Demokrasi dünya çapında geriliyor

Almanya merkezli fikir kuruluşu Bertelsmann Vakfı Dönüşüm Endeksi (BTI), 2004 yılından bu yana birinci kere otokratik devletlerin sayısının, demokratik rejimlerden fazla olduğunu saptadı. Rapor kapsamında, gelişmekte olan ve gelişmenin eşiğindeki 137 ülke incelemeye alındı. Bunların 67’sini demokratik rejimler oluştururken, otokratik devletlerin sayısı 70’e yükseldi.

Bertelsmann Vakfı BTI Proje Yöneticisi Hauke Hartmann, “Bu, son 15 yılındaki çalışmalarımız kapsamında ölçtüğümüz en berbat siyasi dönüşüm sonucu,” diyor. Endekse nazaran, global bazda daha az özgür ve adil seçim, daha az söz ve toplanma özgürlüğü kelam konusu. Ayrıyeten kuvvetler ayrılığı prensibi de giderek aşınıyor.

Uzun vakittir Arap Baharı’nın demokratikleşme hareketlerinde son umut ışığı olarak kabul edilen Tunus, otokratikleşmeye hakikat dönüşümün en aktüel örneği olarak gösteriliyor. Cumhurbaşkanı Kays Said’in Temmuz 2021’de parlamentoyu feshedip hükümeti vazifeden alması ve anayasanın kimi kısımlarını rafa kaldırmasından bu yana ülke kararnamelerle yönetiliyor. Son olarak Said, ülkede yargı bağımsızlığının garantisi pozisyonundaki Yüksek Yargı Kurulu’nu de feshetmişti.

Dönüşüm Endeksi’nde Türkiye’ye dair tespitler de yer alıyor. Bertelsmann Vakfı BTI Proje Yöneticisi Hartmann, Deutsche Welle’ye (DW) yaptığı değerlendirmede “Aslında Erdoğan idaresinde bir umut ışığı olmaya başlayan Türkiye, son on yılda demokrasi yolunda en fazla gerileyen ülke oldu. Zira burada kuvvetler ayrılığı ve toplumsal iştirak o kadar kısıtlandı ki, iki yıl evvel Türkiye’yi otokrasi olarak sınıflandırmak zorunda kaldık. Ne yazık ki ortadan geçen müddette bu değerlendirmede bir değişiklik olmadı” görüşünü lisana getirdi.

Bertelsmann Vakfı BTI Proje Yöneticisi Hauke Hartmann

Siyasi ve ekonomik seçkinler

Yıllar evvel kurulmuş ve oturmuş birçok demokratik rejimin de artık “kusurlu demokrasiler” kategorisine girmesi tasa verici bulunuyor. Örneğin, Hindistan’da Başbakan Narendra Modi’nin etnonasyonalist tavrı yahut Brezilya’da Jair Bolsonaro ve Filipinler’de Rodrigo Duterte’nin sağcı otoriter hükümetleri, bu ülkeleri de otokrasiye hakikat yaklaştırıyor.

Hartmann, “On yıl evvel sağlıklı ve istikrarlı bir demokrasiye sahip olan bu ülkeler, bugün gelinen siyasi süreçte “ağır kusurları olan demokrasiler” haline dönüştü. Avrupa’da ise Polonya ve Macaristan’da hukukun üstünlüğü prensiplerinin çiğnendiğine şahit oluyoruz” diyerek telaşlarını lisana getiriyor.

Pekala, otokratik sistemlerin güçlenmesinin ve demokratik normların erozyona uğramasının nedenleri ne? Bertelsmann Vakfı yetkilisi, esas itici güçlerin, torpil ve yolsuzluklar nedeniyle yozlaşmış sistemi kendi çıkarları için koruma etmek isteyen siyasi ve ekonomik seçkinler olduğunu söylüyor:

“İncelediğimiz 137 devletin birçoklarında, nispi toplumsal iştirake dayalı bir siyasal sistem ve rekabeti çarpıtarak ekonomik ve toplumsal iştiraki engelleyen bir ekonomik sistemle karşı karşıyayız.”

Bu durum, bilhassa siyasetin mafya gibisi yapılarla birden fazla defa iç içe olduğu Orta Amerika ülkelerinde yaygın. Tıpkı vakitte birtakım bireylerin zayıf kurumsal yapılardan istifade ederek birtakım imtiyazlar elde ettiği Sahra’ın güneyindeki Afrika ülkelerinde de misal aksilikler kelam konusu.

Popülist akımlar

Yoksulluk, açlık ve toplumsal dışlanma tehdidi altında olan ve demokratik süreçler altında rastgele bir düzgünleşme görmeyen kimi vatandaşlar, çoklukla popülist alternatifleri cazip görmektedir. Bu durum yalnızca kelam konusu 137 ülkede değil, BTI’nin dikkate almadığı ABD üzere demokratik istikrarın var olduğu kimi demokrasiler için de geçerli olabiliyor. 1989’dan evvel OECD’ye üye olan, demokratik süreçleri ve piyasa iktisadı istikrara kavuşmuş olarak kabul edilen ülkeler, Bertelsmann Dönüşüm Endeksi kapsamı dışında tutuluyor.

Hartmann, “Donald Trump’ın seçilmesinden ve devam eden popülaritesinden ya da İngiliz seçkinlerinin sorumsuz tavırlarından ötürü, demokratik sistemlerimizin gücü hakkında birtakım beşerler kuşkuya kapıldı. Kimi kümelerin marjinalleştirilmesine ek olarak, bilhassa kolay çoğunluğa dayalı iki partili seçim sistemi, kutuplaşmanın fitilini ateşliyor. ABD’de bu durumu bariz bir halde gözlemliyoruz” diyor.

Pandeminin gölgesinde baskı

Korona salgını, birçok ülkede siyasi ve sivil hakların kısıtlanmasına da neden oldu. Hartmann, birçok durumda bunların ölçülü, süreksiz ve demokrasiler kelam konusu olduğunda, tıpkı vakitte parlamento tarafından onaylanan tedbirler olduğunu belirterek şöyle konuşuyor:

“Ancak Filipinler yahut Macaristan üzere otoriter özelliklere sahip popülist rejimlerde yahut baskıyı daha da artırmak için salgını mazeret olarak kullanan Azerbaycan, Kamboçya yahut Venezuela üzere otokrasilerde istisnalar kelam konusu. Ayrıyeten Çin üzere gelişmiş otokrasilerde, dijital nezaretin boyutu büyük ölçüde artmış durumda.”

Daha fazla otokrasi tarafındaki global eğilime karşın Hartmann, çoğunluğun daha fazla özgürlüğe ve kelam hakkına hasret duyduğuna inanmaya devam ediyor. Global çapta sivil toplum faaliyetlerinde bir azalmanın olmayışını da oldukça umut verici buluyor:

“Belarus’taki özgür seçimlerin, Lübnan’daki sivil toplum dayanışmasının, Sudan’daki askerî dikta ile gayretin yahut Myanmar’daki darbe karşı protesto şovlarının aktörlerine bakın. Bu beşerler sıradan bir şova gitmiyor. Daha uygun bir toplum için hayatlarını ortaya koyuyor. Onların hepsi birer kahraman. Otokrasiye karşı global gayretin son ve en sağlam kalesi.”

Peter Hille

© Deutsche Welle Türkçe