‘Hoşça kalın kardaşlarımız’

GÖKHAN KARATAŞ – S/S Karadeniz, Anadolu direnişinin akabinde gelen aydınlanmayı Avrupa kıtasına anlatmak için Fransa’nın Atlas Okyanusu kıyısındaki Le Havre limanına yaklaşırken güçlü gelgit nedeniyle 14 saat gecikme yaşamıştı. Manş Denizi’ndeki La Havre’de 2 Temmuz gecesi verilen ve büyük ilgi gören baloda Türk ve Fransız marşları çalındı.

Başkent Üniversitesi Atatürk Unsurları Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Evrim Şencan, seyahatte yaşananları şöyle anlattı:

“La Havre Belediye Lideri standın Türk devrimleriyle temasını vurgularken, Türk milletini ve vapura ruhu veren Atatürk’ü andı. İstihbarat müdürü Galip Bahtiyar’ın Fransızca bilmesi büyük avantajdı. Limanda 25 bin kişi sergiyi ziyaret etti. Kuvayi Milliyeci ruhuyla 200 km uzaklıktaki Paris’e giden Özbekler Tekkesi önderi Pir Cet Efendi, Eyfel Kulesi’ne çıktığında İstanbul’dan Anadolu’ya kaçırdığı silahları anımsayarak içinden geldiği üzere ezan okuyarak vapurun seyir defterine tarihi not düştü. Cet Efendinin, halifeliğin kaldırıldığı ülkeyi temsil eden vapurda yer alması çok manalıydı. Ulusal Gayrette Atatürk’ün yanında olmak için İstanbul’dan Ankara’ya geçmekle kalmamış İsmet İnönü, Celal Bayar, Adnan Adıvar, Halide Edip, Mehmet Akif, Hamdullah Suphi üzere vatanseverlerin konaklaması için Üsküdar’daki Özbekler Tekkesinin kapılarını açmıştı.”

Kazan Türkleri uğurladı

“Le Havre’ın akabinde Londra’ya giden vapuru, Büyükelçi Ferit Beyefendi ve eşi Müfide Hanım karşıladı. Ticaret vekili Bay Olivier’nin şatosunda düzenlenen davette ay-yıldızlı bayrağımız dalgalandı. Vapuru ziyaret edenler, Türklerin kibarlığını her yerde anlattı. Vapurda verilen 300 kişilik çay ziyafetine; lordlar, banka müdürleri, belediye ve ticaret temsilcileri, tanınmış denizciler, Londra Türk kolonisi, büyükelçi ve mühendisler katıldı. Daily Express, harem kıyafetinden çıkan Türk kızlarının zarifliğinden ve danslarından bahsetti. Amsterdam’da Vondel Park’ta ise Riyaset-i Cumhur Orkestrası’nin konserini 8 bin kişi dinledi. Sergiyi gezen Amsterdam Belediye Başkanı’na eşlik eden Bedia Hanım, Türk bayanının toplumsal hayattaki rolünü de kanıtlamıştı.

Vapur, Türk- Alman ticari alakalarının güçlenmesini sağladı. Baltık Denizi’nde 21 Temmuz’da varılan İsveç-Stockholm’de uzun gündüzler vapurdakilerin dikkatini çekti. Helsinki’ye 27 Temmuz sabahında gelen vapur yağmuru getirmişti. Helsinki’de halk, bekledikleri yağmuru vapurun getirdiğini düşünerek standa akın etti. İlgi çok büyüktü. Vapur Helsinki’ye veda ederken orkestra Finlandiya marşını çalıyordu. Rusya’nın Kazan bölgesinden gelen Türkler his seline kapılıp ağlıyordu, “hoşçakalın kardaşlarımız” diye… Kazan Türkü tüccar Abdürrahim, heyete kenti gezdirmiş ve bilgi vermişti. Son durak Leningrad’da (St. Petersburg) Sovyetler, vapurdaki telsiz dairesini kilitledi, fotoğraf makineleri mühürlendi. Leningrad Ticaret Odası, vapur için bir sinema çekti.”

“Dönüş yolunda Akdeniz’deki birinci liman olan Marsilya’da Karadeniz vapuruna terör saldırısı ihbarı yapıldı. Marsilya’da sessiz ve kolay karşılama gerçekleşti. Zira Türk gemisi Bozkurt ile ve Fransız gemisi Lotus çarpışmıştı, iki ülke gergindi. Telsizden verilen iletide Marsilya’ya gidilmemesi istenmişti. Ancak bildiri limandayken ulaştı. Tekrar de kadro elbiseli erkekler ve ipek elbiseli bayanlar Marsilyalılardan büyük ilgi gördü. Üstelik vapurun bombalanma ihbarı vardı. Önlem gayeli vapur denetim edildi, seyir kamarası kilitlendi. Lakin korkulan olmadı, balodan sonra İtalya’ya hareket edildi.

