İnsanoğlu tarih boyunca birçok devlet, kültürel, toplumsal ve politik sistem kurmuştur. Bunlardan kimileri binlerce yıl, kimileri yüzlerce yıl …
İnsanoğlu tarih boyunca birçok devlet, kültürel, toplumsal ve politik sistem kurmuştur. Bunlardan kimileri binlerce yıl, kimileri yüzlerce yıl sürmüş kimileri da kısa sürüp yok olmuştur. İnsanlığın deneme yanılma usulüyle attığı adımlar bizi bugün bulunduğumuz noktaya getirmiştir. Pekala Feodalizm (Derebeylik) nedir? Feodal sistem nasıl ortaya çıkmıştır?
Feodalizm, Senyör ya da Lord olarak isimlendirilen toprak sahibi bir derebeyin topraklarında serf ismi verilen köylüleri çalıştırıp, ortaya çıkan eserden onlara ufak bir hisse verdikten sonra geri kalanı kendisine almasına dayalı bir ekonomik sistemdir. Terim, latince ‘feudum’ ‘feudalism’ sözcüğünden türetilmiştir. Feudalism, hizmet etme şartına bağlı olarak verilen arazi manasına gelir.
Toprağa, ziraî üretime ve lorda hizmet şartına dayanan feodal sistemin, dokuzuncu ve on beşinci yüzyıllar ortasında uygulandığı genel kabul görür. Bu bağlamda feodalizm, Avrupa’nın yaklaşık 600 yılına damgasını vurmuştur.
FEODALİTE REJİMİNİN ÖZELLİKLERİ
Feodalite rejiminde, halk ortasında eşitlik yoktu. Avrupa’da halk; soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler diye sınıflara ayrılmıştır. Bu nedenle Ortaçağ’da Avrupa’da toplumsal adalet sağlanamamıştır.
Toprakların mülkiyeti soyluların elinde toplanmıştır.
Ortaçağ’da kapalı bir ekonomik siyaset izlendiği için halk sermaye birikimine sahip olamamıştır.
FEODALİZMİN OLUMLU İSTİKAMETLERİ
Feodalizm 1.000 yıldan daha uzun bir mühlet evvel ortaya çıkmış, alt ve üst sınıfın birlikte ahenkle yaşamasına imkan sağlamış, görece uygar bir sistemdir. Toplumdaki herkesin üstlendiği misyona uygun olarak ödüllendirildiği ve lokal toplulukların bile bir formda sesini duyurabildiği bir sistem olmuştur. Kral, hiyerarşinin en üstünde yer aldığı halde karar almak konusunda bağımsız değildir. Sistem, binlerce kilometre ötedeki bir hükümdara duyulan kör bağlılıktan çok bireyin bağlı olduğu şahsa duyduğu itimat üzerine inşa olmuştur.
Baronlarla serfler ortasındaki bağlantı, Karanlık Çağlardaki alakadan çok daha istikrarlı, inançlı ve verimlidir. Toplumda herkesin bir yeri ve emeli olmasını sağlayarak ulusal sadakatin artmasını sağlamıştır.
Hepsinden öte sistem, az da olsa beşere bahtını belirleme talihi tanımıştır. Kimse zorla savaşmak ya da zorla çalışmak durumunda kalmamış; en azından bu ikisi ortasında bir tercih yapabilecek hale gelmiştir.
FEODALİZMİN OLUMSUZ TARAFLARI
Üstteki yararlar yanı sıra feodalizm beş yüzyıl boyunca Avrupa’nın ağır baskıcı bir sistem ile yaşamasına neden olmuştur. Hükümdarın mutlak gücü, birtakım hususlarda sınırsız davranışlara yol açmıştır. Örneğin çok vergiler ve vefat tehdidi vb. Toplumsal adalet son derece zayıftır. Halkın %90’ını oluşturan sınıfın fırsatları yok denecek kadar azdır. Ayaklanma korkusu, hükümdarın baronlarını daima olarak keyifli etmesi gerekliğini doğurmuş bu da güvensizlik beraberinde komplolara yol açmıştır.
Güç ve sadakat en makbul bedeller olarak görülmüş, zekaya ve meritokrasiye ehemmiyet verilmemiştir. (Meritokrasi: Liyakata dayalı bir idare anlayışını benimseyen devlet modeli.) Bu olumsuz tarafları yüzünden feodalizm, toplumsal ve felsefi gelişmeleri frenlemiştir.
GÜNÜMÜZDE FEODALİZM
Sanıldığı üzere feodalizm Orta Çağ’da ortaya çıkmamıştır. Kökleri Antik Mısır’a kadar geri sarfiyat. Fakat 19. yüzyıla kadar feodalizm terimi kullanılmamıştır. Hint kast sistemi, Kuzey Kore hatta kimi cürüm örgütlerinde feodalizmin motiflerini görebiliriz.
Örneğin pek çok mafya tertibi, çağdaş feodal sistemlere örnektir. Burada güçlü bir başkana bağlı aşikâr alanların sorumluları olan önderler vardır ve onlara bağlı olarak faaliyet gösteren diğerleri ve sonuç olarak sistemin her üyesi, kendi güvenliği için kendisinin üstünde konumlanmış olan şahsa ya da şahıslara ödeme yapmak zorundadır.
