Denizde mavi ışık heyecanı! Photoshop değil gerçek: “Bu bir sihir gibi…”

Denizden yayılan bu parlak mavi ışık, ‘biyolüminesans’ olarak isimlendirilen biyolojik bir tepkime… Okyanusta yaşayan kimi balık, ahtapot, karides, denizanası, denizyıldızı, alg ve köpekbalığı tipleri, biyolüminesans özelliğine sahip.

Bu canlılar, lusiferin (pigment) ile lusiferaz (enzim) kimyasalları üretiyor. Bu kimyasallardan lusiferin, oksijenle yansımaya girerek ışık üretirken lusiferaz ise bu yansımayı hızlandırıcı bir vazife üstleniyor. Böylece bedenlerinin içindeki kimyasal tepkilere bağlı olarak güçten ışık ortaya çıkıyor.

Büyüleyici ışıklar dünyanın pek çok yerinde görülse de en yanlışsız adres, Yeni Zelanda… Ülkede biyolüminesans o denli tanınan ki bir kare imaj için saatlerce eli deklanşörde bekleyen ‘biyolüminesans avcıları’ olarak isimlendirilen beşerler var.

Onlardan biri de Auckland’da yaşayan 37 yaşındaki Matthew Davison… Biyolüminesans fotoğrafı çekmek için bazen gün doğumuna kadar bekleyen Davison, bu manzarayı ‘mavi altın’ olarak nitelendiriyor ve ışık gösterisini yakalamanın verdiği heyecanı şu formda söz ediyor:

“Bu mükemmel tabiat olayını yakalamak çok lakin çok güç. Saatlerce bekleyip elim boş döndüğüm günler oldu. Ama maceranın hoş tarafı da bu olayı yakalamanın çok sıkıntı olmasının verdiği heyecan… Şayet o kadar saat bekleyip ‘mavi altını’ yakaladıysam bunun verdiği memnunluk hissi inanılmaz ve tarifsiz.”

DERİNLERDE YAŞAYAN CANLILARIN BEŞTE DÖRDÜ BİYOLÜMİNESANS

ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’ne nazaran, 200 metreden 1000 metreye kadar olan derinlikte yaşayan canlıların beşte dördü biyolüminesans özelliği taşıyor.

Parıltı, karada çok dikkat cazip formda aşikâr olmasa da okyanus yahut denizde ekseriyetle mavi ya da yeşil olarak ortaya çıkıyor.

Gözleri başka balıklar üzere yanlarda değil beşerler üzere ön tarafta yer alan barreleye (fıçıgöz) balığı biyolüminesans kaynaklı ışık yayılımı yapan canlılardan…

Yıllardır California Üniversitesi’nde Biyolojik Bilimler Bölümü’nde misyonlu olan Prof. Kenneth H. Nealson, bu tabiat olayının davranışsal özelliğiyle ilgili hâlâ çalışmalar yapıldığını belirterek New York Times’a şu bilgileri paylaştı:

– Aristoteles ve Charles Darwin de dâhil olmak üzere pek çok bilim insanı, yüzyıllar boyunca biyolüminesanstan etkilendiler ve bu olguyu yakından incelediler. “Canlılar okyanusta neden parlar?” sorusuna bilim insanları net bir biçimde, “Avlarını tuzağa düşürmek için” karşılığını veriyor. Yani büyük balıklar yüzerken, küçük balıkları yem olarak kendilerine çekmek için parlıyorlar.

– Zati bu bahiste çalışmaları olan bilim insanları da olayı bu formda açıklıyor. Organizmaların çoklukla birbirleriyle irtibat kurmak, birbirlerini baştan çıkarmak, avı belirlemek ve ikaz etmek maksadıyla aydınlandıkları düşünülüyor.

Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı az bulunmakla bir arada daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en düzgün örnek ateş böceği… Ateş böcekleri ekseriyetle kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.

Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı ender bulunmakla birlikte daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en yeterli örnek ateş böceği… Ateş böcekleri ekseriyetle kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.

YOSUNLARDAN ‘MAVİ’ TEMALI BİR GÖRSEL ŞÖLEN

Nealson ayrıyeten yosunlardaki ışık saçan organizmaların yırtıcı canlıları korkutmak için bu davranışta bulunduklarının da altını çizdi:

“Dalga hareketleri yosunlara tehdit oluşturmaz lakin yosun çiçekleri ya da algler her hâlükârda aydınlanır. Zira yosunlar, balıkların açık okyanusta yüzerek yarattıkları basınç değişikliklerine reaksiyon verecek halde programlanmıştır. Bu ışıltı, muhtemelen dalganın doruğunda bulunan ve ışık saçan yosuna yardımcı olmaz. Ancak kıyıdan biraz daha uzakta, çok uygun bir savunma sistemi olabilir zira yırtıcı cinsleri korkutmalarına yardımcı olur.”

Taraklılar (Ctenophora) familyasına ilişkin bir deniz canlısı…

DENİZ İLAHI POSEİDON’UN DOKUNUŞU

Nealson’ın da altını çizdiği üzere biyolüminesans araştırmaları çok eskiye dayanıyor. Bu olgunun bilimsel olarak açıklanamadığı vakitlerden kalma farklı yorumlar ve inançlar da bulunuyor.