Coşkuyla karşılandı

Yunan kıyıları geçildikten sonra Çanakkale’ye girildi. Tarih-Coğrafya Encümen Reisi Pertev Paşa Atatürk’ün kahramanlıklarını anlatan konuşma yaptı. 5 Eylül 1926 günü İstanbul’a dönen vapur Galata rıhtımında coşkuyla karşılandı. Karadeniz Vapurunda sergilenenler, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin imkânsızlıklar içinde ürettiği sade ve gösterişsiz eserlerdi. Karadeniz Vapuru bir milletin küllerinden doğuşunun simgesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihteki birinci yüzer standıydı. Cumhuriyet’in Avrupa’da görücüye çıkmasıydı. Kaygıydı, heyecandı, beklentiydi, umuttu.

10 Temmuz tarihli İngiliz The Graphic gazetesi tam sayfa haberinde, ‘Avrupa’nın ‘Hasta Adamı’ kendini nasıl iyileştirdi’ manşetini attı.

En çok ilgiyi tütün, halı, çini ve kehribar gördü. Lokumlar tükendi. Asırlarca Avrupa’nın aklına kazınmış geri kalmış Türk portresi silindi. Karadeniz, Atatürk ihtilallerinin somutlaşmış hali olarak tarih sayfalarında yerini aldı.”

Karadeniz’in seyahatinin günümüze  yansımaları

Kaptan Lütfü Talayer’in Torunu Zeynep Talayer: “Büyükbabam Lütfi Kaptan çok genç yaşta kaybettiğimiz bir aile büyüğümüz. Her alanda üretime değer veren genç cumhuriyetin kendini anlatma uğraşı olan stant vapurunu, büyükbabamın deniz sevgisi ve ahlaklı duruşuyla sahiplendiğini iddia edebiliyorum. Heyecan verici projenin bu kadar başarılı sonuç almasında ona dayanak veren kahramanların emeği büyük. Onlardan birinin de stant vapurunun süvarisi Lütfi Kaptan olması bizi gururlandırıyor.”

Emekli Amiral Cem Gürdeniz: “Karadeniz Stant Gemisi, Kemalist ve Denizci Türkiye’dir. Atatürk denizi ve denizciliği aklıyla anlayan, kalbi ve ruhuyla seven bir önderdi. Devlet kurucumuzun Cumhuriyet şimdi üç yaşındayken Ticaret Bakanı Ali Cenani Bey’in stant gemisi teklifini kabul ederek sahiplenmesinin pek çok nedeni var. Yeni Cumhuriyet denizci bir devlet olacaktı. Yıllarca kapitülasyon belasıyla denizlerden uzak tutulan Türkler, Lozan’da bu yükten kurtulmuştu. En değerli ileti Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üzerinden verildi. Karadeniz’in pervanesinin her dönüşü Atatürk üzere büyük bir başkan önderliğinde neleri başardığının kanıtıydı”

Hamit Naci Mavi Vatan Vakfı İdare Konseyi Lideri Kaptan Levent Akson: “Osmanlıca yazılı Karadeniz’e gelenler, çağdaş insanları görünce çok şaşırdı. Atatürk’ün verdiği ‘Bağımsızlığınız için gayret edin’ bildirisi yerine ulaştı. Üzerinde güneş batmayan imparatorluk Birleşik Krallık’ın başşehrinde de çok şaşırttı Atatürk. Türk denizlerinde yalnızca Türk bayrağıyla ticaret yapılacağını ilan ettiğinin üçüncü günü Londra’ya varmıştı Karadeniz.”

İMEAK Deniz Ticaret Odası İdare Kurulu Başkanı Tamer Kıran: “Atatürk’ün, ülkenin tanıtımı için organize ettiği bu sembol teşebbüs tıpkı vakitte denizciliğe verdiği kıymeti gösterir.”

Atatürk tarihi araştırmacısı Dr. Tuna Yılmaz: “Türk Kurtuluş Savaşı’nın başlamasına eşlik eden Bandırma Vapuru nasıl bağımsızlık ateşimizse ekonomik bağımsızlık savaşımızın başlamasında çok kıymetli rolü olan Karadeniz Vapurunu tarihin tozlu sayfalarından kurtarmalıyız.”

Deniz tarihi araştırmacısı Ali Bozoğlu: “25 Temmuz günü gelinen Helsinki’de yağmura karşın rıhtımda yüzlerce kişi beklemiştir. Riyaset-i Cumhur Orkestrası’nın konseri fevkalade olur. Helsinki limanında iki gün kalan Karadeniz Vapuru limandan ayrılırken rıhtımda bulunan binlerce Finlandiyalı beyaz mendil sallayarak uğurlamıştı.”