Her zamanın tarihe şahitliği farklıdır. Kimisi bizatihi hayatın içinde olarak olaylara, yaşanan tarihe tanıklık eder, kimisi yazarak, kimisi de …
Her zamanın tarihe şahitliği farklıdır. Kimisi bizatihi hayatın içinde olarak olaylara, yaşanan tarihe tanıklık eder, kimisi yazarak, kimisi de konuşarak tarihin şahidi olurlar. Bazıları de var ki kendisi kalem ve kelam ehli olduğu kadar bölümünün değerli isimlerini iki kapak ortasında buluşturacak maharete sahiptir. Onların şahitliği de kayıt altına almaktır.
Tam manasıyla karşılık gelir mi bilinmez ancak çocukluğumuzda tuttuğumuz hatıra defterlerinin medeniyetimizde de önemli ve değerli bir karşılığı vardır. Bu tarafıyla aslında gerçek, oturmuş ve sanatlı cephesiyle defter tutma geleneğinden bahsedebiliriz. Geçtiğimiz günlerde bu defterlerden birisi daha okurla buluştu. Hutût-i Meşâhir -Bir Devre Şahitlik- isimli eser, Yaşar Şâdi Efendi’nin 1920-1923 yılları ortasında periyodun pek çok kıymetli ismine yazdırdığı sayfalardan müteşekkil bir defterden oluşmakta. Ketebe yayınları ortasından çıkan, hattat, akademisyen ve müellif Süleyman Berk’in yayına hazırladığı defterde 283 değerli simanın yazısı yer almakta. Yapıtı yayına hazırlayan Süleyman Berk’in tabir ettiği üzere o devrin edîb, âlim, şâir, sanatkâr, asker, meşâyih ve devlet adamlarının görüşlerini, şiirlerini bazen de maharetlerini kendilerine sunulan deftere aktardıkları görülüyor.
Hutût-i Meşâhir’in daha evvel gibisi olan iki defter daha Âsâf Hâlet Çelebi’nin Defter-i Meşâhir’i ve İbnülemin’in Hutût-i Meşâhir Defteri yayınlanmıştı. Süheyl Ünver’in El Yazılarınâme isimli yapıtının ise hâlâ yayınlanacağı günü beklediğini yeniden bu yapıtın önsözünden öğreniyoruz. 35 yaş üzere çok genç denebilecek yaşta vefat eden Yaşar Şâdi Efendi (1888-1923) tahminen de bin bir zahmetle bir ortaya getirdiği isimlerin yer aldığı defter o periyot yayınlansa tahminen şimdiki kadar dikkat çekmeyecekti. 283 isimden kimisinin şöhreti periyodunu aşıp bugünlere geldi, kimisi mazide tozlu sayfalar ortasında kaldı. Lakin Yaşar Şâdi Efendi hatırlanan ya da hatırlanmayan isimleri bu vesile ile tekrar gün yüzüne çıkarmış oldu ve tabi yapıtın müellifi ve yayıncısı da…
EN KAPSAMLI DEFTER
Yapıtın ortaya çıkma serencamı 2010 yılına kadar gidiyor. O tarihlerde Türk-İslam Yapıtları Müzesinde 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim standı için bir yıl hazırlıkla uğraşan Süleyman Berk, müzenin envanter defterine kayıtlı bu defteri görür. Evvela hattatlar tarafından derlenmiş bir defter olabileceğini düşünür, fakat defterin içeriğini görünce heyecanlanır ve defterde periyodun ressam, musikişinas, meşayih, ilim adamı ve devlet adamlarından oluşan geniş bir bölümün el yazısının olduğunu görünce bunun aslında bir “Mecmua-i Hâtırat” olduğunu anlar. Berk’in defteri tedkikiyle yaptığı kıymetlendirme de dikkat cazibeli “Şimdiye kadar görebildiğimiz Hutût-i Meşâhir defterleri içerisinde en kapsamlı olanı Yaşar Şâdi’nin hazırladığı bu mecmua üzere görünüyor.” Hakkında çok hudutlu malumat olan Yaşar Şâdi Bey’in, İbnülemin Mahmud Kemal’e Son Asır Türk Şairleri yapıtı için verdiği terceme-i hâli defterin girişinde yer almış. Genç yaşta vefatı için de “bu yapıtı tertibe başladığım esnada terceme-i hâllerini istediğim şâir ve nâzımlardan birinci getiren Yaşar Şâdi idi. Gariptir ki birinci giden de o oldu.” (s.22) demiştir. Genç yaşta vefat eden Yaşar Şâdi Beyin hayatı da bu vesile ile yine gün yüzüne çıkmış bulunuyor.
