar son derece sağlıklı ve muteber bir yıkama ve dezenfeksiyon sürecinden geçirilerek doluma alınırlar.

Damacana sular, Sıhhat Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış üretim tesislerinde su kaynağından şişelenme sürecine kadar tüm basamaklarda gerekli besin güvenliği ve hijyen kuralları sağlanarak üretilir.

DAMACANANIN KULLANIM MÜDDETİ 5 YIL

Damacanaların kullanım ömrü ne kadar? Bir damacana ortalama kaç sefer kullanılabilir?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Bu mevzuda dünyada rastgele bir kullanım mühleti ya da toplam dolum sayısı sınırlaması bulunmuyor. Ülkemizde ise Sıhhat Bakanlığı tarafından yayınlanan Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik ve İnsani Tüketim Emelli Sular Hakkında Yönetmeliklerde belirtildiği üzere geri dönüşlü kaplar/şişelerin kullanım müddeti üretim tarihinden itibaren 5 yıldır.

‘DAMACANANIN DÖRT YERİNDE DE TIPKI İSİM OLMALI’

Damacana su alanlar sıhhat açısında hangi ayrıntılara dikkat etmeli?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Tüketilen ambalajlı suyun Sıhhat Bakanlığı tarafından müsaadeli olduğuna, etiketin üzerinde müsaade tarihi ve sayısının bulunduğuna dikkat edilmeli. Sıhhat Bakanlığı tarafından üretimine müsaade verilen suların ismi, damacana ambalajlar için kapak, etiket, emniyet bandı ve şişe üzerinde bulunur, suyun ismi bu dörtte yerde birebir olmalıdır.

Etiketinde Sıhhat Bakanlığı müsaade tarih numarası bulunan, kapaklarında rastgele bir deformasyon ve sızdırma bulunmayan, suyun rengi ve ambalajı uygun damacana sular inançla tüketilebilir. Tüketim öncesinde suyun renginin berrak olması, bulanık, yeşilimsi olmaması denetim edilmeli.  Etiketi solmuş, şişe biçimi bozulmuş sular satın alınmamalı.

Ambalajın üzerinde bulunan etikette suyun markasının yanı sıra suyun cinsi, üretim yeri adresi ve suyun sahip olduğu parametreler kesinlikle yer almalı. Suyun üretim ve son kullanma tarihi, parti ve seri numarası, kapak üzerinde bulunmalı.

Damacana eserlerde, emniyet bandının bulunmasına ve bandın hasarlı olmamasına dikkat etmek gerekir. Emniyet bandı, suyu açanın birinci siz olduğunuzun kıymetli bir göstergesidir.

‘DAMACANADAKİ SUYU 1 HAFTA İÇİNDE TÜKETİN’

Damacana şişe içindeki su en fazla kaç gün içinde tüketilmeli?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Besin eserlerinde raf ömrünü genel olarak hammadde özellikleri, uygulanan süreç, paketleme ve ambalaj teknolojisi belirler. Ambalajlı sularda esere bir süreç yapılmadığı için raf ömründe ambalajın özellikleri ve eserin koruma şartları belirleyicidir. Damacana ambalajlarda en fazla 3 ay, PET ambalajlarda 2 yıla kadar raf ömrü verilir. Suların raf ömürleri boyunca inançla tüketilebilmesi için saklama ve kullanma şartlarına uyulması kıymetli. Öteki besin eserlerinde de olduğu üzere ambalajı açılan suların, pak, serin, kuru, kokusuz ve gün ışığından uzak koruma edilmesi gerekiyor. Bu uygun koşullarda koruma edilen suların 1 hafta içerisinde tüketilmesi öneriliyor.

AMBALAJIN ÇEŞİDİ SIHHAT AÇISINDAN KIYMETLİ DEĞİL ÇÜNKÜ…

Cam damacanalar mı yoksa polikarbon damacanalar mı daha sağlıklı?

Hüseyin Karamehmetoğlu: Damacanalar polikarbon, PET, tritan, cam vb. materyallerden yapılan dönüşlü ambalajlardır. Her dolumdan evvel tam otomasyona dayalı sistemlerde yıkanır ve dezenfeksiyon sürecine tabi tutulur. Yıkama, dezenfekiyon ve dolum süreçlerinin işin tekniğine uygun ve Sıhhat Bakanlığı Yönetmeliklerinde belirtilen kuralları taşıyarak gerçekleştirilmesi durumunda damacana ambalajının çeşidi sıhhat açısından rastgele bir farklılık oluşturmaz.

Samim Saner: Cam yahut polikarbonat, tritan yahut PET damacanalar Sıhhat Bakanlığı’ndan müsaadeli oldukları sürece itimatla içilebilir.