Düşünmekten uykularınızı kaçıracak 19 meşhur paradoksu sizler için bir ortaya getirdik. Zati zihniniz yorgunsa bu içeriğe bulaşmanızı pek …
1. İrlandalı bilim insanı William Molyneux tarafından 1688 yılında sorulan soru:
Şayet doğuştan görme engelli olan bir beşere dokunma yoluyla bir kübün ve bir kürenin ne olduğunu öğretirseniz ve bu insan sonradan görme yeteneği kazanırsa, karşısında duran kübü ve küreyi sadece bakarak tespit edebilir mi?
2. Raymond Johnson isimli Google+ kullanıcısı tarafından sorulan soru:
Tahtada yazan soru şu: “Eğer bu soruya rastgele bir yanıt verirseniz, yanlışsız karşılığı vermiş olma olasılığınız yüzde kaçtır?”
Baş karıştırıcı değil mi? Daha hiçbir şey görmediniz…
3. Eski Yunan’a dayanan tahlilsiz soru:
Timsah bir çocuğu esir alır. Şayet çocuğun babası, timsahın oğluna ne yapacağını bilirse çocuk hür kalacaktır. Bu durumda baba, timsahın çocuğu öldüreceğini mi, yoksa hür bırakacağını mı söylemelidir?
4. İngiliz filozof Derek Parfit tarafından sorulan soru:
Mars’a gitmek için bir ışınlanma makinesine giriyorsunuz ve makine sizin tüm atomlarınızın birebir kopyasını oluşturarak Mars gezegenine kopyalıyor; bu sırada da yepyeni vücudunuzu yok ediyor. Sonuç olarak oluşturulan replika, sizinle büsbütün birebir görünen ve sizin benlik şuurunuzu taşıyan bir organizma oluyor. Pekala sonuç olarak siz varlığınızı sürdürüyor musunuz, yoksa öldünüz mü?
5. Epimenides paradoksu:
Şayet bir adam, “Ben her vakit palavra söylerim” derse, bu açıklama yanlışsız mudur yoksa yanlış mı?
6. Amerikalı filozof Edmund Gettier’in baş bulandıran sorusu:
Uzağı âlâ göremeyen bir çiftçi, yolda sütçüye rastlar ve bir inek kaybettiğini söyleyerek onu görüp görmediğini sorar. Sütçü ona yolun aşağısını gösterir ve çiftçiye endişelenmemesini, ineğini aşağıdaki tarlada gördüğünü söyler. Bunun üzerine çiftçi gözlerini kısarak bakar ve yolun aşağısında siyah beyaz bir cisim görerek rahatlar. Sonra tarlaya tekrar bakan sütçü, ineğin aslında tarladaki uzun otların ortasında olduğunu, çiftçiye gösterdiği şeyin ise bir ağaca asılmış bez kesimi olduğunu fark eder. Pekala bu durumda sütçü doğruyu mu söylemiştir yoksa yanlış bilgi mi vermiştir?
7. John Robertson’ın tasarruf paradoksu:
İktisat berbat durumda. Bu durumu düzeltmemiz için hepimizin para biriktirmesi tek tahlil yolu üzere görünüyor. Lakin şöyle bir sorun var: Şayet herkes para biriktirmeye başlarsa toplam talep düşecek ve bu da gelirlerimizin de düşmesine sebep olacak. Bu türlü olunca da sonuç, iktisadın daha berbata gitmesi olacak. Öyleyse ne yapmalıyız?
8. İngiliz filozof Philippa Foot’un ahlakî ikilemi:
Siz rayların kenarında duruyorsunuz ve bir trenin yaklaşmakta olduğunu görüyorsunuz. Rayların üzerinde beş kişi duruyor ve hiçbir şey yapmazsanız tren onları ezip geçecek. Neyse ki önünüzde bir düğme bulunuyor ve şayet ona basarsanız tren taraf değiştirerek öbür raylara geçecek. Lakin öbür rayların üzerinde de bir kişi duruyor ve bu durumda o ölecek. Düğmeye basar mısınız, yoksa basmaz mısınız? Şayet basmazsanız, beş insan hayatını kaybedecek ve siz onları kurtarabilecekken kurtarmamış olacaksınız. Şayet basarsanız da tek bir insan ölecek fakat onu bir manada siz öldürmüş olacaksınız. Seçim sizin…
9. Özel görelilik paradoksu:
Özel görelilik, bize süratli hareket eden nesnelerin kısaldığını söyler. Bu durumda şunu hayal edelim: Bir nesne yere paralel olarak süratle yol almaktadır ve kendisiyle birebir uzunluktaki bir tünelin içinden geçecektir. Bu esnada tünelin içindeki biri, nesnenin süratle yaklaşmakta olduğunu ve tünelden daha kısa olduğunu gözlemleyecektir. Bunun yanında, nesnenin üstünde bulunan bir insan ise, tünelin süratle yaklaşmakta olduğunu ve nesneden daha kısa olduğunu gözlemleyecektir. Bu durumda nesne, tünele tam olarak sığacak mıdır, yoksa sığamayacak mıdır?
