Dere değil çamur deryası

CİHAT ASLAN İstanbul – Milliyet olarak, Marmara Denizi’ni tehdit eden müsilajın sebeplerini takibimizde kirliliğe neden olan dere, çay ve akarsuları seyahatimizde, bir haftada Çanakkale Biga Çayı, Balıkesir Gönen Çayı, Bursa Nilüfer Çayı ve Kocaeli Tavşanlı ve Sarımeşe Deresi’ni gezdik. Yedi günde 2000 km’lik kirlilik takibinde son durağımız İstanbul’un Haramidere, Ayamama ve Kurbağalıdere’si oldu. Marmara Denizi’ni tehdit eden müsilaj kirliliğinde elbet en kıymetli kentlerin başında İstanbul geliyor. Ağır endüstrinin yer aldığı 16 milyonu geçen nüfusu ile kirlenmenin en çok yaşandığı kent olan İstanbul’daki derelerin son hali, müsilajın en büyük nedeni olarak gösterilebilir. Gezdiğimiz derelerde kirliliğin yüksek olduğunu gözlemledik. Kentin evsel ve sanayi atıklarının kanalizasyon aracılığıyla boşaldığı dereler, arıtılmadan boşaltılan fabrika atıkları ile kimyasal zehre dönerek hem kentin içinden geçiyor hem de Marmara’ya dökülerek denizi kirletiyor. Devlet Su İşleri İstanbul 14. Bölge Müdürlüğü’nün derelerin çıkış noktası için verdiği haritaya nazaran Haramidere’nin kaynağından çıktıktan sonra yeryüzü ile buluştuğu Akçapınar Mahallesi’ndeki Cihan Sanayi Sitesi’nde debi düşüklüğü nedeniyle su azlığı dikkat çekiyor. Suyun burada kanalizasyon ve sanayi bölgesinden geçmediği düşünülünce pak görünüyor.

Dere, Cihan 1-2 Sanayi Siteleri’nden geçişi sırasında en kirli haline dönüşüyor. Dokuma boyama, gübre, kot fabrikaları ile ağır endüstrinin yer aldığı bölgeden geçen Haramidere’nin rengi akıl almaz biçimde bozuluyor. Dereye arıtma kullanmadan atık atan kot fabrikaları nedeniyle rengi deniz mavisi yerine kot mavisine dönüşüyor. Narman Et Kesimhanesi’nin altından geçen fabrikaların zehirli suyu, kot kokusuna da sebep oluyor. Kesimhanenin önünde konuştuğumuz Mehmet Narlı, “Derenin rengine bakarsanız bazen kot fabrikasında ne renk pantolonların çıktığını anlarsınız. Bu bölge sanayi bölgesi, her yerden atık atılıyor. Kimsenin de arıttığını düşünmüyoruz” diyor.

Fabrikaların ortasından geçen derenin güzergâhı 1 milyonluk nüfusu ile Türkiye’deki 50 vilayetten daha fazla nüfusu olan Esenyurt’tan geçiyor. Burada da evsel atıklarla kahverengiye dönüşüyor. Bazen yerin altından bazen de kentin içinden geçen dere, Esenyurt’ta da berbat kokuya sebep oluyor. Kent merkezinde derenin yanından geçtiği işletme sahipleri de hem kokudan hem de derenin renginden rahatsız. Haramidere’nin yanından geçtiği bir işletmeci, “Bu derenin her zamanki hali. Rengini hiç kahverengi ve siyah dışında göremedik. Şu an debisi düşük. Kışın yağmurlarla taştığı da oluyor. Kokusundan insan rahatsız olmaz mı?” diyor. Esenyurt Devlet Hastanesi’nin ve Gaziler Parkı’nın çabucak tabanından geçen Haramidere, Avcılar Ambarlı Dolum Tesisleri’ne kadar kahverengiye dönüyor. Burada etrafındaki sanayi tesislerinin atıkları ile de buluşan Haramidere, fabrikaların ortasından siyaha dönüşmeye başlayan rengi ile Marmara Denizi’ne dökülüyor.

Kurbağalıdere’nin kaynağı

Kadıköy’den Marmara Denizi’ne dökülen ve geçen yıl İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından ıslah çalışması başlatılan Kurbağalıdere de vakit zaman kirlilik haberleriyle gündeme geliyor. Yaklaşık 10 başka kolu olan Kurbağalıdere birkaç noktadan yer suları ile oluşuyor. Kayışdağı’nın çabucak altındaki Emekevler Mahallesi’ndeki kaynağından yaptığımız müşahedede öncelikle tertermiz göründüğü

söylenebilir. Derenin debisi her ne kadar düşük olsa da akan suyun rengi pak. Çabucak yanında Cumartesi Pazarı ve satışa hazır kurbanlıkların olduğu büyük ahırlar var. Derenin içinden geçtiği bölgelerde rengi çok değişmese de o berraklığından pek eser olmuyor. Kadıköy’den Marmara Denizi’ne dökülen Kurbağalıdere’nin o eski kokusundan eser yok lakin renginde değişim birinci noktasından rahatlıkla gözlenebiliyor.

Kırmızı akan Ayamama

Şirinevler, Yenibosna üzere bölgelerden geçen Ayamama Deresi’nde de durum Haramidere’den farksız. Mahmutbey-Yeşilköy Temas Yolu’nun altından geçen Ayamama, yaz ayları nedeniyle birtakım yerlerde debisi düşük halde kurumuş. Lakin suyun olduğu bölgelerde ise rengi başka derelerle birebir yazgısı yaşıyor. Askeri bölgenin yanından geçen Ayamama Deresi’nin renginde yer yer kırmızılık ve kahverengilik mevcut. Ataköy Rauf Orbay Caddesi’nin altından girişe kapalı bölge ortasından geçen Ayamama Deresi, Marmara’ya kahverengi formda akıyor.

‘İstanbul derelerinin membaları kurudu’

Etraf ve Orman Bakanlığı eski Müsteşar Yardımcısı Etraf Mühendisi Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Marmara Havzası’nın özel alan ilan edilmesi gerektiğini belirterek, sorunun tahlili için tekliflerde bulundu:

“Eğer Marmara’yı hassas alan ilan ederseniz, dereleri, ırmakları, akarsuları da hassas alan ilan etmiş olacaksınız. Buraya verilen suların kirlilik yükü de kirletici kıymetleri de hudut bedellerinin altına indirilmek zorunda. Marmara Denizi bize müsilajla ‘Ben boğulup ölüyorum’ diyor. Endüstriden gelen atık sular, deniz derin deşarjı ile verilen atık sular, endüstrilerin arıtma çamurlarının Marmara Denizi’ne verilmesini önlemek zorundayız. Marmara etrafındaki bütün derelerin incelemeye alınması gerekiyor. Etrafındaki suların yüzde 80’i maalesef 4’üncü kalitede en kirli su derecesinde. Yani bağıra bağıra ‘Ben Marmara’ya kirli su taşıyorum’ diyor. Belediyelerin, dereleri kanalizasyon üzere kullanmaları önlenmeli. Fabrika atık suyunu kanalizasyona bağlıyor. Kanalizasyonun irtibat yeri. Bunu Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın muhakkak yasaklamalı. Derelerin kaynaklarını bulamazsınız. Kaynak suyu diye bir memba suyu kalmadı.”