Eski gazeteler internette

İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı’nın “Gazeteden Tarihe Bakış Projesi” ve yürütülen çalışmalar hakkında açıklamalarda bulundu.

İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nin derleme niteliği taşıyan araştırma kütüphanesi olması ve varlıklı koleksiyonu hasebiyle Türkiye’de tek olduğunu tabir eden Ak, kütüphanede “Türkiye’nin kültür ve bilgi hazinesi olarak” nitelediği yaklaşık 2 milyon kitap bulunduğunu söyledi.

Projenin adı “Gazeteden Tarihe Bakış Projesi” ile ulaşabilen gazetelerde arama için Ak, “Kullanıcılara gazetelerin sayfalarına tıpkı basım olarak değil ORC tekniği ile arama motoru üzere taranarak habere ulaşabilme imkanı da sunuyoruz. Bu da kullanımı hem hızlandıran hem de çok kolaylaştıran bir teknik” dedi.

Ak, “Merkez Kütüphane ve Az Eserler Kütüphanesi koleksiyonunda yer alan pahalı yapıtların korunması, yıpranmasının önlenmesi, kullanımının yaygınlaştırılması, kültürel mirasın gelecek kuşaklara inançlı bir formda aktarılması, ulusal ve memleketler arası tanıtımı hedefiyle Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı birçok çalışma ve proje yürütülüyor. Bu çalışmalardan biri de ‘Gazeteden Tarihe Bakış’ projesidir” dedi.

Proje hazırlığının 2012 yılında başladığını, ağır emekle, yıpranan gazetelerin elden geçirilerek restore edildiğini ve 2016 yılında dijital ortama aktarılmaya başlandığını belirten Ak, üniversite olarak yapıtların hem hamisi hem de kullandırıcısı olduklarını lisana getirdi.

‘İLK ETAPTA 1928 VE 1948 YILLARINI ALDIK’

Ak, kelamlarına şu formda devam etti:

“Telif haklarına da saygılı olarak birinci etapta 1928 ile 1948 yılları ortasındaki gazeteleri ele aldık. Bu çerçevede 55 gazeteden 32’sinin dijitale transferini tamamladık. Kalan 23 gazete üzerine çalışmalar da devam ediyor. Projemiz telif hakları çerçevesinde de ilerleyen yılları da kapsayacak halde devam edecek. Türkçe yanında takip edilen genel lisanların yanı sıra Osmanlı Devleti’nin geniş coğrafyadaki yayılımı ve buralardaki farklı milletlerden insanların yaşamasının doğal yansıması olarak o günkü konuşulan çabucak hemen bütün lisanlarda ulusal ve lokal gazete burada yer alıyor. Bu vesileyle yalnızca Türk okuruna değil tüm dünyadaki araştırmacı ve ilgililere hizmet edecek büyük bir hazineyi çarçabuk sunuyoruz.”

‘BİLİMSEL METOTLAR UYGULANACAK’

Prof. Dr. Ak, Türkiye’deki üniversitelerin tüm ilgili akademisyen, öğrencilerinin ağır taleplerini karşılayarak coğrafik uzaklığı kaldırıp internet üzerinden yapıtlara ulaşmalarını sağladıklarını kaydetti.

.

Projeyle, koleksiyonun gelecek jenerasyonlara korunarak aktarılmasının yanı sıra yapıtların de daha fazla yıpranmasını da engellediklerini söz eden Ak, “Bu gazeteler üzerinden toplumla ilgili çabucak her bahse rahatlıkla ulaşılabilecek. Bilimsel metotlar uygulanarak da araştırmalar ortaya çıkacak” değerlendirmesini yaptı.

