Ekonomik krizin gölgesinde okullar açılıyor

“Formalarını aldık. Altı geçen sene 75 liraydı, hatırlıyorum. Bu sene 150 olmuş. Üstü de 45 idi, bu sene 100 lira olmuş. İkisi de iki katına çıkmış. İddia edersiniz bir kesim yetmiyor, yedekli almak zorunda kalıyoruz çocuklar küçük olduğu için.”

DW Türkçe’ye konuşan İstanbul’da ilkokul birinci sınıf öğrenci velisi olan Sinem Türküner Moralar, geçen yıla nazaran boya kalemlerinin fiyatının da 30 liradan 95 liraya, kalem fiyatının ise 6,5 liradan 12,5 liraya söylüyor.

Kamuya ilişkin eğitim yatırımlarının giderek azaldığı Türkiye’de2022-2023 eğitim-öğretim yılı 12 Eylül Pazartesi günü başlayacak. Okullar tekrar yüksek masraflar, yetersiz yatırımlar, özelleşme, garantisiz istihdam ve müfredat problemlerinin gölgesinde açılıyor.

Anaokulları ve 1. sınıflar için ahenk haftası geçen Pazartesi başlamıştı. Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran Ağustos ayında eğitim harcama kümesinde enflasyon yıllık bazda yüzde 34,4 arttı. Okul masrafları cep yakıyor.

Zorunlu muhtaçlıklar cep yakıyor

Eğitim Sen’in araştırmasına nazaran ise 2022-2023 eğitim öğretim yılı başlarken veliler, zarurî gereksinimlere, ilkokul 1. sınıfa başlayacak bir öğrenci için 2 bin 840 TL, ortaokula başlayacak bir öğrenci için 3 bin 180 TL, liseye başlayacak bir öğrenci için 3 bin 270 TL ödemek durumunda.

Antalya’nın Kepez ilçesinde yapılan araştırmada kırtasiye fiyatları temel alınırken bu sayıların içinde yardımcı kaynaklar, kayıt fiyatı, servis fiyatı ve velilerden yıl içerisinde talep edilen katkı hissesi yok.

Tüm Kırtasiyeciler Derneği Lideri Vecdet Şendil, basına yaptığı açıklamada, geçen seneye kıyasla bu yıl eser bazında ortalama yüzde 80’lere varan fiyat artışı olduğunu belirterek “Bu yıl bir çanta ortalama 600 ila 800 liraya dolacak” dedi.

“Kırtasiye fiyatları üçe katlandı”

DW Türkçe’ye konuşan kırtasiyeci Ali Visalettin Hazinedaroğlu da kâğıt fiyatlarındaki artışa işaret ediyor:

“Kâğıt fiyatları tahminen 1’e 3 bile oldu. Geçen sene 54 diye sattığımız kâğıt, bu sene o fiyatlara biz alamıyoruz, çok kıymetlendi. 80-90’a alış fiyatları konuşuluyor.”

Eğitim Sen’in araştırmasına nazaran ise bir yıl evvel ilkokula başlayan bir öğrenci için en ucuz zincir marketlerde 234 TL’ye alınan kırtasiye materyalleri bugün en az 3 kat artışla 710 TL’ye alınabiliyor. Buna nazaran 2021’de 45 lira olan okul çantası fiyatı 149 lira 95 kuruş, 34 lira 50 kuruş olan beslenme çantası fiyatı 79 lira 50 kuruş, 15 lira 50 kuruş olan suluk fiyatı 49 lira 75 kuruş, 8 lira 95 kuruş olan kalem kutusu fiyatı 18 lira 50 kuruşa çıktı.

Kayıt ve bağış paraları

Yeni eğitim-öğretim periyodunun başlamasıyla birlikte okullarda kayıt parası ve zarurî bağış uygulamaları da gündeme geldi.

DW Türkçe’ye konuşan Eğitim-Sen Genel Lideri Nejla Şura, eğitime ayrılan bütçenin yetersizliği nedeniyle uzun vakittir kendi muhtaçlıklarını karşılamak zorunda kalan devlet okullarının tahlili bu yıl da velilerin cebinde aradığını vurguluyor.

Kurul, “Her kayıt periyodunda velilerden istenen ‘kayıt parası’ ve ‘bağış parası’ bu yıl velileri geçmiş yıllara nazaran daha fazla zorladı. Bunların dışında velilerden ‘ihtiyaç maddeleri’ listesi ismi altında ‘A4 kâğıdı, kâğıt havlu, sıvı sabun, tuvalet kâğıdı’ vb üzere başka eserler için 300 ila 500 TL ortasında para isteniyor” diyor.