10. Lukretius’un özgür irade dilemması:
Şayet beynimizdeki atomlar sürekli öngörülebilir biçimde hareket ediyorsa özgür iradeden kelam edilebilir mi?
11. Bestekar kim?
Vakitte seyahat yapıyorsunuz ve genç Beethoven’a, daha sonradan yazacağı sonatların notasını veriyorsunuz ve o da bunları yayınlıyor. Bu durumda besteyi kim yapmıştır?
12. Elealı Zenon’un hareketin imkânsızlığı üzerine ispatı:
Zenon, hareketi varsaymamız için bir nesnenin vakit ve yerde bir yerden diğer bir yere hareket etmiş olması gerektiğini söylüyor. Bunun üzerine okla ilgili verdiği meşhur örnek geliyor: Şayet ok havadayken vakti durdurabilseydiniz, okun hareket etmediğini, yerinde durduğunu görecektiniz. Yani rastgele bir anda ok aslında hareket etmemektedir. Ve şayet rastgele bir anda ok hareket etmiyorsa, hiçbir anda hareket etmiyordur ve böylelikle hareket imkânsızdır.
13. Matematikçi Archytas’ın M.Ö. 5. yüzyılda sorduğu soru:
Şayet cihanın ucuna masraf ve elimi uzatırsam, elim kainatın dışına çıkar mı, yoksa çıkmaz mı? Bu soru, bugün bize şu soruları sorduruyor: Cihan genişliyorsa neyin içine genişliyor? Şayet hiçliğin ve yokluğun içine genişliyorsa, o boşluğun da kozmosun bir modülü olması gerekmez mi? Ve şayet cihanın ötesine geçersek kozmosun sonu nereye kadar masraf?
14. Yunan sofist Protagoras’ın paradoksu:
Ahmet, Ayşe’ye hukuk dersleri veriyor, lakin tek bir kaidesi var: Ayşe’den, birinci davasını kazandığında kendisine dersler için para ödemesini istiyor. Dersler tamamlanıyor lakin Ayşe uzun mühlet hiçbir davada vazife almıyor; bunu ya bilerek ya da bilmeyerek yapıyor. Bunun üzerine Ahmet, parasını almak için Ayşe’ye dava açıyor.
Ahmet: Şayet davayı ben kazanırsam, karar gereği Ayşe’nin bana para ödemesi gerekir. Şayet davayı Ayşe kazanırsa mutabakatımız gereği Ayşe’nin yeniden bana para ödemesi gerekiyor.
Ayşe: Şayet davayı ben kazanırsam, karar gereği Ahmet’e para ödemem gerekmeyecek. Şayet davayı Ahmet kazanırsa tekrar ödemem gerekmeyecek, zira şimdi bir dava kazanmış olmayacağım.
Sizce hangisi hakikat?
15. İbn-i Sina’nın sorusu:
Duyularından büsbütün mahrum bırakılmış bir adam hayal edin. Bu adam göremiyor, duyamıyor, dokunamıyor, koklayamıyor ve tat alamıyor. Pekala bu durumda var olduğunun farkında olabilir mi? İbn-i Sina bu soruya “evet” karşılığını verir ve buradan ruhun mevcudiyeti sonucunu çıkarır. Lakin bunu bir defa de sizlerin düşünmesinde yarar var…
16. Filozof Frank Jackson’ın 1982 yılında sorduğu soru:
Ayşe, renkler hakkında her şeyi bilen bir bilim insanı. Renklerin nasıl ortaya çıktığı ve beyinde nasıl işlendiğine dair her şeyi biliyor. Lakin Ayşe hayatında hiç renkleri görmemiş. Pekala şayet Ayşe, siyah-beyaz dünyasının dışına çıkıp renkleri algılarsa daha evvel sahip olmadığı rastgele bir bilgiye ulaşır mı?
17. Olbers Paradoksu:
Kozmosta sonsuz sayıda yıldız olduğu söylenir. Pekala şayet cihanda sonsuz sayıda yıldız varsa, niye geceleri gökyüzü karanlık olur? Sonsuz sayıda yıldız demek, tüm gökyüzünün ışıl ışıl parlaması demektir. Öyleyse karanlık gökyüzünü nasıl açıklayabiliriz?
18. Don Harper Mills’in cinayet soruşturması:
Bir adam apartmanın üst katlarında bulunan dairesinden atlayarak intihar teşebbüsünde bulunuyor. Fakat tam düşerken, aşağıdaki dairelerden birinden sıkılan kurşun ile havadayken vurularak ölüyor. Silahı ateşleyen adamın gayesi, mermilerini boşalttığı silahı kullanarak karısını korkutmak. Fakat intihar teşebbüsünde bulunan adam, öteki adamın karısını öldürmesini istediği için gizlice silahı doldurmuş. Pekala bu durumda, bu olay bir cinayet mi, yoksa intihar mıdır?
19. Theseus’un gemisi:
Atinalılar Theseus gemisine son derece düzgün bakmış, eskiyen modüllerini tek tek yenilemişlerdir. Sonuç olarak ise gemide, birinci başta bulunan modüllerden tek bir tanesi kalmamıştır. Pekala bu durumda gemi, hâlâ birebir gemi midir?