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı’nın yalnızca kütüphane hizmeti veren değil, kütüphanecilikte rehberlik de yapıp kıymetli hizmetler veren bir yapıda olduğunu bildiren Ak, devam eden projelerle ilgili şunları kaydetti:

“Yazma ve matbu yapıtlarla alakalı projelerimiz devam ediyor. Burada 1 milyon 600 bin kadar pozun dijitalleştirildiği güçlü bir arşive sahibiz. Bir taraftan konservatuvarımız hem bizim Türk müziği hem de klasik Batı müziği olarak da güçlü bir biçimde varlığını devam ettiriyor. Nevzat Atlı hocamız kendi arşivini bize emanet etti. Burada Osmanlı Müziği Araştırmaları Merkezi eliyle de kıymetli bir proje de sürüyor. Öte yandan tüm kamuoyu ve ilgililerin yakından takip ettiği 2. Abdülhamit devri fotoğraf albümü de ne memnun ki tekrar üniversitemizin himayesi ve koruması altında. Orada da 36 bin pozun Osmanlı devletinin çabucak hemen her köşesinin kayda alındığı güçlü bir arşivi barındırıyoruz. Bunların her biri farklı projeler halinde. Hem yapıtları korumak hem de buradaki bilgiyi daha geniş kitleye kolaylıklar ulaştırılmak için yürütülen projelerdir.”

PROJEDE ÇALIŞACAK OLANLARA ÖZEL EĞİTİM VERİLDİ

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Sayısallaştırma/Dijitalleştirme Kısmında teknik süreçlerinin yürütülebilmesi için 2 adet A0, 2 adet A1, 6 adet A2 boyutlarında olmak üzere toplam 10 adet profesyonel satır tarayıcı ve iş istasyonu hazırlandı.

Eserler profesyonel fotoğraf makinesi ile çekildi ve projede çalışacak çalışanlara özel eğitim verildi. TS 13298 Bilgi ve Dokümantasyon-Elektronik Belge İdaresi standardına nazaran çekimler yapıldı. Yayın tiplerine nazaran sayısallaştırma metotları ve iş planlamaları yapılıp, öncelikle belirlenen yayın çeşitleri elektronik ortama aktarılmak üzere donanımlı tarama aygıtları ile çözünürlükleri yüksek olarak tarandı.

Sonraki evrede ise sayısallaştırılan yayınların otomasyon sistemi üzerinden erişilebilmesi için kataloglama süreçleri yapılarak, sayısallaştırılan manzaralar ile katalog künyeleri eşleştirilerek elektronik ortama aktarıldı. Dijitalleşen yayınların taramaları OCR (Optical Character Recognition: Optik Karakter Tanımlama) sistemi ile yapıldı. Böylelikle araştırmacının söz girişiyle arama yapabilmesi, aradığı bilgiye kolaylıkla ulaşabilmesi sağlandı.

Proje kapsamında açık erişime açılan gazeteler şunlar:

“Açık Kelam, Akşam, Anadolu, Aydın, Beyoğlu, Bugün (Siyasi, İçtimai, Gündelik Gazete), Cumhuriyet, Doğu, En Son Havadis, Haber (Akşam Postası), Hakikat, Hakimiyeti Ulusala, Halkın Lisanı, Halkın Sesi, İkdam (Halk Gazetesi), İkdam (Cumhuriyet için, Halk için), İkdam (Sabah Postası), Kurun, Milliyet, Münakaşa, Son Posta, Son Telgraf, Son Saat, Tan, Tasviri Efkar, Türk Kelamı, Türk Lisanı, Ulus, Vakit, Vatan, Yeni Asır, Yeni Sabah.”

İkinci etapta erişime açılacak olan 23 başlık gazeteler ise “Afacan, Aravelk, Borsa, Bursa, Çapkın, En Son Dakika, Haber (Afyon), Hakkın Sesi (Bursa), Halk (Trabzon), Hoca Nasreddin, İzmir Postası, Jamanak, Piyasa Cetveli, Savaş,Son Dakika, Turan, Türkische Post, Ulus Sesi, Ulusal Birlik, Yarın, Yeni Mersin, Yenigün ve Yeniyol” biçiminde sıralandı. (AA)