Devlet dayanağı talebi

DW Türkçe’ye konuşan Birleşik Kamu-İş Konfederasyonu Genel Lideri Mehmet Balık da devletin, minimum fiyatla geçinenler başta olmak üzere okul masrafını karşılaması her geçen gün zorlaşan velilere eğitim masrafları için dayanak sağlaması gerektiğini söylüyor. Balık, “8 bin lira 10-11 bin lira ortasına sıkışmış bir gelirimiz var. Hasebiyle iki çocuklu bir kamu çalışanını düşündüğünüz vakit başlangıçtaki masrafları düşünecek olursak kıyafet, ayakkabı, spor kıyafeti vs. İçin yaklaşık 6 bin 250 lira üzere bir masraf yapmak gerekiyor iki çocuk için” diyor.

Çocuğun beslenme, servis ve yıl içinde değişen kırtasiye masraflarının da olacağına değinen Balık, bunun için de bir çocuk için aylık ortalama 1000 lira üzere masraf gerektiğini söz ediyor.

Servis fiyatları zamlandı

İstanbul Umum Servis Aracı İşletmecileri Esnaf Odası, 24 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, 2022-2023 eğitim-öğretim yılında okul servisi fiyatlarına yaklaşık yüzde 20 oranında artırım yapıldığını açıkladı. Ankara’da okul servis fiyatlarına artırım geldi. Yapılan artırımla birlikte 0-3 kilometre ortası yıllık 5 bin 96 TL oldu. 15 kilometreyi aşan her kilometre için ise 150 TL ek fiyat alınacak.

Devletin velilere finansal dayanak sağlaması gerektiğini savunan Mehmet Balık, “Peki 9 bin lira maaş alan bir kamu çalışanı aylık 2 bin lira çocukları için harcarsa konut kirasını, öteki beslenme, ısınma harcamalarını nereden karşılayacak? Karşılayabilmesinin mümkün olmadığını söyleyebiliriz” diye konuşuyor.

Beslenme sorunu büyüyor

Eğitim-Sen de okullardaki beslenme sıkıntısına dikkat çekiyor. Türkiye’de birçok öğrencinin sabah kahvaltısı yapmadan okula geldiğini ve yemek yemeden günü tamamladığını vurgulayan sendika, sağlıklı beslenme alışkanlığının çocukların yalnızca büyüme ve gelişiminde değil, okul başarısı üzerinde de son derece tesirli olduğuna dikkat çekerek bu sorunun acil çözülmesi gerektiğinin altını çiziyor.

Yüksek enflasyon nedeniyle alım gücünün giderek düştüğü bu devirde öğrencilerin beslenme probleminin daha yakıcı hale geldiğini tabir eden Nejla Konsey, “Okullarda bir öğün fiyatsız, sağlıklı yemek hakkı devlet tarafından karşılanmalıdır. MEB, çocuklarımızın sağlıklı gelişimi ve eğitim sürecinin sağlıklı işlemesi için öğrencilerin beslenme meselesini çözmek için farklı bir bütçe ayırmak durumundadır” diyor.

Nejla KurulFotoğraf: Altan Gocher/Pacific Press/picture alliance

Eğitim yatırımları yarı yarıya düştü

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bütçesi, 2022 yılı için 189 milyar 11 milyon TL olarak açıklanmış, bu sayı ulusal gelirin yüzde 10,79’unu oluşturmuştu.

Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinden eğitim yatırımlarına ayrılan hisse ise 2002’de yüzde 17,18 iken bu sene 8,06 oldu. Buna nazaran Bakanlığın eğitim yatırımları 20 yılda yarı yarıya düştü.

Nejla Konsey, okulların değerli bir kısmı önemli manada ödenek derdi çekerken bakanlığın göndermediği kaynakların öğrencilerden nizamlı olarak toplanan aidatlar, bağışlar ve okulların ticari faaliyetlerinden karşılandığını tabir ediyor.

Kurul, bilhassa fakir mahallelerde Türkiye ortalamasının çok üzerinde kalabalık sınıf sorunu yaşandığını, okulların fiziki donanımının, en temel eğitim araç gereçlerinin olup olmamasının, okulda öğrencilerden para toplanıp toplanmamasına nazaran değişiklik gösterdiğini belirtiyor

Kamunun eğitime ayırdığı hissenin azaldığı periyotta özel okulların oranı ise yüzde 3’lerden 30’lara ulaştı.

Özel okul fiyatları de bu yıl cep yaktı. Özel okulun yıllık fiyatı büyükşehirlerde yıllık 100 bin TL’yi aştı. Anaokulu fiyatı yüzde 8 KDV hariç kimi özel okullarda 100 bin lira, ilkokulda 120 bin lira ve ortaöğretimde 150 bin lira oldu. Peşin ödeme, kredi kartına tek çekim yahut taksit üzere seçenekler sunulup fiyat artırıldı.

Milli Eğitim Bakanlığı, yönetmelik değişikliğiyle özel okullarda artırım oranını yüzde 36 ile sonlandırmıştı. Özel okullar ise bu farkın yemek, kırtasiye, kıyafet ve servis hizmeti fiyatlarına yaptığı artırımlarla kapatmaya çalıştı.