283 İSİM BİRARAYA GELMİŞ
Abdülhak Hamit Tarhan, Prens Sabahattin, Abdülmecid Efendi, Abdullah Cevdet, Fuad Köprülü, Bursalı Mehmet Tahir, Bediüzzaman Said Nursi, Elmalılı Hamdi Yazır, Yahya Kemal Beyatlı, Sami Paşazâde Sezai, Ahmed Remzi Akyürek, İsmail Hakkı İzmirli, Mehmet Akif Ersoy, Faruk Nafiz Çamlıbel, Orhan Seyfi Orhon, Hakkı Tarık Us, Fatıma Aliye, Hasan Âli Yücel, Selim Sırrı Tarcan, Necmeddin Okyay, Halid Ziya Uşaklıgil, Veled Çelebi İzbudak, Babanzâde Ahmet Naim üzere daha ismini sayamayacağımız çok geniş yelpazede isimler bu defterde bir ortaya gelmişler. Defterin girişinde ise Yaşar Şâdi Efendi, yüzlerce ismi bir ortada derc etmesinin muradını da söz ederken farsça bir beyit nakletmiştir:
(Gözlerin ortasındaki ara, gözlüğü öğrenci yaptı. Aydın ve pâk insanların sohbeti ve yoldaşlığı, körün gözlerini açtı.)
Defterde herkes kendi meşrebine, misyonuna, durumuna nazaran kimi vakit şiir, özlü kelam, temenni dua ile katılırken bazıları için de bu fotoğraf, tezhib ve hüsn-ü çizgi biçiminde yer bulmuş. Sanatkârlar kendileri için ayrılmış sayfalara yapıtlarını yapıştırmışlar. Yaşar Şâdi Efendi ise yazısı olan her sahifenin altına yazı sahibini tavsif eden bir cümle kurmuş ve bunu rik’â sınırı ile kaleme almış. Örneğin Mehmet Akif, Safahat’ta yer alan bir şiiri ile deftere kayıt düşerken, Yaşar Şadi Beyefendi de kendisine “Fuzalâ-yı üdebâdan (Safahat) nâzım-ı zî-kemâli Mehmed Âkif Beyefendi hazretlerinin hatt-ı dest-i sâmîleridir. 17 Mart 1336” kaydını düşmüştür. “Bâğ-ı lisan tuhfesidir encümen-i yârâna/Gül-i mecmua-i Şâdî Yaşar inşaallah” beytini yazan Ali Buyruğu Efendi’ye ise “Fâzıl-ı bî-müdânî ve Ferezdak-ı Sânî Ali Buyruğu Efendi Hazretlerinin hatt-ı dest-i üstadâneleridir ki kendileri Millet Kütüphanesi vâkıf-ı âlîsidir. 18 Kânûn-ı Sânî 1336” kaydı düşülmüştür. Her biri birbirinden değerli isim tarihe özel bir kayıt düşmüşler. Defterde hayreti mucip olan isimler de vardır. Bunlardan Hüseyin Rahmi Gürpınar şunları yazmış: “Defter-i hâtırâtınızdan iki şey taaccübümü celb etdi. Birincisi, sâha-i ilm ve irfânımızdaki müessif boşluğa göre imzâca erbâb-ı fazl ve edebimizin çokluğu keyfiyeti..
İkincisi, Frenklerce meş’ûm sayılan on üç adedinin bu muharrir-i âcize isâbeti husûsu. Fî 20 Ağustos 1336 Hüseyin Rahmi.” Yazılan sayfa itibariyle 113. Sayfaya denk gelmesi Hüseyin Rahmi Beyefendisi bu türlü bir husus yazmaya mecbur kılmış anlaşılan. Yaşar Şâdi Beyefendi ise “Esâtize-i edebden edîb-i bî-nazîr ve muharrir-i kent Hüseyin Rahmî Beyefendi’nin hatt-ı dest-i âlîleridir.”(s.387)
Yaşar Şâdi Efendi, geride bıraktığı bu defterle tarihe değerli bir iz/ler bırakmıştır. Yaşar Şâdi Efendi’nin emaneti olan bu defteri başta yapıtı yayına hazırlayan Süleyman Berk ve büyük bir ciddiyetle, ihtimamlı bir baskıyla okura sunan Ketebe yayınları, aslında yalnızca unuttuklarımızı hatırlatmakla kalmamış, satırlara da aktararak kıymetli bir iş yapmıştır.