Örneğin bundan 150-200 yıl öncesine kadar denizciler, bu ışıltıyı deniz ilahı Poseidon’un dokunuşu olarak tanımlıyordu. Bazı yerleşimlerde ise bu ışık, peri olarak isimlendiriliyordu.

Bilimsellikten uzak tüm bu fikirler vakitle efsane olarak kalsa da şu sıralar biyolüminesans bir fenomene dönüşmüş durumda… Şunu da belirtmekte yarar var: Biyolüminesans görülen suya dokunmak ya da bu suda yüzmek beşere hiçbir halde ziyan vermiyor.

‘IŞIĞI YAKALAMAK İÇİN UYDU İMAJLARINI BİLE İNCELİYORUM’

Yeni Zelanda’da biyolüminesans peşinde koşan fotoğrafçılar, çoklukla bahar ve yaz aylarının bu inanılmaz olayı görmek için en düzgün vakit olduğunu belirtiyor. 

Aslında biyolüminesans için “Şu vakitte ortaya çıkar” demek çok hakikat değil zira bu olay her vakit yaşanabiliyor. Fakat belirli vakitlerde sıklığı artıyor. Bilhassa ilkbaharda denizdeki bileşenlerdeki değişimlerin ve suyun birden ısınmaya başlamasının sonucunda biyolüminesans olaylarında da artış yaşanıyor.

Biyolüminesans avcıları yağmur fırtınalarından sonraki gecelerin kusursuz manzaralar yakalamak için en güzel vakit olduğunu söz ediyor. Zira karadan okyanusa akan yağmur suyu, çoklukla besin açısından varlıklı hususlar içerdiğinden yosunları çekiyor. Bu da ışık yansımalarının ortaya çıkmasını sağlıyor.

Bir teknoloji firmasında eser geliştirici olarak çalışan Ashley Fell, biyolüminesans yakalamak için kendince oluşturduğu metodu şu formda açıkladı:

“İlk olarak kıyıdaki yosun oluşumlarını belirlemek için uydu manzaralarını inceliyorum. Daha sonra nerede suyun parlayabileceğini öngörmek için rüzgâr tarafı ve gelgit nizamı üzere öbür göstergeleri ayrıntılı bir biçimde çalışıyorum. Bu biçimde biyolüminesansa çok sefer şahit oldum. Hayal üzere bir şey bu…”

Kimi balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en yeterli örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.

Kimi balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en uygun örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.

Fell aslında bu işi biraz abartanlardan… Işıkların büyüsüne kapılan birçok fotoğrafçı, bu kadar ayrıntılı çalışmalara girmiyor. Çabucak çabucak hepsi  biraz baht biraz da önseziyle hareket ediyor ve plaj yürüyüşü esnasında mavi ışıltıları gören şahıslardan gelen ipuçlarının müsaadeden gidiyor.

Ortopedi uzmanı 48 yaşındaki Grant Birley onlardan biri… Birley, “Bu kadar düşünüp ve çalışmaya gerek yok. Dürüst olmam gerekirse, ya baht yapıtı ya da etrafta olabileceği hissiyatı ile 10 kezin 8’inde bu ışıkları yakaladım. Bence bu biraz baht melesi…” diye konuştu.

Yeni Zelanda’da profesyonel fotoğrafçı olan Micheal Bain de talih faktörüne inanlardan… Bain, “Samanyolu Galaksisi’ni fotoğraflamak umuduyla plaja gitmiştim. Plaja vardığında, yıldızlarla dolu bir gökyüzü görmekle kalmadım, parıldayan bir kıyı şeridine de şahit oldum. Bu durum baht yapıtı denk gelebilecek özel bir olaydı” dedi.

İki yıl evvel, Auckland civarında yaşayanlar için biyolüminesans temalı bir Facebook kümesi oluşturan Stacey Ferreira ise bu ışığa olan ilginin her gün arttığını söz etti ve ekledi:

“Bu harikulâde doğal hoşluk, ölmeden evvel kesinlikle şahit olunması gereken bir olay. Ülkede bu türlü bir ilgi olunca ben de Facebook’ta bir küme oluşturmak istedim. Başlarda 100 kişi olan üye sayısı bir yıl içinde 7 bini geçti ve her yaz 2 bin yeni üye iştiraki gerçekleşiyor.”

TÜRKİYE’DE DE GÖRÜLDÜ

Biyolüminesans 2020 yılında Büyükçekmece’de Albatros kıyısında görülmüştü. Bölge sakinlerinden biri, gazetecilere yaptığı açıklamada, 20 yıla yakın vakittir orada yaşadığını belirterek, “İlk kere görüyoruz. Şaşırdık. Telefonumuzla çekmeye çalışıyoruz ancak imaj alamıyoruz” diye konuşmuştu.

Büyükçekmece’de görülen biyolüminesans… (Fotoğraf: DHA)

Ama İstanbul’daki durum tek hücreli, çok küçük ve mikroskobik deniz canlılarının tesiriyle ortaya çıkmıştı. Yeni Zelanda’da gerçekleşenler ise daha büyük tepkimeler…

New York Times’ın “These Photographers Chase New Zealand’s Glowing Waves”, “Satellites Spot Oceans Aglow With Trillions of Organisms”başlıklı haberlerinden derlenmiştir.