Güvencesiz çalışma artıyor

Türkiye’de özel okulların sayısı artarken öğrencilerin aileleri yüksek fiyatlı okul fiyatlarına, bu okullarda çalışan öğretmenler ise hak kayıplarına maruz kalıyor. Özel kesim öğretmenleri, kamudaki öğretmenlere nazaran daha düşük fiyatlar, daha uzun çalışma saatleri ve kısa müddetli kontratlar üzere hak kayıpları yaşıyor.

Özel okullarda ve dershanelerde çalışan öğretmenlerin örgütlendiği Özel Dal Öğretmenleri Sendikası üyeleri, geçen haftalarda 2014’te yürürlükten kaldırılan taban maaş uygulamasının tekrar yürürlüğe konması talebiyle alanlara çıkmıştı.

Taban maaşla ilgili yürürlükten kaldırılan maddede özel öğretim kurumunda çalışan eğitimciler kamu kurumundaki denginden düşük maaş alamaz diyordu. Şu anda ise haftada 60 saat çalıştırılan özel öğretmenlerin birden fazla minimum fiyat ya da biraz üstünü alıyor.

DW Türkçe’ye konuşan öğretmenler, bir yıl dolmadan iş veren tarafından seneye tekrar işe alınacakları gerekçesiyle istifaya zorlandıklarını, bu nedenle işsizlikle karşı karşıya kalırken kıdem tazminatından da yoksun olduklarını belirtti.

Eğitim-Sen de kamudaki fiyatlı öğretmen sıkıntısına dikkat çekiyor. 15 Temmuz 2016 sonrasında tek bir takımlı öğretmen ataması yapılmadığını, yapılan bütün atamalarda öğretmenlerin kontratlı olarak atandığını tabir eden sendika, 2022-2023 eğitim öğretim yılında en az 80 bin fiyatlı öğretmenin vazife yapmasının beklendiğine işaret ediyor. Eğitim-Sen Lideri Nejla Şura, “Kamu hizmetlerinin sürekliliği, düzenliliği ve halka daha nitelikli olarak sunulması için eğitimde her türlü garantisiz istihdam uygulamasından derhal vazgeçilmeli” daveti yapıyor.

23 Nisan merasimlerinde, Ankara’da bayraklarla yürüyen öğrenciler – (23.04.2012)Fotoğraf: Getty Images/AFP/A. Altan

Müfredat sorunu devam ediyor

Türkiye’deki eğitim sistemine ait tartışmalardan biri de müfredat sorunu.

Eğitim-Sen,Türkiye’de eğitim sisteminin en temel bilimsel prensiplerden ve laik eğitim anlayışından süratle uzaklaştığı, okullarda dinselleşmenin süratle artarak korku verici boyuta ulaştığı görüşünde. Sendika, MEB’in geçmişte eğitimin dinselleştirilmesi maksadıyla Diyanet İşleri Başkanlığı başta olmak üzere, çeşitli dini vakıf ve derneklerle ortak yürüttüğü projeler ve imzaladığı ‘iş birliği’ protokollerinin, okulları çeşitli cemaat, tarikat ve dini kümelerin aktiflik ve faaliyet alanı haline getirdiğini savunuyor.

Eğitim müfredatına bilim dışı müdahaleler olduğuna işaret eden sendika, felsefe-bilim derslerinin azaltılması, okulda mescit uygulaması, zihinsel engelli çocuklara zarurî din dersi getirilmesi, okul öncesi ve ilkokul öğrencilerinin mescitlere götürülmesi, din eğitiminin fiilen okul öncesine hatta kreşlere kadar indirilmesi üzere uygulamalara dikkat çekiyor.

Türkiye’de okullaşma siyasetinin siyasi gayelere nazaran belirlendiğini savunan Eğitim-Sen, Eğitimin Durumu 2022 isimli raporunda, “Milli Eğitim Bakanlığı’nın ortaöğretimde mesleksel eğitim ve İmam Hatip okulları temelli olarak şekillendirilen okullaşma siyasetinin, öğrencilerin çoğunluğunun bu okullara gideceği yahut gitmesi gerektiği ön kabulü üzerinden biçimlendirildiği” tabir edilerek “Böylece, bir taraftan sermayenin gereksinim duyduğu öğrencileri orta elemanlar ve ucuz işgücü olarak gören siyasetler yaşama geçirilirken, öbür taraftan imam hatipleştirme siyasetleri üzerinden eğitimin dinselleştirilmesi ve siyasi iktidarın politik kitle tabanının genişletilmesi tarafında adımlar atılması hedeflenmiştir” deniliyor.

MEB’in 2021 yılına ilişkin İstatistiklerine nazaran Türkiye’de okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde 9 milyon 352 bin 605’i erkek, 8 milyon 733 bin 338’i kız olmak üzere toplam 18 milyon 85 bin 943 öğrenci örgün eğitim alıyor. Öğrencilerden 15 milyon 194 bin 574’i resmi, 1 milyon 310 bin 605’i özel ve 1 milyon 580 bin 764’ü ise açık öğretim kurumlarında okuyor.