Bugün felsefi manada 21. yüzyıl kapitalizminin feodalizmin parlak bir versiyonu olduğunu sav edenler de vardır. Bu tez örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nin neo-feodalizm ile yönetildiğini savunur. Bu savlarını da halkın en alt katmanında yaşayan bireylerin berbat fiyatlarla çalışmak zorunda kalmalarına rağmen şirketlerin çok düzgün para kazanmalarına ve dengesizliğin neden olduğu toplumsal adaletsizliğe dayandırırlar.
Sonuç olarak feodalizm; istikrar ve güvenliğin sağlamamış olduğu çağlarda, çağın kıymetli gereksinimlerine yanıt verebilen bir sistem olduğundan haklı ve gerçek bir sistem olarak kıymetlendirilebilir. Lakin felsefi ve toplumsal fikrin bu kadar aydınlanmış düzeylere ulaştığı 21. yüzyılda bu çeşit baskıcı ve kısıtlayıcı bir yaklaşımın benimsenmesi için hiçbir sebep yoktur.
FEODALİZMİN ORTAYA ÇIKMASININ SEBEPLERİ
Feodalizmin ortaya çıkmasındaki en değerli sebep, Roma İmparatorluğu’nun nizamının karşılaştığı büyük ekonomik buhrandır.
Roma İmparatorluğu’nda, bilhassa İtalya Yarımadası’nda ziraî üretim, toprak sahibi özgür Roma vatandaşlarının geniş çiftliklerinde, yüklü olarak köle emeği kullanılarak ve imparatorluğun ticaret sınırlarındaki hâkimiyeti sayesinde çeşitli pazarlara yönelik olarak yapılıyordu. Uygun işleyen ticaret sayesinde gelişmiş bir işbölümü sağlanmıştı ve ziraî üretim kırsal alanlarda, zanaatlar ise ticari merkez durumundaki kentlerde sürdürülüyordu. Kentler, kırsal kesim için gerekli üretim araçlarını ve lüks gereçleri, kırsal kesim ise kentlerin besin gereksinimini sağlıyordu. Bu formda canlı bir kent-kır ticareti oluşmuştu.
Fetihler boyunca Roma yeni vergi kaynakları yaratıyor ve savaşlardan gelen yağma gelirleriyle besleniyordu. Lakin, fetihlerin durması ve savaşların kısır savunma savaşlarına dönmesinin akabinde Roma maliyesi güç duruma düştü. Bunu dengelemek gayesiyle, vergilerin artırılması yoluna gidilmiştir. Vergilerin artırılması köylüyü sıkıntı durumda bırakıp alım gücünü azalttığı üzere, köyden kente göçü de tetiklemiştir.
Bu durum birinci tesirlerini ticaret üzerinde göstermiştir. Köylünün alım gücünün azalması köy-kent ticaretini zayıflatmış, kentli zanaatkârlar pazar bulmakta zorlandıklarından iflasa sürüklenmiş, kentle ticaret yapamayan latifundialar (köle emeğiyle üretim yapan ziraî işletmeler) sıkıntı duruma düşmüştür. Bu, Roma periyodundaki ekonomik nizamı yok edecek bir kısır döngüdür.
Eserlerin pazarlamasında problemler yaşanmaya başlandığında, kölelerin üretim periyotları dışında da beslenmesi mecburiliği katlanılması olanaksız bir maliyet ögesi haline gelmiştir. Bu tıp işletmeler, kölelerin bir kısmını azat ederek, makul bir toprak kirası karşılığında geçimlik toprakları sürece hakkı tanıdılar.
Azat edilmiş bu yeni küçük çiftçiler tümüyle özgür değillerdi, kendilerine tahsis edilen toprakları terk etmeleri durumunda toprak sahibinin gelir kaynağı da ortadan kalkacaktı. Münasebetiyle bu topraklardan ayrılmama şartıyla azat edilmişlerdir. Böylelikle, verilen toprağı işleyerek geçimini sağlayan, karşılık olarak efendisine toprak kullanım kirası ödeyen bu çiftçilerle yeni bir sınıf doğmuş oldu. Bu sınıf, feodal iktisadın ana üretici gücü olan serfler sınıfıdır.
FEODALİZMİN ÇÖKÜŞÜNÜN SEBEPLERİ
Ateşli silahların yaygınlaşması sayesinde, geniş surlarla çevrili malikânelerin inançlı birer ortam olmaktan çıkması,
Veba salgının yarattığı ziraî üretim kayıpları,
Coğrafik keşifler ve akabinde ticaretin canlanması, kentlerin ortaya çıkması ve insanların kentlere göç etmesi,
Hükümdarların, ticaret ile zenginleşmeye başlayan burjuva sınıfı tarafından desteklenmesi ve böylelikle merkezi otoritenin güçlenerek güçlü merkezi ordular kurması, üzere gelişmeler feodal sistemi zayıflatmıştır.
