Enflasyon Karşılaştırmasında Kafası Karışanlara Dev Hizmet: Enflasyon Hesaplaması

Global dünyada pandemi yaklaşık 6 milyon can alırken, aşı, hadise, bulaş sözleri ile panik halinde izolasyon süreçleri yaşadık. Kapanma, tam kapanma, karantina derken ekonomiler bundan ziyadesiyle etkilendi. Üretim aksadı, tedarik müddetleri uzadı, hizmet dalı yara aldı, turizm dalı ise resmen vuruldu.

Ülkeler güçleri doğrultusunda piyasaları ve halklarını maddi olarak destekledi. Tüm bunların akabinde 2022 yılının ikinci ayını geride bırakmaya hazırlanırken, pandemi ivme kaybetse de sürüyor. Ekonomilerde ise olağanlaşma süreci sürat kazanıyor. Bu da tüm dünyayı uzun vakittir unuttuğu enflasyonla tekrar yüzleştiriyor.

www.tcmb.gov.tr

Merkez Bankası’nın 2004 yılında hazırladığı enflasyon bilgilendirme kitapçığında enflasyon nasıl tanımlanıyor evvel ona bakalım:

Enflasyon deyince akla birinci gelen günlük hayatta çokça kullandığımız mal ve hizmetlerin fiyatlarının artmasıdır. Ancak mal ve hizmetlerin fiyatları zaman içinde artabilir yahut azalabilir. Enflasyon yalnızca muhakkak bir malın veya hizmetin fiyatının tek başına artması değil, fiyatların genel seviyesinin sürekli bir artı göstermesidir. Öbür bir deyişle, yalnızca birtakım malların fiyatlarının daima artması ya da tüm malların fiyatlarının bir sefer artması enflasyon değildir. Örneğin aylık enflasyon oranının yüzde 1 olması, o ay içinde fiyatlar genel düzeyinin bir evvelki aya nazaran yüzde 1 oranında arttığını gösterir. Yıllık enflasyonun yüzde 30 olması da, fiyatların bir evvelki yıla nazaran ortalama yüzde 30 oranında arttığını, örneğin geçen yıl 20 milyon TL’ye alınan bir mal sepetinin bu yıl fakat 26 milyon TL’ye alınabileceğini söz eder.

Enflasyonun üç kaynağı vardır: Talep, maliyet ve beklenti. 

Kısaca talep enflasyonu genellikle para arzının artmasının tüketimi artırması sonucu ortaya çıkar.

Maliyet enflasyonu da üretimde kullanılan her türlü unsurun ve işgücünün maliyetinin artması sonucunda fiyatların artışa geçmesi de enflasyon yaratır.

Bir de beklentiler enflasyonu yükseltir. Beklentiler enflasyonun artmayacağı istikametinde olduğu sürece talep ve maliyet enflasyonu artışı devam etmez. Bunun bilakis bir beklenti oluştuğu sürece davranışlar buna nazaran etkilenir ve enflasyon artar.

Yüksek enflasyon nedeniyle bireylerin ve firmaların fiyat algılamaları bulanıklaşır. Yüksek enflasyon ortamında her şeyin fiyatı sürekli ve orantısız arttığı için neyin ucuz, neyin pahalı olduğunu anlamak zorlaşır.

Enflasyonun evvelce iddia edilemeyen değişikliklere neden olarak yarattığı belirsizlik, yatırımcının kendini garantiye almak ve riskten korunmak için fazladan bir getiri talep etmesine ve hasebiyle gerçek faizlerin yükselmesine yol açar. Bu da, borçlanma maliyetlerini artırarak, üreticinin kredi taleplerini kısıtlayan ve yatırımı engelleyen bir öge olarak ortaya çıkar.

Yüksek enflasyon, finans piyasalarının gelecekle ilgili öngörü yapabilmelerini zorlaştırarak kredi piyasasının verimliliğini ve dolayısıyla kullanılabilecek kredi ölçüsünü düşürür. 

Yüksek enflasyon işgücü piyasasının verimli çalışmasını engeller. İstikrarsız bir ekonomik büyüme, işgücü talebinin de istikrarsız olmasına yol açar.

Yüksek enflasyonun neden olduğu belirsizlik, toplumsal ve siyasi ilişkilerde kısa vadeli, çıkarcı ve ahlaki olmayan davranışları artırır.

Enflasyon, toplumun düşük gelirli bölümüne daha fazla ziyan verir ve fakirleşmeyi artırır.

