Seray Şahinler / Osmanlı sarayının öne çıkan karakterleri ortasında hadım ağaları… Yüzlerce yıllık tarihte sarayda kilit rol oynamış, renkli …
Beşir Ağa’nın Topkapı’ya uzanan hikayesi farklı… Topkapı Sarayı Haremi’nin baş hadım ağası olan Beşir Ağa’yı tarih için değerli kılan ise sıkı bir kitapsever olması. Kurduğu kütüphaneler, Kur’an, hadis, kelâm ve fıkıh başta olmak üzere Osmanlı’nın karar sürdüğü coğrafyalardan topladığı kitaplarla kültür tarihi için değerli bir yere sahip Beşir Ağa’nın hayatı kitap oldu. Ohio State Üniversitesi’nden Osmanlı tarihçisi Prof. Jane Hathaway, Beşir Ağa’nın 90 yıllık ömrünü “Beşir Ağa Osmanlı Hareminin Baş Hadım Ağası” kitabında anlattı.
Fıkıh da var ideoloji de
Hathaway’in aktardığına nazaran Beşir Ağa’nın beğenileri Sultan III. Ahmed ve Sultan I. Mahmud devrinin saray yaşantısındaki entelektüel üretimi besliyor. Beşir Ağa’nın vefat ettiği yıla kadar 1007 kitabın listelendiği biliniyor. O devirde bir katalog hazırlayan Osmanlı memurları kitapları tasnifleyip kayıt altına almış. Tasavvuf, adab, mantık, bilim, tıp, tarih ve edebiyat alanlarındaki kitapların fizikî görünümünü, ciltleri dahi kayıt altında. Beşir Ağa’nın tarih kitapları ve kronolojik koleksiyonu Osmanlı tarih yazımı için kıymetli yere sahip.
Kitapta Aristoteles’ten İbn Sina’ya, İbnü’l-Arabi’den Mevlânâ’ya, Kâtip Çelebi’den Evliya Çelebi’ye kadar güçlü koleksiyona sahip Beşir Ağa’nın, 30 yılı aşkın Dârüssaâde ağalığı boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanında vakıflar kurup hayratlar yaptırarak saygın bir pozisyona ulaştığına yer veriliyor.
Beşir Ağa’nın kitapları yalnızca İstanbul’da değil. Medine’de bir kütüphane kurmuş, Bağdat’ta bir kitap vakfına bağışta bulunmuş ve kitap koleksiyonun bir kısmını Kahire’deki Ezher Üniversitesi Türk yatılı okuluna bırakmış. Araştırmalara nazaran Beşir Ağa Evliya Çelebi’nin “Seyahatnamesi”nin on cildine sahipti ve yazmaları eksiksiz olarak günümüze ulaşan üç kadrodan birini içeriyordu. Katip Çelebi’nin denizcilik tarihi, düş tabirleri, risaleler, İbn-i Sina’nın el-Kanun fi’t-tıbb’ın kopyaları öne çıkanlar ortasında.
Entelektüel mirasa değerli katkı sağladı
“Beşir Ağa’nın hikayesi Osmanlı’da güçlü kişi olan bir kölenin ömür öyküsüdür” diyen Hathaway, “Darüsssade ağalarının kitaba ilgisi sarayın eğitimiyle ilişkili olmalı. Beşir Ağa’nın Gülhane külliyesinde ve Eyüp’teki darülhadisindeki kitaplar, Süleymaniye Kütüphanesi’nde Hacı Beşir Ağa ve Beşir Ağa Eyüp tasniflerinin temelidir. Çok sayıda kitap topladı. Hacı Beşir Ağa, Osmanlı entelektüel mirasına kıymetli bir katkı sağladı” formunda konuşuyor.
3 Haziran 1746’da hayatını kaybeden Beşir Ağa Eyüp Mezarlığı’na defnedildi. Cağaloğlu’ndaki Beşir Ağa Külliyesi ve Eyüp’teki Beşir Ağa Darülhadisi, kentin çeşitli noktalarındaki çeşmeleri Beşir Ağa’nın geride bıraktığı eserler ortasında. Güçlü kütüphanesinin bir kısmı Beşir Ağa Külliyesi’nde bir kısmı ise Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunuyor.