Enflasyon hesaplamasında ise son devirde otoritelerin yaptığı açıklamalardan başların karışık olduğunu görüyoruz. Hatta karşılaştırma kısmında matematik bünyeyi terk edebiliyor. karşılaştırmaya girmeden evvel enflasyon nasıl hesaplanıyor bir bakalım.

O vakit evvel tekrar edelim: Enflasyon fiyatların artış suratının ölçümü ya da tam aykırısı. Ekonomist Mahfi Eğilmez, ‘Enflasyon Nedir, Nasıl Ölçülür?’ yazısında enflasyon hesaplamasını nasıl anlatıyor: (Mahfi Eğilmez’in yazısı geçmiş yıllara ilişkin olduğundan sayısal bilgiler güncellenerek yayınlanmıştır.)

Enflasyon iki farklı endeksle hesaplanır: (1) Üretici fiyatları kademesinde derlenen fiyatlarla hesaplanan endekse üretici fiyatları endeksi (ÜFE) denir. (2) Tüketiciye sonuncu satış evresinde derlenen fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) denir. Çoğunluğu tüketici enflasyonu ilgilendirdiği için onu ele alacağım. 

Tüketici evresinde enflasyon iki tıp dataya dayanılarak hesaplanır. Birinci olarak seçilmiş hane halklarına hangi mal ve hizmetleri hangi yükle kullandıkları anket uygulamasıyla sorularak (hane halkı bütçe anketi) ve başka kimi anket ve bilgiler kullanılarak hane halklarının bütçelerinde yer alan mallar ve hizmetlerin neler olduğu ve bunların bütçelerinde ne kadar tartı tuttuğu belirlenir. Bu mal ve hizmetler ve tartılarıyla bir sepet oluşturulur.

TÜİK tarafından yapılan anketler ve belirlemeler sonucunda hane halklarının besin unsurları ve alkolsüz içecek kümesi için aylık gelirlerinin ortalama yüzde 25,3’üni, bu kategoride yer alan beyaz peynir için de aile gelirlerinin yüzde 0,8284’ünü harcadıkları saptanmıştır. Beyaz peynirin fiyatı ay içinde değişiklik gösterdiği için 4 kere farklı günlerde derlenir. Her bir derlemede bulunan fiyat, sepetteki yük oranı olan 0,8284 ile çarpılır ve en sonunda ortaya çıkan dört yüklü fiyatın ortalaması alınarak beyaz peynirin o ay içindeki ortalama fiyatı bulunmuş olur. Beyaz peynir için verdiğimiz örnek endekse giren başka mallar için de yapılır ve her bir mal ve hizmetin o ay içindeki ortalama yüklü fiyatı hesaplanır. Ay içinde çok değişiklik gösteren 15 besin unsuru ve içecek dışında kalanların fiyatları 4 sefer değil 2 sefer derlenir, kiralar ise ayda bir defa derlenir ve hesaplamalar buna nazaran yapılır.

TÜFE sepeti için 409 eserin fiyatı işyerleri ve konutlarda derlenmektedir. 

Türkiye’de TÜFE endeksinin baz yılı 2003 yılı olarak alınmış, o yılın endeksi 100’e eşit kabul edilmiştir (2003 = 100.) Sonraki aylarda ve yıllarda hesaplanan TÜFE endeksi ile bu endeks karşılaştırılarak enflasyonun ne kadar arttığı ölçülmektedir.

2021 yılının Aralık ayında TÜFE endeksi 686,95 olarak, 2022 yılının Ocak ayında ise 763,23 olarak hesaplanmıştır. Buna nazaran 2022 yılı Ocak ayında tüketici enflasyonu bir evvelki aya nazaran ((763,23– 686,95) / 686,95 x 100 =)) yüzde 11,10 artmış olmaktadır. 2021 yılının Ocak ayında TÜFE endeksi 513,30 idi. Buna nazaran 2022 Ocak ayında yıllık TÜFE artışı ((763,23 – 513,30) / 513,30 x 100 = )) yüzde 48,69 olarak gerçekleşmiştir.

twitter.com

twitter.com

twitter.com

twitter.com

Noktayı kolay matematikle şöyle koyalım: 

100 liradan yüzde 2 artış 102 lira, sonrasında yüzde 7 artış en kolay yüzde hesabıyla 109,14 lira olur. 

7 kat demek ise ise 100*7=700 lira demektir.

Eğitimin hangi kademesinde okulda öğretiliyor bilmiyoruz ancak ‘bu benim ne işime yarayacak?’ diye soran öğrencilere gelsin.

Siz enflasyonu nasıl hesaplıyorsunuz? Yorumlarda buluşalım ????